Bùng nổ xuất khẩu: Trái cây Việt vươn xa ở thị trường Trung Quốc

Sở hữu dân số hơn một tỷ người, Trung Quốc là thị trường nhập khẩu trái cây khổng lồ. Liệu trái cây Việt đã khai thác trọn vẹn tiềm năng, nhất là khu vực phía Bắc, nơi còn dư địa?

Thực Trạng Xuất Khẩu Và Tiềm Năng Của Thị Trường

Trong nhiều năm qua, TRUNG QUỐC là thị trường xuất khẩu nông sản lớn nhất của Việt Nam nói chung và rau quả nói riêng. Theo số liệu năm 2023, Trung Quốc nhập khẩu gần 8 triệu tấn trái cây các loại, với tổng giá trị khoảng 17 tỷ USD. Riêng mặt hàng rau quả từ Việt Nam, thống kê cho thấy nước ta đã xuất khẩu hơn 3,6 tỷ USD, chiếm 65% tổng kim ngạch rau quả xuất khẩu. Đây là con số minh chứng cho tiềm năng vô cùng rộng lớn.

Dù thị trường này cực kỳ hấp dẫn, song lâu nay chúng ta mới chỉ khai thác phần lớn ở các tỉnh phía Nam của Trung Quốc như Quảng Đông, Quảng Tây hay Vân Nam. Trong khi đó, khu vực phía Bắc, bao gồm Bắc Kinh cùng nhiều trung tâm tiêu thụ quan trọng khác, vẫn còn là một “vùng trũng” về thông tin thị trường, vô tình để lại một dư địa phát triển rất lớn cho sản phẩm Việt.

1. Thành Tích Xuất Khẩu Ấn Tượng

• 65% kim ngạch rau quả: Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, xuất khẩu rau quả của Việt Nam sang Trung Quốc thường chiếm từ 60–70% tổng kim ngạch rau quả. Năm 2023, con số này đạt 3,6 tỷ USD.
• Đứng thứ 3 về cung cấp trái cây: Chúng ta hiện chỉ xếp sau Thái Lan và Canada trong số những nước xuất khẩu nhiều nhất vào Trung Quốc.
• Một số mặt hàng chủ lực:
  • Thanh long: Việt Nam đang là nhà cung cấp thanh long lớn nhất cho thị trường Trung Quốc.
  • Sầu riêng: Trong năm 2023, Trung Quốc nhập khẩu khoảng 1,4 triệu tấn sầu riêng. Việt Nam chiếm 35% lượng sầu riêng nhập khẩu này, chỉ sau Thái Lan.
  • Chuối: Việt Nam xếp vị trí thứ hai trong số các nước cung cấp chuối.
  • Dừa: Chúng ta là nhà cung cấp lớn thứ ba cho Trung Quốc (sau Thái Lan và Indonesia).

Những con số trên khẳng định vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng rau quả toàn cầu. Tuy vậy, khi xét riêng từng thị trường địa phương tại Trung Quốc, nhất là khu vực phía Bắc, hàng Việt lại xuất hiện còn khá mờ nhạt.

2. Lễ Hội Trái Cây Tại Bắc Kinh: Cú Hích Cho Sự Mở Rộng

Cuối năm 2023, Lễ hội trái cây Việt Nam lần đầu tiên được tổ chức tại Bắc Kinh đã nhận được sự quan tâm lớn từ người tiêu dùng và các doanh nghiệp nhập khẩu. Từ sự kiện này, chúng ta hiểu rằng nhu cầu với trái cây Việt đang rất lớn, song việc tiếp cận vẫn còn nhiều khoảng trống. Qua chia sẻ của các doanh nghiệp, những rào cản hiện hữu có thể tóm gọn trong hai từ: khoảng cách địa lý và công nghệ bảo quản.

Ông Nguyễn Thanh Bình – Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam, người trực tiếp tham gia lễ hội, nhận định: “Người dân Bắc Kinh và các doanh nghiệp địa phương rất thích thú với sản phẩm trái cây Việt Nam. Họ đánh giá cao chất lượng và hương vị, nhưng ngạc nhiên vì chưa thấy nhiều sự hiện diện của hàng Việt tại phía Bắc. Đây chính là dấu hiệu cho thấy cơ hội khai phá thị trường còn rất lớn.”

Ông Nguyễn Đình Tùng – Tổng Giám đốc Vina T&T Group, cho biết doanh nghiệp của ông đã có những buổi gặp gỡ, ký kết với đối tác Trung Quốc ngay tại lễ hội: “Chúng tôi mang sầu riêng, dừa, cùng nhiều loại trái cây chủ lực khác trưng bày tại Bắc Kinh. Thật bất ngờ khi chỉ trong ba ngày, doanh nghiệp đã ký được hai hợp đồng phân phối với đối tác bên đó. Điều này cho thấy nhu cầu thực sự lớn, nhất là với dừa, sầu riêng cấp đông – những sản phẩm có thể vận chuyển đi xa mà vẫn giữ chất lượng.”

Thách Thức Khi Thâm Nhập Khu Vực Phía Bắc

1. Khoảng Cách Địa Lý Và Chi Phí Vận Chuyển

Khu vực phía Bắc của Trung Quốc cách biên giới Việt Nam hàng nghìn km. Việc vận chuyển bằng đường bộ qua các cửa khẩu truyền thống như Lạng Sơn, Lào Cai, Móng Cái chủ yếu chỉ thuận tiện cho các tỉnh phía Nam Trung Quốc. Để đưa hàng lên Bắc Kinh hay xa hơn, phần lớn doanh nghiệp phải tính đến giải pháp đường biển hoặc đường sắt, kết hợp với đường bộ nội địa Trung Quốc. Như vậy, chi phí và thời gian vận chuyển đội lên nhiều, khiến giá sản phẩm tăng cao.

2. Yêu Cầu Về Công Nghệ Bảo Quản

Trái cây tươi rất dễ hư hỏng nếu không được xử lý và bảo quản đúng cách. Với tuyến đường xa, thời gian giao hàng kéo dài, các doanh nghiệp buộc phải áp dụng công nghệ bảo quản cao cấp như kho lạnh, màng bọc, cấp đông, xử lý chiếu xạ… Nếu công nghệ chưa đảm bảo, tỷ lệ hao hụt và chất lượng suy giảm sẽ làm giảm sức cạnh tranh của hàng Việt.

Ông Nguyễn Đình Tùng chia sẻ thêm về điều này: “Để giao đến phía Bắc, hàng hóa cần ít nhất ba ngày vận chuyển, sau đó thương lái hay siêu thị còn mất thêm vài ngày để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Nếu công nghệ bảo quản không tốt, chúng ta khó giữ được độ tươi ngon và điều này làm mất lợi thế cạnh tranh.”

3. Thói Quen Tiêu Dùng Và Hệ Thống Phân Phối

Khu vực phía Bắc Trung Quốc có khí hậu lạnh hơn, thói quen ăn uống và gu ẩm thực cũng khác biệt so với phía Nam. Nếu không nắm rõ thị hiếu và sở thích địa phương, doanh nghiệp khó chọn đúng phân khúc. Một số doanh nghiệp Việt vẫn thường kinh doanh theo mô hình “thương vụ đến – hàng đi”, chứ chưa có chiến lược tiếp cận thị trường bài bản, đặc biệt là chưa thiết lập kênh phân phối sâu rộng tại các thành phố lớn như Bắc Kinh, Thiên Tân, Thượng Hải, các tỉnh Đông Bắc…

4. Thủ Tục Kiểm Dịch Và Rào Cản Kỹ Thuật

Trung Quốc ngày càng siết chặt yêu cầu kiểm định chất lượng, mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói. Nhiều địa phương ở Việt Nam chưa kịp triển khai đầy đủ các quy trình hoặc chưa được cấp phép xuất khẩu chính ngạch cho một số loại trái cây. Nếu doanh nghiệp không đáp ứng được các tiêu chuẩn về kiểm dịch thực vật, an toàn vệ sinh thực phẩm, chỉ dẫn truy xuất nguồn gốc, thì hàng hóa rất khó thông quan.

Giải Pháp Mở Rộng Thị Trường

Trước những thách thức ấy, để tiến sâu vào khu vực phía Bắc, doanh nghiệp Việt cần sẵn sàng cả về chất lượng sản phẩm lẫn kênh phân phối, đồng thời cải thiện năng lực cạnh tranh, đặc biệt liên quan đến LOGISTICS.

Dưới đây là một số giải pháp nổi bật:

1. Tổ Chức Lại Vùng Trồng Và Sản Xuất Quy Mô Lớn

• Mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói: Đây là yêu cầu bắt buộc để hàng hóa được chấp nhận chính ngạch. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chính quyền địa phương cùng doanh nghiệp cần phối hợp cấp mã số nhanh hơn, minh bạch hơn cho các vùng trồng đạt chuẩn.
• Nâng cao chất lượng giống: Sử dụng giống có năng suất, chất lượng tốt, phù hợp với yêu cầu kỹ thuật của nước nhập khẩu.
• Kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật: Thị trường Trung Quốc có xu hướng yêu cầu cao về an toàn thực phẩm. Việc tuân thủ quy trình canh tác an toàn, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đúng ngưỡng là chìa khóa đảm bảo xuất khẩu bền vững.

Ông Nguyễn Thanh Bình nhấn mạnh: “Sản xuất tập trung, quy mô lớn không chỉ giúp nâng chất lượng và giảm giá thành, mà còn tạo nguồn cung ổn định, dễ dàng ký hợp đồng dài hạn với các đối tác nước ngoài.”

2. Ứng Dụng Công Nghệ Bảo Quản Sau Thu Hoạch

• Sầu riêng cấp đông: Đây là mặt hàng chủ lực đang rất được ưa chuộng. Công nghệ cấp đông nhanh giúp giữ nguyên hương vị và kéo dài thời gian bảo quản lên đến nhiều tháng.
• Bảo quản dừa: Theo chia sẻ từ Vina T&T Group, hiện đã có kỹ thuật kéo dài tuổi thọ dừa tươi đến 70 ngày. Điều này tạo điều kiện đưa dừa đến những thị trường xa mà vẫn giữ được chất lượng.
• Đa dạng hóa phương thức sơ chế: Có thể áp dụng công nghệ đóng hộp, sấy khô, sấy lạnh, nước ép đông lạnh… để tạo thêm nhiều phân khúc sản phẩm, giảm áp lực tiêu thụ cho hàng tươi.

3. Hoàn Thiện Hệ Thống LOGISTICS Và Vận Chuyển

• Kết nối đường sắt, đường biển: Khu vực phía Bắc Trung Quốc xa biên giới Việt Nam hơn so với phía Nam. Vì thế, các tuyến đường sắt liên vận Việt – Trung hay đường biển qua cảng Hải Phòng, Quảng Ninh rồi tiếp tục vận chuyển nội địa là lựa chọn hữu hiệu.
• Giảm chi phí, rút ngắn thời gian: Tăng cường hợp tác với các doanh nghiệp vận tải, xây dựng kho lạnh, trạm trung chuyển hiện đại ngay tại cửa khẩu. Khi hàng hóa được thông quan nhanh, thời gian và chi phí giảm, giá bán ra sẽ cạnh tranh hơn.
• Chuyển phát nhanh cho phân khúc cao cấp: Đối với một số loại trái cây đặc sản cần giao hàng gấp, vận chuyển hàng không cũng có thể cân nhắc, tuy nhiên chỉ nên áp dụng với khối lượng nhỏ và phân khúc giá trị cao.

4. Thúc Đẩy Hoạt Động Marketing Và Thương Hiệu

• Tổ chức sự kiện quảng bá: Thành công của Lễ hội trái cây Việt Nam ở Bắc Kinh cho thấy, những chương trình ẩm thực, kết nối doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút sự chú ý của giới truyền thông và người tiêu dùng địa phương.
• Phát triển thương hiệu riêng: Tạo dựng nhận diện cho từng dòng sản phẩm (sầu riêng Musang King của Malaysia là một ví dụ thành công trên thế giới). Việt Nam cũng cần xây dựng những thương hiệu sầu riêng, thanh long hay xoài riêng biệt, có chứng nhận chất lượng và câu chuyện thương hiệu gắn với vùng trồng.
• Thương mại điện tử và chuỗi siêu thị: Trung Quốc có thị trường mua sắm online cực kỳ phát triển. Việc hợp tác với các sàn thương mại điện tử nội địa có thể giúp trái cây Việt tiếp cận người tiêu dùng nhanh hơn. Bên cạnh đó, hiện diện tại các hệ thống siêu thị lớn như Walmart, RT-Mart, Carrefour… cũng mở rộng kênh phân phối.

Bài Học Từ Doanh Nghiệp Tiên Phong

Từ thành công của Vina T&T Group và những đơn vị đã ký kết thành công hợp đồng với đối tác ở Bắc Kinh, có thể rút ra bài học:

1. Xây Dựng Quan Hệ Trực Tiếp Với Đối Tác

Tận dụng các cơ hội xúc tiến thương mại do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công Thương phối hợp tổ chức. Đây là nơi gặp gỡ trực tiếp, thúc đẩy giao lưu, tạo niềm tin giữa doanh nghiệp Việt Nam và nhà nhập khẩu Trung Quốc.

Ông Nguyễn Đình Tùng khẳng định: “Chúng tôi không thể phát triển nếu chỉ ở văn phòng và chờ đối tác. Doanh nghiệp phải chủ động đi đến những thị trường mục tiêu, tham gia hội chợ, lễ hội, xúc tiến thương mại, sẵn sàng giới thiệu sản phẩm và đàm phán hợp đồng ngay tại chỗ.”

2. Linh Hoạt Mô Hình Kinh Doanh

• Đa dạng sản phẩm: Không chỉ có trái cây tươi, mà còn nhiều sản phẩm chế biến như nước cốt dừa, sầu riêng cấp đông, chuối sấy, thanh long sấy dẻo… để phòng rủi ro về mùa vụ và nhu cầu.
• Cải thiện quy trình đóng gói: Bao bì, nhãn mác, thông tin truy xuất nguồn gốc trên sản phẩm phải rõ ràng, bắt mắt.
• Nâng cao chất lượng dịch vụ: Gồm dịch vụ giao hàng, hậu mãi, hỗ trợ thông tin. Khi đối tác yên tâm về chất lượng và dịch vụ, họ sẽ mở rộng thị phần cho doanh nghiệp Việt.

3. Đầu Tư Vào Nghiên Cứu Thị Hiếu Địa Phương

Khu vực phía Bắc của Trung Quốc có đặc điểm ẩm thực và văn hóa riêng. Một số loại trái cây có vị ngọt đậm, nhiều nước, lại được ưa chuộng. Ngược lại, có nơi thích vị thanh mát, chua nhẹ. Do đó, việc khảo sát, nghiên cứu tâm lý và thị hiếu của người tiêu dùng địa phương rất quan trọng. Doanh nghiệp cũng có thể hợp tác với các kênh ẩm thực, các “KOL ẩm thực” tại Trung Quốc để quảng bá sản phẩm.

Vai Trò Của Hiệp Hội, Cơ Quan Quản Lý Và Sự Phối Hợp Đồng Bộ

1. Hiệp Hội Rau Quả Việt Nam

• Hỗ trợ kết nối doanh nghiệp: Tổ chức các đoàn khảo sát thị trường, hội thảo, chia sẻ kinh nghiệm để doanh nghiệp hiểu rõ hơn về yêu cầu của Trung Quốc.
• Bảo vệ lợi ích chung: Khi thị trường có biến động, hay chính sách kiểm soát chặt chẽ, hiệp hội đóng vai trò cầu nối, phản ánh tiếng nói doanh nghiệp đến cơ quan quản lý.

Ông Nguyễn Thanh Bình – Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam: “Chúng tôi sẽ tiếp tục kết nối các doanh nghiệp Việt Nam để cùng nhau tiến vào thị trường phía Bắc Trung Quốc, nơi còn nhiều tiềm năng. Hợp tác và chia sẻ thông tin giúp giảm chi phí, tăng hiệu quả kinh doanh, đồng thời tạo thương hiệu chung cho trái cây Việt.”

2. Cơ Quan Nhà Nước Và Đàm Phán Mở Rộng

• Tích cực đàm phán: Từ thành công trong việc mở cửa thị trường cho sầu riêng, dừa, tiếp tục mở rộng thêm các loại trái cây khác như bưởi, na, bơ…
• Tăng cường hợp tác song phương: Các phiên làm việc về kiểm dịch thực vật, quy tắc an toàn thực phẩm cần được triển khai liên tục, giúp doanh nghiệp nắm vững và tuân thủ quy chuẩn mới nhất.
• Hỗ trợ triển khai tem truy xuất nguồn gốc: Thông qua mã QR và các công nghệ số, hàng Việt dễ dàng chứng minh nguồn gốc, củng cố niềm tin cho người tiêu dùng Trung Quốc.

3. Chính Sách Thu Hút Đầu Tư Vào Công Nghiệp Chế Biến

Để giảm áp lực xuất khẩu hàng tươi và rủi ro ùn ứ tại cửa khẩu, phát triển công nghiệp chế biến sâu là hướng đi bền vững. Điều này đòi hỏi cơ quan nhà nước tạo cơ chế thu hút đầu tư xây dựng nhà máy, cơ sở chế biến rau quả có quy mô lớn, đạt chuẩn quốc tế, đủ sức cạnh tranh.

Lộ Trình Tương Lai: Đưa Trái Cây Việt Lên Tầm Cao Mới

1. Củng Cố Thị Phần Ở Phía Nam, Mở Rộng Ra Phía Bắc

Khi đã vững vàng tại các tỉnh phía Nam Trung Quốc, doanh nghiệp cần hoạch định chiến lược vươn xa hơn. Một số loại trái cây có tính ổn định và phổ biến như chuối, dừa, thanh long nên đi tiên phong. Sầu riêng cấp đông cũng là “vũ khí chiến lược” để chinh phục người tiêu dùng phía Bắc. Cần tận dụng các kênh bán lẻ, chợ đầu mối ở Bắc Kinh, Thiên Tân, Sơn Đông, Nội Mông…

2. Thúc Đẩy Thương Mại Điện Tử Và Tiếp Thị Số

Trung Quốc có nền tảng bán lẻ trực tuyến cực kỳ phát triển, với những “gã khổng lồ” như Alibaba, JD.com, Pinduoduo… Mỗi vùng miền lại có sở thích và thói quen mua sắm online khác nhau, đòi hỏi doanh nghiệp Việt phải nghiên cứu để đưa ra gói sản phẩm phù hợp. Ví dụ, combo trái cây nhiệt đới, đóng gói kèm hướng dẫn sử dụng, bảo quản rõ ràng, quảng bá qua các kênh livestream, mạng xã hội đang là xu hướng.

3. Bảo Vệ Thương Hiệu Việt Và Chống Giả Mạo

Một vấn đề quan trọng nữa là bảo vệ nguồn gốc. Đôi khi hàng Trung Quốc “đội lốt” hàng Việt, hoặc hàng Việt bị làm nhái thương hiệu. Doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp với hải quan, các tổ chức giám sát quốc tế để ngăn chặn tình trạng giả mạo này. Việc đăng ký bảo hộ thương hiệu, kiểu dáng, nhãn hiệu tại Trung Quốc cũng nên ưu tiên triển khai sớm.

Hướng Đến Tương Lai Bền Vững

Thị trường Trung Quốc không chỉ dừng ở các tỉnh giáp biên như Quảng Tây, Vân Nam, Quảng Đông, mà còn mở rộng lên phía Bắc với sức mua khổng lồ. Bằng cách cải tiến công nghệ bảo quản, hoàn thiện kênh phân phối, áp dụng chiến lược tiếp thị phù hợp và tuân thủ nghiêm ngặt yêu cầu kiểm dịch, trái cây Việt Nam sẽ sớm vươn xa, ghi dấu ấn ở những địa phương xa xôi nhất.

Như lời chia sẻ của các doanh nghiệp tiên phong, cơ hội đang rộng mở. Vấn đề còn lại nằm ở sự chủ động của mỗi cá nhân, tập thể, sự đồng bộ trong chính sách nhà nước, cùng tinh thần hợp tác giữa các bên. Một khi những điều này được thực hiện nhịp nhàng, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng vào tương lai bền vững, nơi quả ngọt Việt Nam xuất hiện dày đặc trên bàn ăn của hàng trăm triệu người tiêu dùng Trung Quốc.