9/7 – Hạn chót Mỹ áp thuế: Lằn ranh sinh tử cho chuỗi cung ứng Việt Nam

Ngày 9/7/2025 không phải là một mốc thời gian thông thường. Đó là thời điểm mà chính quyền Tổng thống Mỹ sẽ chính thức quyết định có áp mức thuế “đối ứng” cực cao lên tới 46% lên hàng hóa Việt Nam hay không. Trong những ngày này, giới doanh nghiệp, chuyên gia kinh tế và cả các nhà lãnh đạo Việt Nam đều đang nín thở, chờ đợi kết quả các cuộc đàm phán cuối cùng.

Nhưng dẫu kết quả có thế nào, đây đã là hồi chuông cảnh báo buộc nền kinh tế Việt Nam phải cấp tốc tái cấu trúc chuỗi cung ứng – điều mà GS Hà Tôn Vinh đã nhấn mạnh thẳng thắn: “Chúng ta sẽ không còn được ngủ yên trên chiếc giường thặng dư thương mại nữa.”

Từ niềm tự hào thặng dư đến rủi ro địa chính trị

Thặng dư “lịch sử”

Việt Nam hiện là quốc gia xuất siêu vào Mỹ lớn thứ 5 toàn cầu. Năm 2024, thương mại song phương đạt gần 150 tỷ USD, trong đó Mỹ nhập 136,6 tỷ USD hàng Việt Nam, ngược lại Việt Nam chỉ mua 13,1 tỷ USD hàng Mỹ. Thặng dư thương mại lên tới 123,5 tỷ USD, tăng gần 18% so với 2023.

Thoạt nhìn, đây là niềm tự hào. Nhưng với quan điểm của Mỹ – đặc biệt dưới chính quyền đặt “Nước Mỹ trước tiên” trở lại mạnh mẽ – đây lại là chỉ dấu mất cân bằng thương mại nghiêm trọng.

Mỹ: “Bạn tốt, nhưng lợi ích phải song phương”

Theo phân tích của GS Hà Tôn Vinh, Mỹ không chỉ nhìn vào con số nhập siêu mà còn nhìn vào cấu trúc chuỗi cung ứng. Rất nhiều sản phẩm “Made in Vietnam” thực chất lại nhập phần lớn nguyên liệu, bán thành phẩm từ Trung Quốc, lắp ráp xong xuất sang Mỹ. Điều đó đồng nghĩa, khoản nhập siêu hơn 123 tỷ USD của Mỹ với Việt Nam thực tế vẫn nuôi sống công xưởng Trung Quốc.

“Người Mỹ thấy họ bị thiệt kép: thâm hụt thương mại với Việt Nam, nhưng tiền lại chảy qua Trung Quốc. Họ không thể hài lòng mãi được,” GS Vinh bình luận.

Sắc lệnh ngày 9/4/2025 và nguy cơ thuế 46%

Vì sao Mỹ siết thuế?

Ngày 9/4/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký Sắc lệnh 2804 về điều chỉnh thuế quan đối ứng (Reciprocal Tariffs Act), cho phép áp mức thuế lên tới 46% với hàng Việt Nam, nếu không đạt được thỏa thuận giảm thặng dư.

Đằng sau chính sách này không chỉ là áp lực chính trị trong nước – bảo hộ nông dân, công nhân ngành dệt may – mà còn là cuộc cạnh tranh địa chính trị ngấm ngầm với Trung Quốc. Việt Nam vô tình bị đẩy vào vị trí “trạm trung chuyển” trong mắt Washington.

90 ngày gia hạn: nỗ lực cuối cùng

Sau sắc lệnh, Mỹ cho Việt Nam 90 ngày đàm phán. Ba vòng thương lượng đã diễn ra tại Washington, do Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên dẫn đầu, song đến nay vẫn chưa có tín hiệu chắc chắn.

Ba kịch bản chính được nhiều tổ chức phân tích quốc tế như Bloomberg Economics, Trade Compliance Hub dự báo:

Kịch bản	Thuế suất	Điều kiện kèm theo	Tác động GDP
A. Không đạt thỏa thuận	46%	Không cam kết gì thêm	GDP giảm 1,2 – 1,6 điểm %
B. Đạt cam kết mua thêm hàng Mỹ	20-25%	Việt Nam tăng mua 15-20 tỷ USD hàng Mỹ, minh bạch CO	GDP giảm nhẹ, xuất khẩu điều chỉnh
C. Gia hạn thêm 90 ngày	Tạm giữ 0%	Việt Nam trình kế hoạch giảm phụ thuộc TQ, tăng nhập Mỹ	Có thêm thời gian, nhưng áp lực duy trì cao

Việt Nam phản ứng thế nào?

Một loạt biện pháp khẩn cấp

Dưới áp lực khủng khiếp, Việt Nam đã tung ra nhiều biện pháp:

• Đặt mua lớn: Vietnam Airlines ký thỏa thuận mua 12 máy bay Boeing 787-10, trị giá gần 3 tỷ USD; Tập đoàn dầu khí cam kết nhập thêm LNG Mỹ; Bộ NN&PTNT ký mua đậu nành, bắp trị giá 3 tỷ USD.
• Chống gian lận xuất xứ: Bộ đội biên phòng, hải quan siết chặt Lạng Sơn, Móng Cái, Lào Cai để chặn CO giả “made in Vietnam” đội lốt hàng Trung Quốc.
• Nộp hồ sơ tham gia BRICS-Plus: Để tạo thêm lối thoát thương mại ngoài Mỹ – EU.
• Đàm phán song phương: Cấp tốc mời các phái đoàn nghị sĩ Mỹ sang thăm các cụm CN ở Bắc Giang, Hải Phòng để chứng minh tỷ lệ nội địa hóa.

GS Hà Tôn Vinh: “Đừng chỉ nhìn thuế, mà phải nhìn cả gốc rễ”

Theo GS Vinh, rủi ro lớn nhất không phải là thuế quan mà là “mỹ thuật chuỗi cung ứng”. Mỹ muốn ép Việt Nam giảm nhập linh kiện Trung Quốc, tăng mua nguyên liệu Mỹ, Ấn, EU. Do đó, doanh nghiệp Việt phải thay đổi từ gốc, chứ không thể chỉ lo chạy CO.

Những ngành sẽ “đau” nhất nếu thuế xảy ra

Dệt may, da giày

• Hơn 60% nguyên phụ liệu vẫn nhập từ Trung Quốc. Nếu áp thuế 25–46%, các nhãn như Nike, Adidas, Puma đã tính phương án rút một phần đơn hàng sang Indonesia, Bangladesh.
• Một CEO ngành may chia sẻ: “Biên lợi nhuận chúng tôi chỉ 3-4%, thuế thêm 20% là phá sản ngay.”

Gỗ nội thất

• Mỹ chiếm 60% xuất khẩu gỗ Việt. Các đơn hàng IKEA, Williams-Sonoma đã yêu cầu cam kết gỗ Việt Nam hoặc Mỹ để tránh bị cộng thêm thuế.
• Nhiều xưởng nhỏ ở Bình Dương bắt đầu lo lắng sẽ mất đơn.

Điện tử

• Apple, Dell, Google đã chuyển nhiều nhà máy sang Việt Nam. Tuy nhiên tỷ lệ sử dụng chip, module Mỹ khá cao, nên tác động chưa “chết người” như dệt may.

Thủy sản

• Cá tra, tôm vốn đang bị soi IUU, nay lại thêm thuế. Các thị trường nhỏ hơn như Nhật, Hàn, Australia được khuyến nghị tăng cường xúc tiến.

Doanh nghiệp cần làm gì ngay lập tức?

1. Rà soát CO đến tận lõi

• Sử dụng ERP, QR blockchain để lưu trữ minh bạch lộ trình từ sợi, da, gỗ đến thành phẩm.
• Ký cam kết truy xuất với nhà cung cấp.

2. Đa dạng nguyên liệu

• Chuyển sang mua bông Ấn Độ, len Úc, vải Hàn – Nhật để giảm nhập Trung Quốc.
• Xây chuỗi tái chế Repreve ở Huế, sợi polyester tái chế để lấy ưu đãi xanh.

3. Đàm phán giá DDP/FCA

• Chuyển một phần chi phí thuế sang nhà nhập khẩu Mỹ.
• Hoặc chuyển FOB sang DDP để phía Mỹ gánh chi phí hải quan.

4. Phòng hộ tài chính

• Mua bảo hiểm tín dụng xuất khẩu.
• Ký forward tỷ giá, book sớm logistics để tránh cú sốc giá cước.

Việt Nam cần chính sách gì?

• Nghị định CO điện tử quốc gia: Cho phép cấp QR toàn tuyến để Mỹ tra nhanh xuất xứ.
• Quỹ bảo lãnh xuất khẩu: Hỗ trợ doanh nghiệp bị áp thuế cao vay vốn lãi thấp duy trì đơn hàng.
• Chiến lược cụm nguyên liệu: Mời FDI Hàn, Nhật mở nhà máy sợi, chip tại miền Trung – Tây Nguyên.
• Truyền thông minh bạch: Cập nhật tình hình để DN không bị “tê liệt tâm lý”.

Nhìn xa hơn: Việt Nam không thể chỉ “bán nhân công”

“Cuộc khủng hoảng này là cơ hội vàng để Việt Nam tái định hình. Không thể tiếp tục bán nhân công giá rẻ, gia công hộ Trung Quốc rồi xuất Mỹ nữa. Phải chủ động tìm công nghệ, tìm thị trường, tìm chuẩn xanh để đứng vững lâu dài,” GS Hà Tôn Vinh nói.

Ngày 9/7 tới có thể mở ra một kỷ nguyên mới, hoặc là cú sốc mạnh buộc doanh nghiệp Việt phải lột xác. Đằng nào cũng sẽ là bước ngoặt lớn nhất của xuất khẩu Việt Nam kể từ khi tham gia WTO năm 2007.