Khi OCOP trở thành cuộc đua thành tích

Chương trình OCOP tại Nghệ An đang đối mặt thực trạng “xếp hạng xong, xếp xó”, khi nhiều sản phẩm thiếu chất lượng, không đủ sức cạnh tranh. Cần chú trọng chất lượng, kết nối thị trường để OCOP phát triển bền vững, hiệu quả.

Chạy Đua Đạt Chuẩn: Thành Tích Hay Giá Trị Thực?

Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) từng được kỳ vọng sẽ thúc đẩy kinh tế địa phương, nâng cao giá trị nông sản vùng miền. Tuy nhiên, sau nhiều năm triển khai, liệu những sản phẩm OCOP này đang thực sự phát huy giá trị hay chỉ tồn tại như những “tấm giấy chứng nhận A4”?

Tại Nghệ An, tỉnh đứng đầu cả nước với 619 sản phẩm OCOP xếp hạng từ 3 sao trở lên, thực trạng “xếp hạng xong, xếp xó” lại đang là bài toán đáng lo ngại. Hãy cùng nhìn sâu vào những câu chuyện đằng sau ánh hào quang thành tích.

Áp Lực Tiêu Chí: Khi “Mỗi Xã Một Sản Phẩm” Thành “Mỗi Nhà Một Sản Phẩm”

Theo bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới nâng cao (2021-2025), mỗi xã phải có ít nhất một sản phẩm OCOP được công nhận. Điều này dẫn đến việc các địa phương chạy đua để hoàn thành tiêu chí, dù sản phẩm thiếu tiềm năng hoặc không mang tính đặc trưng.

Câu chuyện tại xã Thanh Lĩnh, huyện Thanh Chương là một ví dụ. Để đạt chuẩn vào năm 2021, chính quyền địa phương chọn sản phẩm tỏi tía làm OCOP dù diện tích trồng tỏi chỉ vỏn vẹn vài mét vuông. Phó Chủ tịch UBND xã, ông Nguyễn Văn Hiền, thẳng thắn thừa nhận: “Đất đai eo hẹp, không có triển vọng phát triển thành hàng hóa quy mô lớn.”

Kịch bản tương tự xảy ra tại xã Thượng Sơn, huyện Đô Lương. Sản phẩm mật ong được chọn làm OCOP, nhưng như Chủ tịch xã Nguyễn Văn Vinh chia sẻ: “Chúng tôi đứng ra làm toàn bộ hồ sơ, nhưng thật ra đây chỉ là giải pháp để xã hoàn thành tiêu chí. Sản lượng mật ong không lớn, người dân cũng không mặn mà.”

Nhân Lên Số Lượng, Giảm Đi Chất Lượng

Thay vì tập trung vào chất lượng, nhiều nơi đua nhau phát triển hàng loạt sản phẩm OCOP như mật ong, tinh bột nghệ, giò, ngũ cốc. Riêng mật ong đã có 24 sản phẩm được công nhận tại Nghệ An, nhưng chủ yếu khác nhau về tên gọi.

Ngoài ra, nhiều sản phẩm mang tính thời vụ hoặc không phù hợp với điều kiện địa phương cũng được gán mác OCOP. Câu chuyện ép dầu lạc tại xã Hưng Tiến, huyện Nam Đàn là minh chứng điển hình. Gia đình ông Nguyễn Văn Vinh được chính quyền hỗ trợ 16 triệu đồng để làm chứng nhận OCOP, nhưng đầu ra của sản phẩm vẫn bấp bênh.

Ông Nguyễn Văn Sơn, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Phú Thịnh, kể lại trải nghiệm với sản phẩm dưa lưới: “Dưa lưới không phù hợp vùng đất này, lại chịu sự cạnh tranh từ dưa Trung Quốc. Sau hai vụ sản xuất, chúng tôi không thể tiếp tục duy trì.”

Thành Tích Nhưng Không Hiệu Quả

Sau 6 năm triển khai, Nghệ An có 53 sản phẩm OCOP đã hết hạn, và nhiều sản phẩm đang đứng trước nguy cơ bị “khai tử”. Bánh gai OCOP của ông Trịnh Công Dũng (xã Xuân Lâm, huyện Nam Đàn) chỉ bán lẻ trong địa phương vì không đủ nhân lực sản xuất.

Nhiều sản phẩm đạt chuẩn 3 sao nhưng không thể tìm chỗ đứng trên thị trường lớn. Bà Võ Thị Nhung, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nghệ An, nhận định: “Có sản phẩm sau khi được công nhận lại không phát huy được. Thị trường co lại, giá trị gia tăng mang lại cho chủ thể không cao.”

Góc Nhìn Từ Bộ Trưởng: Tạo Ra Giá Trị Thật

Trao đổi về thực trạng này, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan nhấn mạnh: “Tạo ra một sản phẩm dễ, nhưng đưa sản phẩm đó ra thị trường mới là khó. Thước đo của OCOP không phải số lượng sản phẩm, mà là khả năng cạnh tranh và giá trị kinh tế thực sự.”

Ông cũng khẳng định: “Đừng chỉ đếm số lượng sản phẩm OCOP. Quan trọng là các sản phẩm phải nằm trên kệ hàng, được người tiêu dùng biết đến và tin tưởng.”

Hướng Đi Nào Cho OCOP?

Để chương trình OCOP trở thành niềm tự hào của địa phương, các lãnh đạo cần thay đổi tư duy và chiến lược. Một số giải pháp quan trọng bao gồm:

1. Tập trung vào chất lượng thay vì số lượng.
2. Quảng bá và kết nối thị trường.
3. Hỗ trợ người dân tiếp cận công nghệ, nâng cao giá trị sản phẩm.
4. Chú trọng tính bền vững, không làm sản phẩm chỉ để đạt tiêu chí.

Khi được xây dựng đúng hướng, OCOP có thể trở thành động lực lớn để nâng cao giá trị nông sản, phát triển kinh tế địa phương và khẳng định thương hiệu Việt Nam trên thị trường quốc tế. Ngược lại, nếu chỉ chạy theo hình thức và thành tích, chương trình OCOP sẽ chỉ để lại những tấm giấy chứng nhận vô nghĩa.

OCOP không chỉ là danh hiệu, mà còn là trách nhiệm, tâm huyết của mỗi người dân và địa phương. Một sản phẩm tốt không chỉ để đạt chuẩn, mà phải đủ sức tồn tại và phát triển lâu dài, trở thành biểu tượng tự hào của cả cộng đồng. Hãy để những ngôi sao OCOP thực sự tỏa sáng, chứ không chỉ “xếp xó” trên giấy!

Nguồn: TH Nghệ An