Phong trào “Làng mới” Saemaul Undong: Chìa khóa phát triển nông thôn Hàn Quốc (phần 1)

Mang hơi thở “cần cù, tự lực, hợp tác,” Saemaul Undong đã trở thành phong trào nông thôn nổi bật tại Hàn Quốc, khởi xướng từ năm 1970, tạo bước ngoặt đưa đất nước vươn lên thành một trong những nền kinh tế hàng đầu thế giới, đồng thời lan tỏa sang nhiều quốc gia khác.

Trong lịch sử phát triển hiện đại của Hàn Quốc, hiếm có phong trào nào vừa mang tính cộng đồng mạnh mẽ, vừa thúc đẩy chuyển hóa kinh tế – xã hội nhanh chóng như Saemaul Undong, hay còn gọi là Phong trào Làng Mới. Từ một đất nước nằm trong nhóm nghèo nhất thế giới thập niên 1960, Hàn Quốc đã vươn lên trở thành “kỳ tích sông Hàn”, với tốc độ tăng trưởng ấn tượng. Nền tảng của thành công không chỉ đến từ chính sách công nghiệp hóa, mà còn xuất phát từ phát triển nông thôn, nơi đại bộ phận người dân cần sự thay đổi sâu rộng về cả hạ tầng lẫn tư duy. Phong trào Saemaul Undong ra đời trong bối cảnh ấy, khuyến khích người nông dân thay đổi cách nhìn, cách làm: lấy chính họ làm chủ thể hành động, chứ không chờ đợi hay ỷ lại vào viện trợ.

Ông Park, một nông dân Hàn Quốc thời bấy giờ, từng chia sẻ: “Chúng tôi nhận vài bao xi măng ban đầu, phải tự họp nhau quyết định làm cầu, đường hay kênh mương. Nhờ thế, ai cũng thấy mình có trách nhiệm và dốc sức.”

Chính nhờ sự tự chủ, kết hợp nỗ lực chung của cộng đồng, Saemaul Undong thành công vượt ra khỏi “phong trào” thông thường, trở thành mô hình phát triển kiểu mẫu. Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào giai đoạn khởi phát, các giá trị cốt lõi, những đóng góp của Saemaul Undong cho sự đi lên của Hàn Quốc cũng như cách nó lan tỏa ra nhiều nơi khác trên thế giới.

Bối Cảnh Lịch Sử: Hàn Quốc Những Năm 1970

Thập niên 1970, Hàn Quốc đối mặt muôn vàn khó khăn:

• Thu nhập bình quân đầu người chưa tới 100 USD.
• Cơ sở hạ tầng nông thôn lạc hậu, giao thông chật hẹp.
• Khoảng cách giàu nghèo giữa thành thị và vùng quê ngày càng lớn, khiến hàng loạt lao động trẻ đổ xô về đô thị.

Khi các dự án công nghiệp ở thành thị bắt đầu có dấu hiệu khởi sắc, chính quyền Hàn Quốc nhận ra nguy cơ vùng nông thôn bị bỏ quên. Lúc ấy, họ đề xuất ý tưởng “Làng Mới” – lấy nông thôn làm trọng tâm trong chính sách phát triển. Saemaul Undong ra mắt năm 1970, với khẩu hiệu “cần cù, tự lực, hợp tác” (diligence, self-help, cooperation).

Thay vì cấm cản di cư lên thành phố, Saemaul Undong giải quyết tận gốc đời sống khó khăn tại nông thôn. Chính phủ cung cấp vật liệu căn bản (ban đầu là 335 bao xi măng cho mỗi làng), sau đó để dân làng tự quyết việc sử dụng: làm đường, sửa cầu, xây kho trữ lúa hay kiên cố hóa nhà cửa. Làng nào sử dụng tốt, tạo ra thay đổi rõ rệt, sẽ được thưởng thêm vật liệu. Làng nào không hiệu quả thì không được hỗ trợ tiếp.

Chính cơ chế khuyến khích – cạnh tranh này đã đánh thức tinh thần “cần cù” và “tự lực” ở người dân. Họ bắt tay nhau, lập ra kế hoạch phát triển, chọn người dẫn dắt, phân chia công việc. Khái niệm “đợi chờ” hay “ỷ lại” dần biến mất. Nhiều người xem đây là cuộc “cách mạng tư duy” đưa nông thôn Hàn Quốc sang trang mới.

Trong vòng chưa đầy một thập kỷ, Saemaul Undong đem lại nhiều thay đổi:

• Điện, nước sạch, đường bê tông: Giai đoạn 1970-1979, hơn 65.000 cây cầu mới được dựng, hàng chục nghìn km đường được trải nhựa hay đổ bê tông.
• Thu nhập nông thôn tăng: Thậm chí có thời điểm, thu nhập của nông dân ngang bằng hoặc cao hơn người dân ở thành thị.
• Tăng tính gắn kết cộng đồng: Người dân cùng góp sức, chia sẻ kinh nghiệm canh tác, dần hình thành các hợp tác xã quy mô nhỏ.

Những con số “biết nói” này góp phần khẳng định tính hiệu quả của Saemaul Undong trong việc phát triển nông thôn. Hình ảnh Hàn Quốc, từ một nước nhận viện trợ, từng bước thoát nghèo rồi vươn lên nhóm “rồng châu Á”, là động lực lớn cho nhiều quốc gia khác học hỏi.

Lan Tỏa Ra Toàn Cầu

Khi Hàn Quốc công bố kết quả tích cực từ phong trào Saemaul Undong, nhiều nước châu Á, châu Phi, Mỹ Latinh bắt đầu cử phái đoàn sang tìm hiểu. Chính phủ Hàn Quốc phối hợp với Liên Hợp Quốc (UNDP) và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), tổ chức đào tạo hàng nghìn lượt cán bộ nước ngoài mỗi năm.

• Lào, Campuchia, Myanmar: Ứng dụng thành lập “làng thí điểm Saemaul”, phát triển cơ sở hạ tầng, tăng cường liên kết nông dân, cải thiện sản lượng lúa và ngô.
• Rwanda, Uganda, Tanzania: Đẩy mạnh mô hình hợp tác xã nông nghiệp, kết hợp xây dựng hệ thống thủy lợi, cầu đường, giúp người dân bớt phụ thuộc hỗ trợ nhân đạo.
• Peru và một số quốc gia Mỹ Latinh: Áp dụng phong trào để phát triển hạ tầng tưới tiêu nhỏ, khuyến khích bảo quản nông sản, giảm lãng phí thực phẩm.

Một điểm quan trọng là mỗi quốc gia có đặc thù riêng về địa lý, văn hóa, chính trị. Không thể “sao chép” y nguyên Saemaul Undong. Thay vào đó, người ta linh hoạt thay đổi:

• Thay xi măng bằng sắt thép hoặc vật liệu phù hợp thời tiết địa phương.
• Thành lập tổ điều phối gồm cán bộ địa phương và chuyên gia Hàn Quốc, đảm bảo minh bạch khi cấp phát tài chính, vật tư.
• Kết hợp với các mô hình hỗ trợ nông nghiệp hiện có, chẳng hạn hệ thống khuyến nông, quỹ tín dụng vi mô.

Chính nhờ “nội địa hóa” mà nhiều nước hưởng lợi lâu dài. Đơn cử, tại Lào, những làng tham gia thí điểm Saemaul đã cải thiện đáng kể mức sống, có đường liên thôn, kho trữ nông sản. Người dân chia sẻ rằng “nhờ học cách tự lên kế hoạch, chúng tôi bớt trông chờ vào Nhà nước, thay vào đó chủ động nhờ nhau giúp sức.”

Những Thách Thức Đặt Ra Cho Saemaul Undong Hiện Đại

Mặc dù thành công vang dội, Saemaul Undong cũng đối mặt không ít khó khăn khi áp dụng vào bối cảnh thế kỷ 21.

Theo nhiều báo cáo, biến đổi khí hậu khiến thiên tai bất thường, lũ lụt, hạn hán liên tiếp xảy ra, làm hệ thống hạ tầng nông thôn dễ bị tổn thương. Những công trình nhỏ như đường, cầu, kênh mương cần được gia cố kỹ hơn. Trong khi đó, người dân nghèo, nếu không có quỹ dự phòng, dễ rơi lại vào cảnh đói nghèo sau mỗi đợt thiên tai.

Trước đây, Hàn Quốc khởi xướng Saemaul Undong với mục tiêu xóa nghèo và cải thiện điều kiện sống. Hiện nay, nhiều nước kỳ vọng chương trình này còn giúp nông dân tiếp cận thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, muốn xuất khẩu nông sản, cần có tiêu chuẩn chất lượng, quy trình kiểm định, thương hiệu. Đó là thách thức vượt ra ngoài khả năng của một làng, buộc phải có sự phối hợp vĩ mô, chính sách rõ ràng.

Khi dòng vốn hỗ trợ nước ngoài đổ vào, đôi lúc nảy sinh vấn đề tham nhũng, xung đột lợi ích. Nếu không kiểm soát tốt, chủ trương “tự lực” sẽ bị lợi dụng, hoặc người dân bị thu phí bất hợp lý. Hàn Quốc thời xưa đã khắc phục bằng cách đánh giá định kỳ, thưởng – phạt công bằng, khuyến khích ganh đua lành mạnh. Đây là bài học quý để các nước khác noi theo, nhất là ở nơi còn thiếu hệ thống giám sát.

Trên thực tế, Hàn Quốc chưa bao giờ chấm dứt Saemaul Undong. Phong trào tiếp tục được “nâng cấp”, hướng đến giải quyết bài toán đô thị hóa quá nhanh, ô nhiễm môi trường, chênh lệch thu nhập vùng miền. Chính phủ nước này chuyển trọng tâm sang:

• Phát triển văn hóa cộng đồng: Tạo không gian sinh hoạt, tổ chức lễ hội, khôi phục giá trị truyền thống ở các khu dân cư.
• Kinh tế sáng tạo: Khuyến khích các dự án khởi nghiệp dựa vào tài nguyên bản địa, công nghệ cao gắn liền nông nghiệp, dịch vụ sinh thái.

Ở quy mô toàn cầu, Liên Hợp Quốc cũng công nhận Saemaul Undong là di sản tư liệu thế giới, xem đây như một hình mẫu để thực hiện mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), nhất là trong việc giảm nghèo, xóa đói, nâng cao mức sống vùng sâu vùng xa.

Ngày nay, giới trẻ ít mặn mà với nông thôn vì lo thiếu cơ hội. Nhiều chương trình cải tiến của Saemaul Undong gắn nông nghiệp với du lịch, công nghệ, cung cấp kiến thức quản trị kinh doanh, nâng cấp khả năng giáo dục cho người dân. Nhờ vậy, thanh niên có thể khởi nghiệp ngay tại quê hương, không cần di cư ồ ạt lên thành phố.

Anh Kim, một thanh niên ở vùng nông thôn Hàn Quốc, chia sẻ: “Tôi lập trang bán rau hữu cơ trực tuyến, marketing qua mạng xã hội, nhờ vậy thu nhập ổn định dù sống xa đô thị.”

Những câu chuyện như ông Kim không còn hiếm, minh chứng việc “nông thôn” thời nay không đồng nghĩa với lạc hậu, nếu có tầm nhìn và sự hỗ trợ phù hợp.

Saemaul Undong, từ một phong trào nông thôn tại Hàn Quốc, đã trở thành biểu tượng của ý chí vươn lên và tinh thần cộng đồng. Chỉ trong một thập kỷ, nó góp phần kéo hàng triệu nông dân thoát nghèo, gắn kết xã hội và đẩy mạnh nhịp độ tăng trưởng. Tinh thần ấy tiếp tục được cập nhật, hòa nhập với bối cảnh hiện đại, vươn xa đến các nước đang phát triển. Mỗi nơi áp dụng một cách, tùy theo đặc thù văn hóa – xã hội, nhưng cốt lõi vẫn là “cần cù, tự lực, hợp tác”. Thông điệp Saemaul Undong đã, đang và sẽ truyền đi khắp thế giới: khi người dân tin họ có thể làm được, họ sẽ vượt qua mọi rào cản, cùng nhau tạo nên kỳ tích.