Nông sản tỷ đô và áp lực biến đổi khí hậu: Thành tựu và những mối lo

Năm 2024, xuất khẩu nông sản Việt Nam đạt kỷ lục, nhưng biến đổi khí hậu gây mất mùa, giảm năng suất sầu riêng, cà phê, hồ tiêu. Giải pháp bền vững như cải tiến giống cây, thay đổi canh tác là cần thiết để đối phó.

Kỷ Lục Xuất Khẩu Nông Sản: Thành Tựu Đáng Tự Hào

Năm 2024 là một năm ghi dấu ấn đặc biệt cho ngành nông nghiệp Việt Nam khi kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản trong 10 tháng đầu năm đạt gần 52 tỷ USD. Các mặt hàng như gạo, cà phê, rau quả liên tục lập kỷ lục, trở thành điểm sáng trong bức tranh toàn cảnh của ngành.

Cụ thể, kim ngạch xuất khẩu gạo đạt 4,8 tỷ USD, vượt xa con số 4,67 tỷ USD của cả năm 2022. Trong khi đó, rau quả cán mốc 6,034 tỷ USD, với sầu riêng chiếm phần lớn. Những con số này không chỉ thể hiện giá trị kinh tế mà còn khẳng định vị thế nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Ông Trần Văn Hùng, một nông dân ở Tiền Giang, phấn khởi chia sẻ: “Chúng tôi chưa bao giờ thấy giá sầu riêng cao đến vậy, có thời điểm lên tới 200.000 đồng/kg. Đây là cơ hội lớn để nâng cao thu nhập cho người trồng cây.”

Áp Lực Từ Biến Đổi Khí Hậu: Mặt Trái Của Thành Tựu

Tuy nhiên, những thành tựu này không thể khỏa lấp những khó khăn do biến đổi khí hậu gây ra. Từ mưa lớn, độ ẩm cao đến hạn hán kéo dài, tất cả đều khiến nông dân và ngành nông nghiệp lao đao.

Sầu riêng là một ví dụ điển hình. Tại Tiền Giang, Đồng Tháp và nhiều tỉnh miền Tây Nam Bộ, tỷ lệ trái đạt chuẩn chỉ từ 60-70% do hoa không thụ phấn kịp trước các trận mưa đêm. Ông Nguyễn Văn Bình, một nông dân trồng sầu riêng ở An Giang, chia sẻ: “Dù năm nay giá cao, nhưng chúng tôi không mừng nổi vì sản lượng chỉ đạt khoảng 50% so với năm ngoái.”

Cà phê và hồ tiêu cũng đối mặt với tình trạng tương tự. Các đợt sương muối và nắng nóng đầu năm đã làm giảm tỷ lệ đậu trái, khiến sản lượng cà phê niên vụ 2023-2024 giảm 10% so với năm trước, chỉ còn 1 triệu tấn. Tại huyện Châu Đức, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, sản lượng hồ tiêu giảm đến 30% so với trung bình các năm trước.

Giải Pháp Cho Nông Nghiệp Bền Vững

Trong bối cảnh đó, các địa phương đã chủ động đưa ra nhiều giải pháp thích ứng. Tại Sóc Trăng, một trong những vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, chính quyền đã triển khai sản xuất luân canh lúa – tôm, áp dụng lịch thời vụ linh hoạt để né hạn, mặn. Ông Trần Vĩnh Nghi, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Sóc Trăng, nhận định: “Việc thay đổi phương thức canh tác là cách duy nhất để giảm thiểu tác động từ biến đổi khí hậu.”

Tại Đắk Lắk, các giống cây cà phê chống hạn và chịu mặn đã được áp dụng rộng rãi, kết hợp với mô hình trồng xen canh cây lâu năm để giữ ẩm cho đất. Giáo sư Bùi Chí Bửu, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, nhấn mạnh: “Đầu tư vào nghiên cứu khoa học để phát triển giống cây trồng mới là yêu cầu cấp bách. Chúng ta cần giống cây không chỉ thích nghi tốt hơn mà còn có giá trị dinh dưỡng cao hơn.”

Tầm Quan Trọng Của Chiến Lược Dài Hạn

Trong khi giá cả và kim ngạch xuất khẩu tăng, thực tế cho thấy sản lượng nông sản đang giảm dần do điều kiện tự nhiên ngày càng khắc nghiệt. Dự báo của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ cho biết, Việt Nam có thể xuất khẩu 8,9 triệu tấn gạo trong năm nay – con số kỷ lục. Nhưng nếu không có các biện pháp quản lý đất đai và cải thiện năng suất, xu hướng tăng trưởng này khó duy trì lâu dài.

Biến đổi khí hậu không chỉ là một vấn đề tạm thời mà là một quá trình không thể đảo ngược. Điều này đòi hỏi các chiến lược đồng bộ, từ việc giảm phát thải khí nhà kính đến phát triển hệ thống nông nghiệp bền vững.

Hướng Đi Cho Nông Nghiệp Việt Nam

Thành tựu trong xuất khẩu nông sản năm 2024 là điều đáng ghi nhận, nhưng để giữ vững vị thế, Việt Nam cần tập trung đầu tư vào nghiên cứu và phát triển. Biến đổi khí hậu có thể là thách thức lớn nhất, nhưng cũng là động lực để ngành nông nghiệp chuyển mình. Chỉ khi đảm bảo được sự cân bằng giữa sản xuất và bảo vệ môi trường, nông sản Việt Nam mới thực sự phát triển bền vững và giữ vững thương hiệu trên thị trường quốc tế.