Sầu riêng Việt Nam trước “cuộc chơi khắc nghiệt”: Thách thức công bằng hay hồi chuông cảnh tỉnh?

Trung Quốc siết chặt kiểm soát dư lượng vàng ô và cadmium trong sầu riêng nhập khẩu. Một bước đi được cho là “luật chơi công bằng” nhưng đang khiến ngành trái cây tỷ đô của Việt Nam lao đao. Liệu đây là khủng hoảng tạm thời, hay là lời cảnh tỉnh cho một chiến lược xuất khẩu thiếu chuẩn mực?

Khủng hoảng từ… một chất cấm

Tháng 3/2025, sau khi phát hiện dư lượng vàng ô – một chất nhuộm công nghiệp có thể gây ung thư – trong sầu riêng Thái Lan, Trung Quốc lập tức kiểm soát 100% lô hàng sầu riêng nhập khẩu, bao gồm cả Việt Nam. Điều kiện mới yêu cầu:

• Tuyệt đối không có vàng ô
• Cadmium/CMI không vượt quá 0,05 mg/kg
• Kiểm nghiệm tại phòng thí nghiệm được Trung Quốc công nhận

Một quy trình nghe có vẻ hợp lý, nhưng lại khiến các xe container Việt Nam phải nằm chờ 7–10 ngày tại cửa khẩu. Trong ngành trái cây tươi, thời gian đó đủ khiến một quả sầu riêng chín nẫu, mất giá trị.

“Một container sầu riêng trị giá vài tỷ đồng. Nếu bị tiêu hủy hay buộc quay đầu, doanh nghiệp thiệt hại là rất lớn.” – Ông Nguyễn Đình Tùng, CEO Vina TNT

Sầu riêng quay đầu, thị trường nội địa “vỡ trận”

Tại các hội nhóm nông sản trên Facebook, không khó để thấy hàng loạt tin rao: “Sầu riêng quay đầu – 540.000đ/thùng 10kg, giá dưới cả chi phí sản xuất.”

Người tiêu dùng mừng vì được ăn sầu riêng giá rẻ, nhưng với người nông dân, đây là đòn giáng mạnh vào mùa vụ chưa kịp bắt đầu. Giá sầu riêng hiện dao động:

• J6: 25.000 – 70.000đ/kg
• Thái: 40.000 – 110.000đ/kg
• Chuồng bò: 30.000 – 65.000đ/kg
• Black H: 100.000 – 125.000đ/kg

Mức giá này chỉ bằng 50–60% so với cùng kỳ năm ngoái, và nếu tình hình không được tháo gỡ, nguy cơ “sầu riêng thành sầu chung” là rất thật.

Xuất khẩu sầu riêng: Một cuộc chơi không bình đẳng?

Trên lý thuyết, Trung Quốc có quyền đặt ra rào cản kỹ thuật để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng. Và không chỉ Việt Nam, Thái Lan và các nước ASEAN khác cũng phải tuân thủ. Nhưng trong thực tế, “công bằng về luật chơi không đồng nghĩa với công bằng về cơ hội.”

Thái Lan có lợi thế từ:

• Chuỗi sản xuất khép kín
• Doanh nghiệp đầu ngành kiểm soát chất lượng ngay tại vườn
• Phòng kiểm nghiệm đạt chuẩn xuất khẩu quốc tế

Trong khi đó, phần lớn sầu riêng Việt Nam vẫn đến từ:

• Hộ nông dân nhỏ lẻ
• Liên kết sản xuất rời rạc
• Thiếu kiểm soát chất lượng đầu vào

“Khi tiêu chuẩn tăng cao, nhóm yếu thế luôn là bên chịu thiệt đầu tiên.” Trích bản tin báo VTC News

Tăng chất lượng, giảm lệ thuộc

Với diện tích trồng sầu riêng khoảng 150.000–170.000 ha, sản lượng đạt 1,2 triệu tấn/năm, Việt Nam đang nuôi tham vọng xuất khẩu 3,5 tỷ USD vào năm 2025. Nhưng muốn đạt mục tiêu đó, cần phải thay đổi.

Về phía Việt Nam:

• Kiểm soát chất cấm ngay tại vườn, nhà máy
• Truy xuất nguồn gốc rõ ràng
• Liên kết sản xuất – đóng gói – xuất khẩu theo chuỗi

“Chúng ta không thể yêu cầu Trung Quốc bỏ qua chuyện kiểm tra vàng ô, mà phải kiểm soát dư lượng ngay từ đầu.” – Một chuyên gia nông nghiệp cảnh báo

Về phía Trung Quốc:

• Tăng cường năng lực kiểm nghiệm
• Rút ngắn thời gian thông quan từ 10 ngày xuống còn 2–3 ngày

Việt Nam hoàn toàn có thể đề nghị qua kênh ngoại giao, như làm việc với Đại sứ quán Trung Quốc, Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Nhưng đề nghị bỏ kiểm tra thì… “bất khả thi”.

Đã đến lúc tái định hình ngành sầu riêng

Khủng hoảng lần này là cú hích cần thiết để ngành sầu riêng Việt Nam “chuyển mình”. Không thể mãi “lệ thuộc vào một thị trường” với mô hình sản xuất nhỏ lẻ, thiếu chuẩn hóa.

Nếu không chủ động kiểm soát chất lượng, mọi cánh cửa thị trường dù mở ra hôm nay cũng có thể đóng lại bất cứ lúc nào.

“Đây không chỉ là cuộc chơi thương mại. Đây là bài kiểm tra chiến lược của nông nghiệp Việt Nam thời hội nhập.”