Bí mật chuỗi lạnh Trung Quốc đưa trái vải ra thế giới – Bài học cho nông sản Việt

Vải là loại trái cây ngon ngọt nhưng nổi tiếng “mong manh” – từng chỉ đi được vài chục cây số quanh làng. Thế nhưng ngày nay, những trái vải tươi từ Quảng Đông có thể lên máy bay, vượt 7.000 km và xuất hiện trong siêu thị Dubai sau chưa đầy 48 giờ. Trung Quốc đã làm được điều tưởng chừng bất khả thi. Câu hỏi là: Vì sao họ làm được, còn Việt Nam – với vải Thanh Hà, vải thiều Bắc Giang nổi tiếng toàn cầu – vẫn loay hoay ở cửa khẩu?

Một thị trường vải tỉ đô không dành cho kẻ thiếu chuẩn bị

Trung Quốc hiện là quốc gia sản xuất vải thiều lớn nhất thế giới. Giai đoạn 2020 – 2022, sản lượng vải trung bình dao động từ 2 đến 3 triệu tấn/năm. Năm 2023 là đỉnh cao, đạt xấp xỉ 3,8 triệu tấn, chiếm hơn 84% tổng sản lượng toàn cầu. Tuy nhiên, năm 2024 sản lượng tụt mạnh chỉ còn 1,78 triệu tấn do ảnh hưởng thời tiết, trước khi phục hồi mạnh mẽ lên 3,65 triệu tấn trong năm 2025 (theo SixthTone, FreshPlaza).

Trong đó, tỉnh Quảng Đông chiếm hơn 60% tổng sản lượng, riêng thành phố Mậu Danh (Maoming) đã đạt tới 600.000–700.000 tấn/năm.

Vải Trung Quốc không chỉ được tiêu thụ nội địa. Họ đã xuất khẩu đến hơn 20 quốc gia, bao gồm UAE, Mỹ, Canada, Hà Lan, Singapore – với tốc độ tăng trưởng liên tục suốt 5 năm qua.

Ba trụ cột công nghệ làm nên kỳ tích

1. Giám sát vườn bằng drone & AI

Tại các vùng trồng trọng điểm như Quảng Đông, drone và camera AI được triển khai hằng ngày để theo dõi sinh trưởng cây, phát hiện sâu bệnh, cảnh báo sớm. Thay vì kiểm tra thủ công, hệ thống AI tự động xử lý hình ảnh, đánh giá tình trạng lá, chồi, mật độ tán, từ đó đưa ra lịch thu hoạch chính xác.

2. Làm lạnh siêu tốc sau thu hoạch

Ngay sau khi hái vào buổi sáng, trái vải được đưa vào hệ thống làm lạnh sơ cấp – gọi là “first mile of cold chain”. Công nghệ hiện đại giúp hạ nhiệt độ từ 30°C xuống 5°C chỉ trong 20 phút (xác nhận từ X.com và Huacheng). Kết quả:

• Tăng gấp đôi thời gian tươi từ 5 ngày lên hơn 10 ngày.
• Giảm thâm vỏ, giữ mùi thơm tự nhiên.

Kết hợp với bao bì khí điều hòa (MAP packaging), trái vải có thể giữ độ tươi trong vòng 15 – 20 ngày mà không cần chất bảo quản.

3. Cấp đông siêu lạnh & chuỗi logistics 48 giờ

Với công nghệ cấp đông -35°C, vải có thể được bảo quản lên tới 12 tháng mà không mất màu, mùi hay cấu trúc (China Daily, 2024). Trong khi đó:

• Các lô vải cao cấp đi đường hàng không tới UAE chỉ mất 24 – 48 giờ (Xinhua).
• Hệ thống logistics đường biển vẫn duy trì độ tươi trong hơn 40 ngày nếu được pre‑cooling đúng chuẩn.

Chính sách bật đèn xanh từ chính phủ Trung Quốc

• Hải quan áp dụng kiểm tra theo lô, giảm thời gian thông quan trái cây tươi xuống còn vài giờ.
• Khuyến khích doanh nghiệp lớn tham gia chuỗi sản xuất – bảo quản – xuất khẩu.
• Đầu tư hệ thống kho lạnh, trung tâm logistics vùng, đường cao tốc lạnh.
• Tổ chức hội chợ quốc tế, tuần lễ quảng bá lychee, xúc tiến thị trường toàn cầu.
• Tăng cường liên kết giữa nhà vườn – hợp tác xã – doanh nghiệp chế biến để xây dựng thương hiệu vùng trồng.

Hai chiến dịch thực chiến đáng học hỏi

“Dubai 48 giờ”

Mỗi tuần, Trung Quốc xuất 4 tấn vải tươi đến UAE. Thời gian từ lúc thu hoạch đến khi lên kệ siêu thị chỉ mất 48 giờ. Các lô hàng này thường bán hết trong vòng 3 ngày.

“Biển 40 ngày”

Một lô vải container lạnh được gửi sang châu Âu bằng đường biển, mất hơn 1 tháng nhưng khi mở ra vẫn đạt chuẩn xuất khẩu: màu đẹp, thịt giòn, hương thơm giữ nguyên.

“Luồng xanh” nông sản – cơ hội song phương, không thay thế chiến lược

Năm 2025, Trung Quốc chính thức thiết lập “luồng xanh” tại cửa khẩu cho nông sản tươi Việt Nam như vải thiều, sầu riêng. Đây là kết quả từ thỏa thuận cấp chính phủ:

• Cửa khẩu ưu tiên kiểm tra nhanh.
• Mở rộng giờ thông quan, kể cả cuối tuần.
• Áp dụng cho các mùa vụ ngắn ngày.

Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp tình thế mang tính đối ngoại, không thể thay thế các giải pháp chiến lược về logistics, bảo quản, chế biến sâu – những thứ mà Trung Quốc đã làm từ gốc.

Bài học lớn cho Việt Nam

1. Không thể làm nông sản lớn nếu thiếu chuỗi lạnh.
2. Không thể đi xa nếu không có công nghệ đóng gói và làm lạnh sơ cấp chuẩn hóa tại vườn.
3. Không thể xuất khẩu bền nếu không có doanh nghiệp đủ tầm kiểm soát chuỗi giá trị.
4. Không thể dựa mãi vào “luồng xanh” nếu chưa đầu tư bài bản logistics xuyên biên giới.

Khuyến nghị hành động

• Nhà nước: Cần có chiến lược quốc gia về logistics lạnh cho nông sản, kèm ưu đãi tài chính cho vùng trồng.
• Doanh nghiệp: Đầu tư bao bì khí điều hòa, hệ thống pre-cooling tại điểm thu mua.
• Cộng đồng: Truyền thông minh bạch – không chỉ “giải cứu vải thiều” mà còn chia sẻ mô hình tiên tiến từ quốc tế.

Trái vải chỉ “mong manh” với những quốc gia thiếu chuẩn bị. Trung Quốc đã chứng minh: công nghệ, logistics và chính sách nhất quán có thể biến loại quả tưởng như ngắn hạn thành một sản phẩm xuất khẩu bền vững, toàn cầu. Nếu Việt Nam muốn vải thiều không chỉ “được mùa mất giá”, thì đã đến lúc dừng giải cứu – và bắt đầu giải pháp.