Thể chế mở đường: SME cần gì để bứt tốc? (Kỳ 2)

Một doanh nghiệp khởi nghiệp mất 385 giờ mỗi năm chỉ để lo thủ tục thuế, nhưng chỉ cần 24 giờ để thúc đẩy một ý tưởng mới ra thị trường. Đây là minh chứng cho thấy, nút thắt lớn nhất đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) tại Việt Nam không nằm ở thị trường, mà nằm trong chính bộ máy quản lý và các văn bản luật đang chồng chéo hiện nay.

Kỳ 1: SME – 97% doanh nghiệp nhưng 0% tự tin: Đi tìm sự thật bên dưới định kiến “yếu và kém”

Chuyên gia Nguyễn Sĩ Dũng tại Diễn đàn Kinh tế tư nhân nhấn mạnh: “Nhà nước muốn dẫn dắt phát triển phải đi cùng bộ máy hành chính tinh hoa. Chúng ta nói về chuyển đổi số rất hay, nhưng nếu không có đội ngũ tinh hoa vận hành, mọi thứ chỉ là khẩu hiệu.”

Điểm nghẽn thể chế: Gánh nặng luật chồng luật

Trong báo cáo Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), VCCI chỉ rõ: 58% SME Việt coi thủ tục đất đai và đầu tư là rủi ro số một. Thực tế này đang cản bước phát triển của hơn 97% tổng số doanh nghiệp, nhóm doanh nghiệp đang tạo ra 80% việc làm và đóng góp đáng kể vào GDP quốc gia.

Trong Diễn đàn vừa qua, Đậu Anh Tuấn – đại diện VCCI thẳng thắn chỉ ra, dù Việt Nam đã có bước tiến lớn trong cải cách thủ tục hành chính nhưng chưa đủ nhanh, chưa đủ sâu, thậm chí còn xa rời thị trường. Một ví dụ điển hình được ông Tuấn đưa ra là: “Doanh nghiệp muốn đầu tư ra nước ngoài lại phải đi xin chủ trương, đây là điều hết sức phi lý và phiền hà. Thay vì thúc đẩy doanh nghiệp lớn mạnh, chúng ta đang vô tình kìm hãm họ.”

Một doanh nghiệp nông sản xuất khẩu chia sẻ tại Diễn đàn rằng họ mất tới ba tháng chỉ để chờ kết quả kiểm tra chuyên ngành, khiến đơn hàng hàng triệu đô la tuột mất. Và đây không phải là câu chuyện cá biệt.

Những cam kết mới: Lời hứa từ diễn đàn

Để tháo gỡ “điểm nghẽn” này, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nêu rõ giải pháp ngắn hạn: “Quốc hội đã ủy quyền cho Chính phủ dùng nghị quyết để sửa luật nhanh hơn. Chúng tôi sẽ bắt đầu ngay với các kiến nghị từ các hiệp hội và doanh nghiệp lớn, để giải quyết các điểm nghẽn đang cản bước doanh nghiệp.”

TS. Cấn Văn Lực bổ sung thêm: “Mục tiêu tăng trưởng phải đi kèm với hiệu quả. Chỉ số ICOR phải dưới 4 lần, đóng góp của TFP phải vượt trên 55%. Chúng ta cần ‘đường cao tốc thể chế’ để vốn chảy nhanh, rẻ và hiệu quả hơn.”

Diễn đàn cũng nhắc tới trường hợp Quảng Ninh – địa phương dẫn đầu cả nước về sự hài lòng doanh nghiệp nhờ KPI đặc biệt: muốn được bổ nhiệm, cán bộ phải có thời gian trực tiếp làm việc tại Trung tâm Hành chính công, đồng thời kết quả hài lòng của doanh nghiệp sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội thăng tiến.

Nhà nước kiến tạo – Đâu là chìa khóa áp dụng?

Một trong những điểm nhấn tại Diễn đàn là mô hình “Nhà nước kiến tạo phát triển”. Chuyên gia Nguyễn Sĩ Dũng giải thích rất rõ: “Chúng ta hiện nay mới chỉ là ‘phân cấp’, tức là ủy quyền xuống dưới. Nhưng mô hình hiện đại đòi hỏi phải ‘phân quyền’, giao hẳn quyền quyết định. Những việc nào địa phương làm được, Trung ương không nên giữ.”

Để áp dụng mô hình này hiệu quả, lộ trình được đưa ra như sau:

• 2025: Hoàn thiện Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật sửa đổi, thử nghiệm sandbox thể chế tại hai địa phương lớn.
• 2026 – 2027: Áp dụng mô hình “một đường dây – một đầu mối” cho 6 nhóm thủ tục gồm xuất nhập khẩu, đầu tư, đất đai, thuế, BHXH.
• 2028 – 2030: Áp dụng KPI “3-30-30” – giảm 30% chi phí tuân thủ, 30% thời gian xử lý và phản hồi hồ sơ lỗi trong vòng 3 ngày.

SME & Hiệp hội cần chủ động vào cuộc

Ông Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam đưa ra đề nghị cụ thể và táo bạo: “Cần yêu cầu rõ ràng: 30% giá trị các gói thầu công phải dành cho SME với mức giá ngang bằng nhà thầu lớn, thay vì để doanh nghiệp nhỏ mãi là những ‘người làm thuê giá rẻ’.”

Ông Thân cũng đề xuất SME cần chủ động rà soát năm thủ tục tốn kém nhất trong ngành và gửi trực tiếp về Bộ Tư pháp để tháo gỡ nhanh theo “6 kênh tiếp nhận”.

Viết lại luật chơi để tăng trưởng bền vững

Một thể chế hiệu quả sẽ là chìa khóa giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa thực sự bứt tốc, thoát khỏi định kiến “yếu và kém”. Điều quan trọng hơn cả là doanh nghiệp Việt phải được trao cơ hội công bằng thay vì phải đi “xin – cho”.

Vì thế, thay vì chờ đợi thay đổi, cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và vừa cần đồng lòng, chung sức, viết lại luật chơi của chính mình. Đó chính là con đường duy nhất để SME Việt có thể tăng trưởng vững chắc và đóng góp lớn hơn vào nền kinh tế.

Và đó cũng là tiền đề dẫn dắt chúng ta đến với Kỳ 3 sắp tới: “Dòng vốn thông minh – Fintech và các quỹ đầu tư mới cho SME.”