Lập trình viên trước thời đại AI: Cơ hội, thách thức và lối thoát từ “build in public”

Làn sóng sa thải toàn cầu đang đặt AI vào vị trí đe dọa trực tiếp với nhiều lập trình viên. Trong bối cảnh đó, chiến lược Build in public và tư duy của một indie hacker trở thành “phao cứu sinh”, giúp người làm công nghệ vững vàng vượt qua tương lai biến động.

Thách Thức Mới: Khi AI Bắt Đầu “Đào Thải”

Thế giới công nghệ đang chứng kiến làn sóng sa thải lan rộng ở Mỹ và châu Âu. Những nền kinh tế hàng đầu này liên tục cắt giảm nhân sự, và AI dần thay thế nhiều khâu lao động trí tuệ. Bức tranh tương tự được dự báo sẽ sớm chạm tới Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực Công nghệ Thông tin vốn có hàng chục ngàn lập trình viên mới tốt nghiệp mỗi năm.

Câu hỏi đặt ra: Khi AI đủ thông minh để xử lý đa phần nhiệm vụ lập trình, các kỹ sư phần mềm sẽ cần làm gì để không bị đào thải? Rất nhiều người đã đề xuất giải pháp “tự cứu mình” bằng cách xây dựng sản phẩm riêng – định hướng từ những cuộc thảo luận sôi nổi trong cộng đồng công nghệ.

“Với tốc độ phát triển AI như hiện tại, tôi tin chỉ khoảng 2-3 năm nữa, AI có thể thay thế công việc thường ngày của không ít lập trình viên,” anh Duy Nguyễn, một nhà sáng lập startup công nghệ, cho biết.

Trong phim tài liệu “Upstream” (Netflix), người xem thấy viễn cảnh con người có thể bị máy móc chiếm chỗ nếu không chịu đổi mới. Thực tế, nhiều công ty tại Silicon Valley hay châu Âu đang lựa chọn ứng viên trẻ, sẵn sàng học công nghệ mới với chi phí lương thấp, thay vì giữ lại những người có thâm niên trên 35 tuổi nhưng không cập nhật kịp xu hướng. Đây là mối lo ngại ngày càng rõ cho các lập trình viên dày dạn kinh nghiệm, đặc biệt ở thị trường đang phát triển như Việt Nam.

Hành Trình Đến Với Lập Trình: “Trang 12 Của Google”

Câu chuyện của anh Duy Nguyễn bắt đầu với đam mê sáng tạo. Thuở học trò, anh thường vẽ truyện tranh, bán chúng cho bạn bè để kiếm tiền tiêu vặt. Vào cuối năm lớp 12, anh chưa hình dung sẽ theo ngành kiến trúc hay công nghệ, cho đến khi gặp được một người bạn du học Thụy Sĩ, người chỉ anh những bước đầu lập trình.

“Thời điểm đó, tôi hoàn toàn tự học, gần như không có YouTube hay tutorial chi tiết như bây giờ. Có đêm, tôi bế tắc đến mức phải tìm giải pháp tới trang 12 của Google vào lúc 3 giờ sáng,” anh chia sẻ.

Khoảnh khắc tìm ra “lời giải” vào rạng sáng đã giúp anh nhận ra lập trình chính là đam mê thật sự. Kiên trì và tò mò là hai chiếc chìa khóa đưa anh đến những thành công đầu tiên, rồi tiếp tục theo đuổi nghề để làm website, ứng dụng cho nhiều doanh nghiệp lớn.

Bước Ngoặt Thị Trường: Khi Khủng Hoảng Và Suy Thoái Gõ Cửa

Duy Nguyễn tham gia dự án cho Coca-Cola, Pepsi hay Samsung trong giai đoạn các công ty còn coi website là “món mới mẻ”. Thế nhưng sau dịch COVID-19, thị trường quảng cáo, truyền thông rơi vào khủng hoảng. Nhiều khách hàng cắt giảm ngân sách, doanh số các công ty dịch vụ sụt giảm mạnh.

Anh kể: “Tôi phải tìm lối đi mới cho startup khi nền kinh tế gặp khó khăn. Lúc đó, tôi bắt đầu lên mạng, nghiên cứu mô hình kinh doanh của nước ngoài. Vô tình, tôi đọc được những bài viết về Build in public trên Twitter và thấy vô cùng hứng thú.”

Khái Niệm Build In Public: Điểm Tựa Cho Sáng Tạo Độc Lập

Build in public là cách các nhà phát triển hoặc nhà sáng lập chia sẻ công khai quá trình xây dựng sản phẩm, từ ý tưởng đến bước hoàn thiện. Thay vì “đóng cửa” làm xong rồi mới công bố, mô hình này mời gọi cộng đồng cùng “chứng kiến” và góp ý liên tục.

Anh Duy Nguyễn tình cờ phát hiện ra trào lưu này không chỉ tồn tại, mà còn rất phổ biến trong giới indie hacker quốc tế, đặc biệt tại Mỹ và châu Âu. Từ Tony Dinh, người phát triển TypingMind, kiếm hơn 1 triệu đô, đến “huyền thoại” level.io với danh mục 24 sản phẩm – những ví dụ này đã truyền cảm hứng mạnh mẽ cho anh.

Anh phân tích: “Có những dự án thoạt nhìn rất đơn giản. Vậy mà founder thu về hàng trăm nghìn hay hàng triệu đô. Tính năng không quá phức tạp, nhưng giải quyết được vấn đề thực tế cho khách hàng. Tôi tự hỏi: ‘Mình cũng có thể làm được, sao lại không thử?’”

Những Case Study Ấn Tượng: Từ Tony Dinh Đến Level.io

• TypingMind (Tony Dinh): Sản phẩm giao diện ChatGPT mở rộng, tích hợp nhiều mô hình ngôn ngữ lớn, gặt hái hơn 1 triệu đô trong năm đầu. Thành công nhờ nắm bắt xu hướng AI, tối ưu trải nghiệm và “khoe” quá trình phát triển với người dùng Twitter.
• 24 Sản Phẩm Của Level.io: Chuỗi dự án được xây một cách đều đặn, luôn chia sẻ công khai tiến độ. Level.io vừa làm vừa lắng nghe phản hồi, tận dụng mạng xã hội để miễn phí marketing.

Điều đáng nói, cả hai cá nhân trên đều xuất phát từ nền tảng kỹ thuật nhưng lại nhanh chóng làm quen với marketing, bán hàng và có được khách hàng sớm.

Cách Vượt Qua Rào Cản Tâm Lý: Nỗi Sợ Khi Xuất Hiện Trước Công Chúng

Nhiều lập trình viên hoặc nhà sáng lập e ngại chia sẻ hành trình sản phẩm. Duy Nguyễn từng lo lắng: Sợ khách hàng đánh giá, sợ sai sót bị “ném đá”, sợ đối thủ cạnh tranh chê bai… Cuối cùng, rào cản tinh thần chỉ được giải quyết nhờ một nguyên tắc đơn giản: “mặc kệ nó”.

“Tôi phát hiện, khi mình quyết tâm dấn thân, vẫn có những người cùng tần số năng lượng, họ sẵn sàng ủng hộ, đóng góp ý kiến. Thậm chí, nhiều người đi trước chỉ cho tôi cách khắc phục lỗi. Thế rồi, tôi hiểu nếu hôm nay mình không cởi mở, thì chẳng bao giờ nhận được cơ hội học hỏi,” anh nói thêm.

Sai Lầm Phổ Biến: Overthinking Và Over-engineering

Hầu hết lập trình viên xuất thân từ mảng kỹ thuật đều rất giỏi coding. Nhưng chính thế mạnh ấy dễ trở thành yếu điểm nếu họ rơi vào vòng xoáy “làm cho thật hoàn hảo”. Duy Nguyễn gọi tên hai “căn bệnh” điển hình sau:

1. Overthinking: Cứ nghĩ thêm một tính năng, cứ chờ hoàn thiện mới dám ra mắt. Sản phẩm vì thế bị trì hoãn, mất thời gian và thậm chí “chết yểu” trước khi kịp thử nghiệm với thị trường.
2. Over-engineering: Cố gắng tối ưu công nghệ quá mức, làm mọi thứ phức tạp. Trong khi thực tế, một sản phẩm dùng PHP hay C# đơn giản cũng có thể kiếm triệu đô, miễn là giải quyết đúng nhu cầu.

Dẫn chứng điển hình là level.io – người xây dựng nhiều ứng dụng chỉ với công nghệ cũ, nhưng lại nổi bật nhờ khả năng marketing và tiếp cận khách hàng sớm.

Chọn Ý Tưởng Phù Hợp: Xây Cho Ai, Giải Quyết Vấn Đề Gì?

Một lý do quan trọng khiến nhiều dự án “xịt” là sai nhóm đối tượng. Nếu ứng dụng của bạn dành cho ngành giặt ủi, nhưng bạn lại chia sẻ ý tưởng trong nhóm indie hacker – nơi không có ai làm giặt ủi – thì phản hồi nhận được sẽ không đúng tệp khách hàng.

“Sản phẩm tồn tại dựa trên nhu cầu thực tế. Hoặc giúp tiết kiệm chi phí, hoặc giúp người dùng kiếm thêm tiền. Nếu xác định sai khách hàng ngay từ đầu, sản phẩm sẽ không cất cánh được,” anh Duy Nguyễn nhấn mạnh.

Nhiều lập trình viên “ảo tưởng” về việc sẽ có hàng triệu lượt tải như Instagram hay Snapchat, nhưng quên mất họ chẳng có quỹ đầu tư hàng chục triệu đô để quảng bá. Bởi vậy, lời khuyên phổ biến là: Chỉ nên bắt đầu với sản phẩm nhỏ, giải quyết vấn đề cụ thể, rồi từ đó mở rộng dần.

Marketing Và Sale: Lỗ Hổng Của Nhiều Lập Trình Viên

Rất nhiều coder tại Việt Nam mắc phải “điểm mù” về marketing và sale. Họ có thể xây dựng hệ thống tuyệt vời, nhưng không biết cách giới thiệu hay bán nó. Thậm chí có trường hợp chi 10 triệu đồng tiền quảng cáo, nhưng lại cài đặt sai form đăng ký, dẫn đến việc 0 khách hàng mua.

Duy Nguyễn phân tích: “Chúng ta có thể ‘bootstrapping’ (tự thân phát triển) bằng cách tận dụng hoàn toàn nguồn lực miễn phí: Facebook, X (Twitter), Reddit… Hãy để sản phẩm được nhìn thấy, để khách hàng biết đến nó, thay vì cất vào ngăn tủ.”

Anh dẫn chứng về một người bạn tên Võ Quốc Cường, hiện là mod của cộng đồng Build in public Việt Nam. Trước khi bắt tay vào làm sản phẩm, anh Cường đã mở “pre-order” và thu về gần trăm triệu chỉ trong 2 ngày, khi sản phẩm còn chưa lập trình xong.

“Chính nhờ có đặt hàng trước, anh ấy biết chắc ý tưởng của mình đã được kiểm chứng. Điều này vừa tạo động lực vừa rút ngắn thời gian hoàn thiện sản phẩm,” Duy Nguyễn kể.

Xây Dựng Tệp Khách Hàng Đầu Tiên: Tận Dụng Nguồn Lực Miễn Phí

Ở giai đoạn ra mắt, bạn không cần hàng chục nghìn người dùng ngay lập tức. Chỉ cần một vài người sẵn sàng đóng góp ý kiến, sẵn sàng thử nghiệm và báo lỗi hằng ngày. Cách này giúp đội ngũ hoặc cá nhân phát hiện, sửa sai kịp thời.

Nhiều indie hacker bắt đầu bằng việc mời bạn bè, thậm chí tặng sử dụng miễn phí cho một số khách hàng để đổi lấy phản hồi trung thực. Cứ thế, vòng lặp “thử – sai – sửa” diễn ra liên tục, khiến sản phẩm hoàn thiện dần và tạo uy tín ban đầu.

Vấn đề của nhiều startup không phải thiếu ý tưởng, mà thiếu khả năng kiên trì. Khi đụng trục trặc kỹ thuật hoặc bị phản ánh tiêu cực, họ nản chí rồi bỏ cuộc. “Xây dựng đội ngũ gắn kết, cùng chia sẻ tầm nhìn là cách khắc phục. Một người có thể lo code, người khác phụ trách marketing, thêm người nữa làm đối ngoại…” – đó là gợi ý được anh Duy đưa ra dựa trên kinh nghiệm bản thân.

Góc Nhìn Về Việc Clone Sản Phẩm Nước Ngoài

Việc “clone” (sao chép) sản phẩm ngoại không hẳn xấu nếu ta biết biến tấu để phù hợp thị trường nội địa. Ở Việt Nam, mức sống còn thấp so với Âu – Mỹ, nên không phải ai cũng sẵn sàng trả 20 USD/tháng để sử dụng phần mềm. Thay vào đó, nếu có phiên bản giá rẻ hơn, “Việt hóa” giao diện, vẫn giải quyết cùng một nhu cầu, ta có thể thành công.

Tuy nhiên, nhiều trường hợp copy đến 100% – từ giao diện web đến câu chữ – dẫn đến tình trạng gây hiểu lầm, mất uy tín cho thị trường lập trình viên Việt.

Duy Nguyễn bày tỏ: “Tôi mong muốn xây dựng một cộng đồng indie hacker lành mạnh. Mục tiêu là tạo ra những sản phẩm giá trị, sáng tạo, có tinh thần tôn trọng tác quyền. Đừng để tư duy sao chép làm xấu đi hình ảnh chung.”

Tầm Nhìn Toàn Cầu: Sản Phẩm Việt Vươn Ra Quốc Tế

Là quốc gia mạnh về outsourcing, Việt Nam có lực lượng lập trình viên chất lượng cao, từng trải qua các dự án với Coca-Cola, Pepsi, Samsung. Vấn đề lớn nhất là thiếu tư duy sản phẩm (product mindset). Số đông vẫn quen “làm theo yêu cầu” thay vì tự thiết kế, khảo sát nhu cầu thị trường, rồi vận hành startup.

Nhưng mọi thứ đang thay đổi. Nhiều nhóm phát triển độc lập bắt đầu áp dụng Build in public, gây dựng mạng lưới khách hàng toàn cầu ngay tại sân nhà.

“Trong năm 2025, tôi và những người bạn muốn đẩy mạnh hơn nữa hình ảnh Việt Nam. Sẽ không còn kiểu manh mún lẻ tẻ, mà chúng tôi cùng vươn ra thế giới, chứng minh rằng sản phẩm của lập trình viên Việt cũng có thể thành công rực rỡ. Đây không phải giấc mơ xa xôi, mà là nỗ lực thực tế,” anh Duy khẳng định.

Chủ Động Tạo Sự Khác Biệt

Đối diện xu hướng AI đang “đào thải” nhân sự, câu trả lời không nằm ở việc chờ đợi may mắn hay bằng lòng với việc lương dần giảm. Thay vào đó, hãy học hỏi từ cộng đồng Build in public, sẵn sàng chia sẻ, đón nhận góp ý, liên tục cải thiện và quan trọng nhất là có “tầm nhìn khách hàng”.

Việc làm sản phẩm không chỉ rèn luyện kỹ năng lập trình, mà còn mở ra hướng đi bền vững: tự do sáng tạo, kiểm soát nguồn thu, tránh phụ thuộc vào môi trường làm thuê đầy rủi ro.

Nhìn về tương lai, những cá nhân dám dấn thân, dám công bố thất bại, dám tiếp thu ý kiến sớm muộn cũng sẽ có vị thế riêng. Bởi lẽ, đối thủ đáng sợ nhất của mỗi người không phải robot, mà chính là nỗi sợ và sự trì hoãn của bản thân.