Đặc sản ‘tỏa sáng’: Hành trình đạt OCOP cấp quốc gia

Đặc sản đồng bằng sông Cửu Long ‘lên ngôi’ khi sầu riêng sấy thăng hoa, khoai lang tím sấy, cá thác lác tẩm gia vị… đạt 5 sao OCOP, mở ra tương lai tươi sáng cho kinh tế nông nghiệp.

Với bề dày lịch sử nông nghiệp, đồng bằng sông Cửu Long từ lâu đã nổi tiếng bởi những sản phẩm trái cây, thủy sản và lúa gạo có chất lượng hàng đầu. Tuy nhiên, để hội nhập và vươn xa, yêu cầu về tính bền vững, nguồn gốc xuất xứ, cũng như tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe. Chương trình mỗi xã một sản phẩm – hay còn gọi là OCOP – đã trở thành “bệ phóng” cho nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã, đồng thời khuyến khích nông dân chuyển đổi từ sản xuất manh mún sang mô hình liên kết quy củ, an toàn và hiệu quả hơn.

Trong vòng 6 năm triển khai, tỉnh Vĩnh Long đã có 230 nông sản và mặt hàng được chứng nhận, bao gồm 149 sản phẩm hạng 3 sao, 79 sản phẩm hạng 4 sao và 2 sản phẩm hạng 5 sao. Riêng năm 2024, địa phương này đã xuất sắc nâng cấp thêm 2 sản phẩm lên hạng 5 sao cấp quốc gia. Đây là ví dụ điển hình cho thấy những nỗ lực từ chính quyền, ngành chuyên môn, doanh nghiệp và bà con nông dân khi triển khai một cách đồng bộ và nhất quán.

1. Những con số ấn tượng

• Vĩnh Long: 230 sản phẩm được chứng nhận OCOP, trong đó:
  • 149 sản phẩm hạng 3 sao.
  • 79 sản phẩm hạng 4 sao.
  • 2 sản phẩm hạng 5 sao (tính đến năm 2023) và thêm 2 sản phẩm đạt 5 sao năm 2024.
• Điển hình:
  • Sầu riêng sấy thăng hoa của Công ty TNHH Sáu Ri, chuyên sầu riêng sấy thăng hoa.
  • Khoai lang tím sấy của Công ty TNHH Đông Phát Food.

Hai cái tên kể trên đã chính thức ghi danh vào nhóm sản phẩm OCOP 5 sao cấp quốc gia, khẳng định vị thế và nâng cao giá trị cho đặc sản Vĩnh Long.

2. Đổi mới tư duy từ “đặc sản” đến “thương hiệu quốc gia”

Trước đây, người dân nông thôn đa phần chỉ quen cách làm nhỏ lẻ, tập trung bán nông sản tươi với giá trị thấp. Câu chuyện “được mùa mất giá” dường như đã trở thành quy luật. Tuy nhiên, chương trình OCOP cổ vũ quá trình chế biến sâu, đầu tư công nghệ hiện đại, mở rộng vùng nguyên liệu đạt chuẩn. Khi tuân thủ các bộ tiêu chí khắt khe, sản phẩm không chỉ “nâng hạng” mà còn bước vào thị trường quốc tế.

Ông bà ta từng nói: “Phi thương bất phú”, muốn khá lên, phải chú trọng chất lượng và xây dựng thương hiệu. Đây chính là tôn chỉ mà nhiều doanh nghiệp đang theo đuổi. Việc chế biến khoai lang tím thành sản phẩm sấy khô, hay biến sầu riêng thành đặc sản sấy thăng hoa không chỉ tăng giá trị gấp nhiều lần, mà còn tạo ra hương vị mới lạ, đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng.

Đổi Mới Công Nghệ Và Liên Kết Vùng Nguyên Liệu

Không thể phủ nhận, quá trình đổi mới công nghệ là “chìa khóa” giúp các doanh nghiệp nâng tầm sản phẩm, đáp ứng yêu cầu chất lượng của thị trường Nhật Bản, châu Âu hay Mỹ. Tại Vĩnh Long, nhiều công ty đã mạnh dạn đầu tư dây chuyền sấy thăng hoa, máy móc đóng gói hiện đại, hệ thống kho trữ lạnh đạt chuẩn. Đáng chú ý, phương thức liên kết với nông dân thông qua vùng nguyên liệu sạch (theo chuẩn VietGAP, hữu cơ) ngày càng phổ biến.

Sầu riêng được xem là “vua của các loại trái cây” với hương thơm đặc trưng và giá trị dinh dưỡng cao. Tuy nhiên, thị trường thế giới đòi hỏi thời gian bảo quản lâu hơn, đảm bảo giữ được màu sắc, hương vị, độ ngọt. Công nghệ sấy thăng hoa chính là giải pháp đột phá. Sầu riêng sấy thăng hoa của Công ty TNHH Sáu Ri là minh chứng cụ thể khi đạt 5 sao OCOP, gia tăng hàm lượng dinh dưỡng, vị ngon vẫn nguyên vẹn, giúp chinh phục các thị trường như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Canada, Nhật Bản và khu vực Trung Đông.

Theo đại diện đơn vị này chia sẻ, họ đã mở rộng vùng nguyên liệu tại các tỉnh lân cận, thậm chí lên tận Gia Lai, Đắk Lắk. Chính việc tạo đầu ra ổn định cho bà con là động lực để nông dân sẵn sàng áp dụng quy trình canh tác an toàn, bền vững, đảm bảo chất lượng.

“Chúng tôi đã nghiên cứu và áp dụng công nghệ sấy thăng hoa nhằm kéo dài thời gian bảo quản sầu riêng. Qua đó, nâng giá trị cho nông sản và xây dựng thương hiệu sầu riêng Ri6 của cha tôi, trở thành niềm tự hào của Việt Nam,” đại diện Công ty TNHH Sáu Ri nhấn mạnh.

Bên cạnh sầu riêng, khoai lang tím cũng là đặc sản đáng tự hào của vùng. Thay vì bán tươi, Công ty TNHH Đông Phát Food đã đầu tư máy móc chế biến, cho ra đời dòng khoai lang tím sấy giòn tan, hương vị đậm đà. Sản phẩm này không chỉ nhận được sự ủng hộ từ thị trường trong nước, mà còn được đánh giá cao ở các nước châu Á khó tính.

“Sự hỗ trợ của chính quyền địa phương trong việc phát triển thương hiệu và làm hồ sơ xét duyệt OCOP 5 sao đã giúp chúng tôi khẳng định chất lượng. Từ đó, cơ hội tiếp cận thị trường cao cấp như Nhật Bản, châu Âu trở nên rõ ràng hơn,” đại diện Đông Phát Food chia sẻ.

Chứng Nhận 5 Sao: Tấm Vé Vàng Vào Thị Trường Khó Tính

Đạt chứng nhận 5 sao OCOP giống như sở hữu “tấm vé vàng” để bước chân vào các thị trường quốc tế. Ngoài việc khẳng định uy tín, nguồn gốc xuất xứ, chứng nhận này còn là sự cam kết về quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn từ khâu nguyên liệu đến thành phẩm. Đây chính là ưu thế lớn khi thương thảo các hợp đồng xuất khẩu.

Cá thác lác là loài thủy sản nổi tiếng tại Hậu Giang. Từ năm 2009, bà Nguyễn Kim Thy tại huyện Phụng Hiệp đã kêu gọi nông dân nuôi cá theo hướng an toàn, đảm bảo sản lượng để cung cấp cho hợp tác xã. Sau nhiều thử nghiệm, bà đã thành công với sản phẩm cá thác lác rút xương tẩm gia vị. Chính hương vị riêng biệt cùng quy trình chế biến sâu đã khiến mặt hàng này ngày càng được ưa chuộng, kể cả ở Hoa Kỳ, Hàn Quốc – những thị trường đòi hỏi chất lượng khắt khe.

Khi đạt chứng nhận 5 sao OCOP cấp quốc gia, hợp tác xã Kỳ Như đã mạnh dạn mở rộng quy mô sản xuất, nâng công suất chế biến lên gấp nhiều lần. Thu mua số lượng lớn cá thác lác đạt chuẩn giúp tăng diện tích vùng nuôi an toàn và tạo thu nhập bền vững cho người dân địa phương.

“Nếu bán cá tươi, lợi nhuận không cao. Nhưng khi chế biến sâu, giá trị sản phẩm tăng gấp ba, thậm chí nhiều hơn. Hướng đi này vừa giúp nông dân có thu nhập ổn định, vừa mở ra cơ hội tiến sâu vào các thị trường quốc tế,” đại diện hợp tác xã Kỳ Như phân tích.

Tại Đồng Tháp, sen được xem là “biểu tượng” văn hóa và nông nghiệp. Công ty TNHH Hạt Sen Đồng Tháp đã đầu tư mạnh mẽ vào hệ thống chế biến, cho ra đời sản phẩm hạt sen sấy hương vị tự nhiên, đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm trong nước và quốc tế. Năm 2022, hạt sen sấy của đơn vị này chính thức trở thành sản phẩm OCOP 5 sao đầu tiên của “Đất Sen Hồng”, đặt nền móng quan trọng để vươn xa hơn.

“Nỗ lực nghiên cứu để nâng cao chất lượng, đầu tư dây chuyền sấy hiện đại và áp dụng chuẩn HACCP là những yếu tố cốt lõi giúp chúng tôi đạt OCOP 5 sao. Đây không chỉ là dấu mốc cho thương hiệu sen Đồng Tháp, mà còn khẳng định tính cạnh tranh quốc tế,” đại diện Công ty TNHH Hạt Sen Đồng Tháp cho biết.

Câu Chuyện Từ Người Trong Cuộc

Không thể phủ nhận, những con số đẹp về tăng trưởng và xuất khẩu đều bắt nguồn từ sự đồng lòng giữa chính quyền, doanh nghiệp và nông dân. Họ là những người “làm nên phép màu” khi vừa phải đối diện với không ít khó khăn, vừa kiên trì trong từng công đoạn: từ chọn giống, canh tác, thu hoạch, kiểm định cho đến chế biến.

Để có vùng nguyên liệu sạch, đạt chuẩn VietGAP hay hữu cơ, các doanh nghiệp đã phối hợp với chính quyền địa phương, mở lớp tập huấn cho nông dân. Mỗi cánh đồng, vườn cây, ao nuôi đều được giám sát nghiêm ngặt, đảm bảo không lạm dụng hóa chất. Quá trình chăm bón, xử lý sâu bệnh cũng gắn với trách nhiệm bảo vệ môi trường.

“Trước đây, chúng tôi chỉ quen dùng phân hóa học, thuốc trừ sâu. Nhưng nhờ được hướng dẫn, hỗ trợ kỹ thuật, bà con chuyển sang dùng phân hữu cơ, thuốc sinh học. Giá bán cũng tăng, sản phẩm ít bị tồn dư hóa chất, đi xuất khẩu an toàn,” một nông dân chia sẻ.

Những mô hình này không chỉ “xanh” hơn mà còn giảm thiểu rủi ro về giá cả, vì doanh nghiệp thường ký kết hợp đồng thu mua dài hạn với mức giá thỏa thuận, giúp nông dân yên tâm sản xuất.

Nhiều doanh nghiệp đã khẳng định, nếu không áp dụng công nghệ chế biến sâu, đặc sản địa phương khó lòng giữ được hương vị, chất lượng đồng đều. Việc lắp đặt hệ thống cấp đông lạnh IQF (Individual Quick Freezing), sấy thăng hoa, đóng gói hút chân không… giúp kéo dài thời gian bảo quản mà không làm mất đi giá trị dinh dưỡng.

“Chúng tôi liên tục cải tiến. Trước kia chỉ cấp đông bằng hầm, giờ đầu tư hệ thống cấp đông tầng sôi (IQF) để giữ màu sắc, mùi vị tốt hơn. Nhờ thế, khoai lang tím sấy và sầu riêng sấy của chúng tôi mới đáp ứng tiêu chuẩn nghiêm ngặt tại Nhật Bản,” một đại diện doanh nghiệp tại Vĩnh Long cho biết.

Tương Lai Của Kinh Tế Nông Thôn

Chương trình OCOP được xem là “cú hích” góp phần thay đổi tư duy làm nông nghiệp, hướng đến giá trị gia tăng và tính bền vững. Khi đặc sản vùng miền trở thành thương hiệu quốc gia, người nông dân hưởng lợi thông qua việc tăng thu nhập, còn người tiêu dùng được sử dụng sản phẩm sạch, an toàn, có truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Khi một sản phẩm đạt danh hiệu 5 sao, nhu cầu mở rộng sản xuất gần như là tất yếu. Điều này đồng nghĩa nhiều lao động tại địa phương được đào tạo tay nghề, có việc làm ổn định ngay tại quê hương. Bên cạnh đó, khách du lịch cũng tìm đến những vùng nông nghiệp đặc sản để trải nghiệm, góp phần thúc đẩy kinh tế dịch vụ và du lịch nông thôn.

Phát triển bền vững không chỉ gói gọn trong phạm vi kinh tế, mà còn đòi hỏi trách nhiệm với môi trường. Các mô hình sản xuất sạch, hữu cơ, ít sử dụng hóa chất giúp duy trì độ phì nhiêu của đất, bảo vệ nguồn nước, giảm ô nhiễm. Đây cũng là cam kết quan trọng để đạt những chứng nhận quốc tế về an toàn thực phẩm, mở ra cơ hội xuất khẩu lớn hơn trong tương lai.

Chương trình mỗi xã một sản phẩm, với những thành công tiêu biểu ở Vĩnh Long, Hậu Giang, Đồng Tháp… đã minh chứng rằng đặc sản Việt Nam hoàn toàn có khả năng “vươn tầm” thế giới nếu biết ứng dụng khoa học kỹ thuật, liên kết sản xuất theo chuỗi, bảo vệ môi trường và duy trì chất lượng. Từ đó, nền kinh tế nông thôn không chỉ được cải thiện về thu nhập mà còn chuyển biến về tư duy, văn hóa sản xuất – hướng đến sự phát triển bền vững, lâu dài.

Khát khao nâng tầm đặc sản địa phương lên thương hiệu quốc gia chưa bao giờ mãnh liệt như hiện nay. Việc đạt chứng nhận 5 sao OCOP không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn truyền tải câu chuyện văn hóa, giá trị truyền thống độc đáo của mỗi vùng miền. Tất cả đang cùng nhau “vẽ” nên bức tranh tươi sáng hơn cho nông nghiệp Việt Nam.