Mô hình OVOP ‘mỗi làng một sản phẩm’: Hành trình lan tỏa từ Oita đến toàn cầu

Phong trào Mỗi Làng Một Sản Phẩm (OVOP), khởi nguồn tại Oita (Nhật Bản), tạo sức bật kinh tế nông thôn, khơi dậy niềm tự hào địa phương. Bài viết tóm lược lịch sử, triển vọng mô hình trên toàn thế giới.

Bối Cảnh Và Sự Hình Thành

Năm 1979, tại tỉnh Oita thuộc khu vực Kyushu (Nhật Bản), một phong trào mang tên OVOP (One Village, One Product – “Mỗi Làng Một Sản Phẩm”) đã xuất hiện, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong nỗ lực phát triển kinh tế vùng nông thôn. Mô hình này kêu gọi các địa phương khai thác thế mạnh sẵn có về nông sản, đặc sản hoặc tiềm năng du lịch. Thay vì chạy theo số lượng đại trà, phong trào tập trung vào chất lượng và giá trị riêng biệt.

Ý tưởng ban đầu bắt nguồn từ việc nhiều vùng nông thôn ở Nhật Bản rơi vào vòng luẩn quẩn: dân số già hóa, người trẻ di cư lên các đô thị, trong khi nông nghiệp truyền thống không còn đủ sức nuôi sống người dân. Thống đốc Oita lúc bấy giờ đã kêu gọi người dân cộng đồng tập trung vào tài nguyên hiện hữu thay vì chỉ phàn nàn về những thiếu thốn. Câu chuyện khởi đầu ấy nhanh chóng lan rộng và truyền cảm hứng cho hàng nghìn địa phương khác tại Nhật Bản.

Để tạo nên động lực bền vững, phong trào này được định hướng bởi ba nguyên tắc cốt lõi: “Địa phương nhưng toàn cầu” (Local yet Global), “Tự lực và sáng tạo” (Self-reliance and Creativity) và “Phát triển con người” (Human resource development). Theo đó, người dân nông thôn không chỉ sản xuất, chế biến nông sản thô, mà còn tự tìm cách đưa sản phẩm đến thị trường rộng hơn – từ quy mô địa phương, nội địa đến quốc tế.

Ngay từ đầu, phong trào tại Oita đã chứng kiến sự tham gia tích cực của thanh niên và phụ nữ địa phương. Từ việc học hỏi kỹ thuật mới đến tìm lối đi sáng tạo cho nông sản, nhóm đối tượng trẻ và phụ nữ đã đem lại sinh khí và động lực đổi mới cho làng quê. Quan điểm này được thể hiện rõ qua việc tỉnh Oita lập ra “Toyonokuni Development School” – nơi người dân học tập mô hình làm giàu từ nông nghiệp đến du lịch, thủ công mỹ nghệ, đồng thời tạo ra mạng lưới kết nối giúp họ trao đổi kinh nghiệm lẫn nhau.

Trong suốt hai năm tham gia khóa học, mỗi nhóm (gồm khoảng 30 người) sẽ xác định những đặc trưng địa phương, đánh giá khả năng thương mại hóa và triển khai ý tưởng với sự hỗ trợ từ cả chính quyền lẫn tổ chức phi chính phủ. Kết quả, hơn 2.000 thanh niên đã được “tốt nghiệp” khóa đào tạo, trở thành lực lượng then chốt giúp địa phương phát triển bền vững.

Sự Vươn Lên Của Oita: Từ Nông Sản Đến Du Lịch

Oita vốn nổi tiếng với suối nước nóng (onsen), nhưng để “thoát ly” khỏi sự phụ thuộc vào du lịch truyền thống, chính quyền đã khởi xướng thêm nhiều dự án mới. Mô hình “Onpaku” (Beppu Hot Spring Expo) là bước đột phá, khi tận dụng cơ sở hạ tầng cũ – như tòa nhà suối nước nóng Takagawara – và ‘hô biến’ nó thành điểm đến hấp dẫn, gắn kết các hoạt động văn hóa, ẩm thực và thủ công mỹ nghệ.

• Chuyển đổi cơ sở hạ tầng cũ: Tòa nhà cổ Takagawara được trùng tu để tiếp đón du khách, vừa giữ gìn nét cổ kính, vừa đảm bảo tiện nghi.
• Phát triển sản phẩm mới: Nghề đan tre truyền thống ở Beppu được “làm mới” dưới dạng quà tặng du lịch, đồ thủ công có tính thời trang, phù hợp gu thẩm mỹ hiện đại.

Trưởng dự án Onpaku chia sẻ: “Chúng tôi đã đào tạo hướng dẫn viên địa phương, thiết kế những sản phẩm du lịch đặc thù, nhằm giúp du khách trải nghiệm ‘hơi thở’ thật sự của Beppu. Sự thành công của Onpaku đã trở thành hình mẫu để nhiều địa phương khác noi theo.”

Bên cạnh việc thu hút du khách đến với suối nước nóng, Oita còn phát triển thương hiệu địa phương “Oita Made”, mở rộng thị trường tiêu thụ nông sản và đặc sản thủ công. Từ năm 2016, kinh tế khu vực Beppu – Oita tăng trưởng mạnh nhờ lượng du khách nước ngoài, đặc biệt từ châu Á, đổ về. Sự kết hợp giữa sản phẩm du lịch và nông sản đã tạo nên cú hích thúc đẩy tiêu dùng, khiến người dân ngày càng tự hào hơn về “thương hiệu” quê hương.

Những Điển Hình Thành Công Tại Nhật Bản

Để thấy được phong trào OVOP tại Nhật Bản không chỉ gói gọn ở Oita, chúng ta có thể điểm qua một số địa phương khác như Kamikatsu, Amaton và Kanda – những nơi đã ứng dụng tư duy “địa phương nhưng toàn cầu” theo cách rất riêng.

Kamikatsu: Kinh Doanh Lá Cây Và Phong Trào “Không Rác Thải”

Kamikatsu thuộc tỉnh Tokushima, nằm ở miền Tây Nhật Bản. 90% diện tích là rừng núi, dân số già hóa nhanh chóng. Vậy mà địa phương này lại trỗi dậy với “kinh doanh lá cây” – cung cấp lá, hoa và các loại cây dại để trang trí món ăn Nhật truyền thống.

• Ý tưởng độc đáo: Từ năm 1986, Kamikatsu đã tập hợp sản phẩm “lá trang trí” của người dân, bán cho các nhà hàng và siêu thị lớn.
• Công nghệ ICT: Ứng dụng hệ thống điện tử trong quản lý kho, phân loại và vận chuyển giúp Kamikatsu tiêu thụ hơn 300 loại lá, hoa.
• Kết quả: Doanh thu 2,3 triệu USD mỗi năm, tạo công ăn việc làm cho hàng trăm người cao tuổi, phụ nữ.

Không dừng lại ở nông sản, Kamikatsu còn phát động phong trào “Zero Waste” (Không rác thải) từ năm 2003, phân loại rác thành 45 mục khác nhau, nâng tỷ lệ tái chế lên 80% (cao gấp bốn lần mức trung bình của Nhật Bản). Rác hữu cơ được ủ làm phân bón, còn rác tài nguyên sẽ được tái chế tại các trung tâm địa phương.

Đáng chú ý, Kamikatsu còn xây dựng nhà máy bia thủ công từ việc tái sử dụng vật liệu bỏ đi, đồng thời lấy vỏ trái Yuzu (một loại quả có múi đặc trưng) để chế biến nguyên liệu bia. Khách du lịch đến Kamikatsu ngày một đông, góp phần đưa nơi đây thành điểm đến sinh thái hấp dẫn.

Amaton: Sức Mạnh Của Nghêu, Sò, Hải Sản Đặc Trưng

Amaton thuộc quần đảo Oki (tỉnh Shimane), vốn gặp tình trạng giảm dân số và nguy cơ phá sản tài chính. Tuy nhiên, với phương châm “không có thì chấp nhận, nhưng tài nguyên ta có thì phải tận dụng tối đa”, chính quyền đã đưa ra chính sách đông lạnh hiện đại để giữ nguyên độ tươi ngon của hải sản, giúp xuất khẩu đi khắp nước Nhật và quốc tế.

• Đặc sản địa phương: Mực trắng, hàu, ốc biển, cá đá Haduka… được bảo quản bằng công nghệ cấp đông tiên tiến.
• Phục hồi tài chính: Nhờ bán hải sản, ngành du lịch, cùng với liên kết công – tư, Amaton thoát dần tình trạng khủng hoảng.
• Giáo dục địa phương: Trường Trung học Oki Dozen thu hút nhiều học sinh, giáo viên ngoài đảo đến học tập, trải nghiệm “học kỳ đảo”.

Những thành công ở Amaton không chỉ nằm ở tăng trưởng doanh thu mà còn giúp thu hút lượng người “trở về” hoặc “mới đến” (u-turn, i-turn). Nhờ vậy, dân số đảo dần ổn định, tinh thần khởi nghiệp tăng cao.

Kanda: “Nông Nghiệp Chắp Vá” Và Du Lịch Văn Hóa

Kanda (tỉnh Gunma) ở phía Bắc Tokyo cũng phát huy mô hình Mỗi Làng Một Sản Phẩm, kết hợp với du lịch trải nghiệm. Chính quyền chứng nhận sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu qua “Kanda Brand” – qua đó, người dân tự hào, du khách tin cậy.

Song song, một tổ chức phi chính phủ mang tên “Shizenjuku Terracoya” tổ chức nhiều hoạt động giao lưu cho thanh niên trong và ngoài nước học hỏi kỹ thuật canh tác, trao đổi về kinh nghiệm phát triển nông thôn. Hoạt động này vừa giúp gia tăng năng suất, vừa mở rộng cánh cửa du lịch nông nghiệp.

• Bảo tồn văn hóa: Kanda gìn giữ các công trình kiến trúc cổ, đường phố xưa và biến chúng thành điểm đến hấp dẫn cho du khách.
• Thu hút cư dân mới: Số lượng người nhập cư đến Kanda tăng, tạo luồng sinh khí trẻ, thúc đẩy đổi mới.

Khi OVOP Lan Tỏa Ra Thế Giới

Không chỉ “làm mưa làm gió” ở Nhật, mô hình Mỗi Làng Một Sản Phẩm còn chinh phục nhiều quốc gia khác. Đặc biệt, Trung Mỹ và Nam Mỹ đã xem đây như chiếc chìa khóa để cải thiện đời sống nông thôn, vượt qua khó khăn kinh tế, chính trị.

El Salvador: Từ Hậu Chiến Tranh Đến Khởi Sắc Kinh Tế

El Salvador từng đối mặt nhiều thách thức: nội chiến kéo dài, tệ nạn ma túy, di cư lao động sang Bắc Mỹ. Thế nhưng, từ đầu những năm 2000, chính phủ nước này bắt đầu để mắt đến mô hình Mỗi Làng Một Sản Phẩm.

• Xây dựng khung chính sách: Chính phủ thành lập đơn vị phụ trách OVOP, ban hành chiến lược và hướng dẫn triển khai trên toàn quốc.
• Kết nối cộng đồng: Các hội chợ, hội thảo, hội nghị giao thương ra đời nhằm định hình chuỗi giá trị, từ sản xuất đến phân phối.
• Kết quả: Người dân thành lập những ủy ban OVOP địa phương, sau đó liên kết thành mạng lưới OVOP toàn quốc, tự quản lý các dự án phát triển đặc sản.

Chính phủ El Salvador ghi nhận doanh số sản phẩm địa phương tăng đáng kể. Những làng quê trước đây vắng bóng lao động trẻ nay dần khởi sắc. Thậm chí, El Salvador còn xây dựng được “thương hiệu quốc gia” qua sản phẩm cà phê, thủ công mỹ nghệ, du lịch cộng đồng.

Guatemala: Bản Sắc Văn Hóa Dệt May Và Ẩm Thực

Tương tự El Salvador, Guatemala cũng vươn lên từ khó khăn với sự hỗ trợ của OVOP. Guatemala sở hữu nhiều làng nghề dệt may truyền thống, cùng nền ẩm thực phong phú. Với sự chung tay của chính phủ và tổ chức tư nhân, họ đã:

• Phát động chiến dịch “Mi Pueblo, Mi Producto” (Tạm dịch: “Làng tôi, Sản phẩm của tôi”) nhằm thống nhất thông điệp tiếp thị.
• Tạo ra chuỗi sự kiện, hội chợ OVOP: Qua đó, người dân nhiều tỉnh thành được tham gia, giới thiệu sản phẩm thủ công, ẩm thực, du lịch.
• Thiết lập cửa hàng Antenna (điểm bán sản phẩm đặc trưng) tại thành phố lớn để thu hút người tiêu dùng nội địa lẫn khách du lịch quốc tế.

Một bước ngoặt quan trọng là hướng đến xuất khẩu, đặc biệt nhắm tới cộng đồng người Guatemala ở Bắc Mỹ (thị trường “hoài niệm” – nostalgia market). Những sản phẩm may mặc thổ cẩm, cà phê, ca cao… ngày càng được ưa chuộng.

Honduras: Sự Hỗ Trợ Từ Tư Nhân Và Tinh Thần Khởi Nghiệp

Năm 2013, Honduras chính thức tham gia vào “làn sóng OVOP” với nhiệt huyết từ các hiệp hội kinh doanh và tập đoàn tư nhân. Dù số lượng làng tham gia ban đầu ít, nhưng các hoạt động quảng bá sôi nổi – hội chợ OVOP, Onpaku, thiết lập Michi no Eki (trạm dừng đường bộ) – đã hình thành nên mạng lưới sản xuất và tiêu thụ địa phương khá vững chắc.

Tuy còn mới mẻ, Honduras đã đặt mục tiêu nâng tầm sản phẩm thủ công và nông sản, xây dựng câu chuyện văn hóa để chinh phục thị trường quốc tế. Đặc biệt, sự chú trọng vào đào tạo người dân cách tiếp cận thị trường, xây dựng cộng đồng gắn kết được xem là “bí quyết” cho một nền kinh tế nông thôn bền vững.

Colombia: Tìm Lại Sự Bình Yên Sau Nội Chiến

Với hơn 50 năm nội chiến, Colombia có hơn 6 triệu dân phải rời bỏ quê hương. Mất mát quá lớn ấy tạo ra cuộc khủng hoảng nông thôn: đất đai bị bỏ hoang, người dân mất kết nối, dẫn đến thương hiệu địa phương mờ nhạt.

Năm 2010, chính phủ Colombia phối hợp với các tổ chức quốc tế, thí điểm OVOP tại vùng nông thôn. Điểm sáng nổi bật là thị trấn Filandia với lễ hội “Camino del Quindío” – thu hút 200.000 du khách chỉ trong ba ngày, doanh thu nhà hàng, khách sạn tăng gấp đôi, gấp ba.

Chính quyền Filandia xác nhận: “So với trước đây, số người trẻ rời khỏi địa phương đã giảm hẳn. Họ nhìn thấy cơ hội mới từ hoạt động du lịch, nghệ thuật, ẩm thực và sản xuất thủ công.”

Nhận thấy hiệu quả, dự án “OVOP Colombia” nhanh chóng được nhân rộng. Dù đại dịch năm 2020 gây gián đoạn, hàng ngàn người dân vẫn tham gia tập huấn trực tuyến, nắm bắt kỹ thuật phát triển và tiếp thị sản phẩm.

Chiến Lược Xây Dựng Thương Hiệu Địa Phương

Trải qua hơn bốn thập kỷ, Mỗi Làng Một Sản Phẩm không đơn thuần là bán nông sản. Trái lại, đó là quá trình gây dựng giá trị tổng hòa giữa sản phẩm, văn hóa, du lịch, lịch sử và con người. Thay vì chỉ tập trung “tăng năng suất”, người dân hướng tới việc hiểu rõ nhu cầu người tiêu dùng, rồi đáp ứng bằng sản phẩm độc đáo, giàu bản sắc.

Ba Loại “Thương Hiệu” Địa Phương

1. Thương hiệu sản phẩm đặc trưng: Nông sản, đặc sản biển, thủ công truyền thống.
2. Thương hiệu văn hóa – môi trường: Phong trào “Không rác thải” ở Kamikatsu, kiến trúc cổ ở Kanda…
3. Thương hiệu du lịch: Onpaku ở Oita, lễ hội Camino del Quindío ở Colombia.

Khi ba yếu tố này kết nối, vùng đất ấy hình thành bản sắc riêng, hấp dẫn người mua và du khách. Đây là tiền đề quan trọng để nâng cao đời sống kinh tế – xã hội cho khu vực nông thôn.

Các Kênh Phân Phối Và Quảng Bá

• Cửa hàng Antenna: Không gian bày bán, giới thiệu sản phẩm vùng quê tại các đô thị lớn, kết hợp khảo sát thị hiếu.
• Michi no Eki (trạm dừng đường bộ): Vừa là điểm dừng chân, vừa là nơi bán đặc sản, tổ chức sự kiện, tạo cơ hội giao lưu giữa du khách và cư dân địa phương.
• Cửa hàng trực tuyến: Giải pháp hiệu quả trong giai đoạn dịch bệnh. Sản phẩm được tiếp cận thị trường toàn cầu với chi phí thấp.
• Sự kiện & Linh vật (mascot): Tổ chức hội chợ, lễ hội địa phương kèm linh vật biểu tượng giúp tạo dấu ấn, xây dựng mối gắn kết với khách hàng.
• Hệ thống chứng nhận: Nhiều địa phương lập hội đồng đánh giá, cấp “dấu chứng nhận” nhằm bảo đảm uy tín, chất lượng sản phẩm.

Thử Thách Và Triển Vọng Hậu Đại Dịch

Đại dịch COVID-19 đặt ra không ít thách thức, đặc biệt với các hoạt động cần giao lưu, trải nghiệm trực tiếp. Tuy nhiên, nhiều địa phương đã nhanh chóng chuyển dịch sang nền tảng trực tuyến, duy trì tương tác với khách hàng.

Tại Argentina, mô hình Mỗi Làng Một Sản Phẩm vẫn được duy trì thông qua hội thảo online, chia sẻ kinh nghiệm vận hành trong bối cảnh giãn cách. Nhật Bản cũng đẩy mạnh “Antenna Shop ảo”, đưa thông tin và sản phẩm lên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử.

Ông Mishiro, một chuyên gia tư vấn, khẳng định: “Tuy gặp khó khăn, song mối quan hệ bền vững đã xây dựng với khách hàng trước đây là nền tảng vững chắc giúp chúng tôi giữ được độ tin cậy. Nếu tiếp tục sáng tạo, OVOP sẽ còn tiến xa, kể cả sau đại dịch.”

Nhờ vậy, những giá trị cốt lõi vẫn được giữ vững: người nông dân nâng cao thu nhập, làng quê hạn chế tình trạng di cư, và di sản văn hóa tiếp tục được lưu giữ. Trong tương lai, OVOP được kỳ vọng bứt phá hơn nữa, giúp các vùng nông thôn không chỉ dừng ở việc sản xuất mà còn tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Góc Nhìn Về Phát Triển Bền Vững

Mấu chốt tạo nên sức sống lâu dài cho Mỗi Làng Một Sản Phẩm nằm ở tính “bản địa hóa”: không có công thức cứng nhắc, mỗi địa phương đều có thể điều chỉnh sao cho phù hợp điều kiện thực tế. Khi một sản phẩm hoặc dịch vụ được phát triển với câu chuyện riêng, hàm chứa giá trị truyền thống và nét văn hóa độc đáo, sản phẩm ấy có nhiều cơ hội lan tỏa, tạo cảm xúc cho khách hàng.

Bên cạnh đó, mô hình này còn khuyến khích đa dạng hóa kinh tế: từ nông nghiệp sang chế biến, từ thủ công sang du lịch, từ du lịch sang thương mại điện tử. Trong một thế giới luôn biến động, nhất là khi thiên tai, dịch bệnh có thể ập đến bất cứ lúc nào, sự linh hoạt này giúp địa phương đứng vững trước khủng hoảng.

Phát triển nguồn nhân lực là nguyên tắc then chốt. OVOP đặt con người vào vị trí trung tâm, khích lệ thanh niên, phụ nữ, người cao tuổi cùng tham gia. Qua quá trình đào tạo, truyền nghề và hỗ trợ kỹ thuật, người dân ở bất kỳ độ tuổi nào cũng có thể đóng góp ý tưởng, mở rộng tầm nhìn.

Ông Homma, một chuyên gia nông thôn, nhận xét: “Yếu tố quyết định của OVOP chính là con người. Khi họ cảm thấy tự hào và có trách nhiệm với sản phẩm làm ra, họ sẽ truyền ngọn lửa nhiệt huyết ấy đi xa.”

Hơn nữa, mô hình Mỗi Làng Một Sản Phẩm còn thu hút đội ngũ trẻ từ thành thị trở về lập nghiệp, tạo dòng chảy ngược “u-turn” (người gốc địa phương quay lại) và “i-turn” (người từ vùng khác đến). Chính điều này làm sống dậy không khí sáng tạo, đưa kỹ thuật hiện đại kết hợp hài hòa với nền tảng văn hóa nông thôn.

Bài Học Từ Những Câu Chuyện Quốc Tế

Mô hình OVOP ở El Salvador, Guatemala, Honduras hay Colombia cho thấy một điểm chung: khi người dân tìm được bản sắc và biết cách “kể chuyện” sản phẩm, tình hình an ninh lương thực được củng cố, kinh tế được cải thiện, và đời sống văn hóa phong phú hơn.

Đặc biệt, sau nhiều năm chiến tranh, Colombia đã thấm thía vai trò của việc tái thiết nông thôn, gắn kết sản xuất với du lịch sinh thái, lễ hội văn hóa. Nhìn xa hơn, nếu một quốc gia biết gắn OVOP vào chương trình phát triển nông thôn toàn diện, kết hợp với nguồn vốn, đào tạo nhân lực và xúc tiến thương mại quốc tế, thì hiệu quả đạt được càng lớn.

Đáng ghi nhận là ở những nước này, phong trào không chỉ khởi xướng bởi chính phủ, mà còn có sự tham gia của các tổ chức tư nhân, NGO, trường đại học, viện nghiên cứu. Tư duy hợp tác công – tư chính là hạt nhân, tạo nên sự đồng thuận và hỗ trợ lẫn nhau lâu dài.

Triển Vọng Tương Lai

“Mỗi Làng Một Sản Phẩm” không còn là khẩu hiệu hay giải pháp tạm thời. Sau hơn 40 năm, tinh thần OVOP chứng minh khả năng thích ứng và sáng tạo vô hạn, giúp nông thôn trên khắp thế giới chuyển mình. Từ những nông trại xa xôi ở Oita đến vùng núi đồi Kamikatsu, từ đảo Oki cô lập đến các cộng đồng thiệt hại nặng nề ở El Salvador và Colombia, tất cả đều có thể tự tìm con đường vươn lên.

Trước bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu, phong trào này cho thấy một xu hướng tất yếu: Khai thác tài nguyên bản địa bền vững, giữ gìn di sản, đồng thời huy động sức mạnh cộng đồng. Một sản phẩm muốn tồn tại lâu dài phải chứa đựng cả tâm hồn, câu chuyện và niềm tự hào của người làm ra nó.

Theo đánh giá chung, nếu được hỗ trợ bởi chính sách hợp lý và sự chung tay của toàn xã hội, OVOP sẽ tiếp tục mở rộng và mang lại lợi ích thiết thực. Không chỉ gia tăng thu nhập, mô hình còn thắt chặt mối quan hệ giữa con người – văn hóa – thiên nhiên, góp phần duy trì sự cân bằng và ổn định xã hội.

Đối với những quốc gia đang tìm kiếm giải pháp phát triển nông thôn, bài học “Mỗi Làng Một Sản Phẩm” chính là nguồn cảm hứng quý báu. Nếu biết “biến khó khăn thành cơ hội”, “nâng tầm vốn liếng bản địa” và nhất quán với nguyên tắc “địa phương nhưng toàn cầu”, hẳn mỗi địa phương đều có thể trở thành một câu chuyện thành công riêng biệt.