Gốm Đất Việt và cuộc cách mạng nghiền khô: Khi viên ngói trở thành biểu tượng công nghệ xanh

Từng được xem là ngành thủ công truyền thống với lượng phát thải cao và giá trị gia tăng thấp, sản xuất gạch ngói đất sét nung tại Việt Nam đang chứng kiến một cuộc chuyển mình lặng lẽ nhưng sâu sắc.

Ở tâm điểm của sự đổi thay ấy là Gốm Đất Việt, một tổ hợp sản xuất tại Quảng Ninh, nơi lần đầu tiên công nghệ nghiền khô siêu mịn được phát triển và ứng dụng thành công trên quy mô công nghiệp. Viên ngói giờ đây không chỉ là vật liệu lợp mái, mà còn là kết tinh của tư duy đổi mới, của tinh thần tự lực và của một triết lý phát triển bền vững.

Khi ngành gạch ngói cần một “cú hích công nghệ”

Với hơn 800 cơ sở sản xuất và hàng tỷ viên gạch ngói được tiêu thụ mỗi năm, ngành vật liệu xây dựng đất sét nung đóng vai trò quan trọng trong quá trình đô thị hóa và phát triển hạ tầng tại Việt Nam. Tuy nhiên, cái giá phải trả cho sự phát triển ấy không hề nhỏ: mỗi năm, ngành tiêu thụ từ 24 đến 26 triệu mét khối đất sét – tương đương 3.000 đến 4.000 ha đất nông nghiệp, cùng hàng triệu mét khối nước, hàng chục nghìn tấn than và phát thải khoảng 600 tấn CO₂ cho mỗi triệu viên gạch.

Đứng trước cam kết phát thải ròng bằng 0 tại COP26 và áp lực cắt giảm 74 triệu tấn CO₂ trong ngành xây dựng đến năm 2030, bài toán tiết kiệm năng lượng, bảo vệ tài nguyên, giảm phát thải không còn là khuyến nghị, mà là mệnh lệnh tồn tại.

Người thợ già và cuộc trở lại sau nghỉ hưu

Năm 2010, khi chính thức nghỉ hưu ở tuổi 60, ông Nguyễn Quang Mâu, nguyên Tổng Giám đốc Viglacera Hạ Long đã từ chối nghỉ ngơi để bắt đầu một hành trình mới. Mang theo 42 năm kinh nghiệm và đam mê với đất sét dẻo, ông Mâu cùng cộng sự thành lập Công ty Cổ phần Gốm Đất Việt và sau đó là Gạch Ngói Đất Việt. Tại đây, ông quyết tâm thoát khỏi lối mòn công nghệ cũ, vốn đang khiến ngành gạch Việt tụt hậu và phụ thuộc để đi theo hướng riêng: tự nghiên cứu và làm chủ công nghệ mới.

“Cứ đi theo cái bóng cũ thì không vượt được chính mình. Mà không vượt được mình thì mãi thua thiệt,” ông Mâu chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn.

Từ phế liệu thành nguyên liệu: Đột phá nghiền khô siêu mịn

Khác với công nghệ nghiền ướt truyền thống vốn tiêu tốn nước và gây bụi, công nghệ nghiền khô siêu mịn do Gốm Đất Việt phát triển cho phép nghiền phối liệu đến kích thước < 0,425 mm (thậm chí tới mức micro–nano), không phát sinh nước thải, khí thải, và gần như khép kín hoàn toàn.

Điểm đột phá lớn nhất là khả năng tái sử dụng toàn bộ đất phủ, đất cứng và phế liệu sản xuất – những thành phần trước đây phải bỏ đi để làm nguyên liệu. Điều này giúp giảm 20–25% lượng khai thác, tiết kiệm chi phí vận chuyển và giảm áp lực lên môi trường.

Không dừng lại ở đó, Gốm Đất Việt còn cải tiến máy nghiền quặng nhập khẩu để phù hợp với tính chất đất sét Việt Nam, tạo ra hệ thống nghiền khô áp suất âm, giúp hút bụi ngay trong thân máy và triệt tiêu phát tán ra môi trường.

Hiệu quả kinh tế rõ rệt: Giảm chi phí – Tăng năng suất

• Tiêu hao than giảm từ mức 60–65% xuống còn 40%, tiết kiệm 10–15 tỷ đồng/năm/nhà máy.
• Năng suất dây chuyền tăng 1,5 đến 2,5 lần so với công nghệ cũ.
• Lực lượng lao động giảm từ hơn 500 xuống còn khoảng 260 người mà vẫn duy trì hiệu quả.
• Khí nóng từ lò nung được thu hồi để sấy sản phẩm, tiết kiệm nhiên liệu và giảm phát thải.
• Không phát sinh nước thải, bụi và khí độc, đảm bảo điều kiện làm việc cho công nhân.

Đây là những minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của đổi mới công nghệ không chỉ về mặt môi trường, mà còn về hiệu quả sản xuất – kinh tế.

Những viên ngói có “hộ chiếu” xuất khẩu

Sau gần 15 năm kiên định với con đường riêng, Gốm Đất Việt không chỉ vượt qua nhiều doanh nghiệp cùng ngành, mà còn vươn lên dẫn đầu khu vực Đông Nam Á. Các sản phẩm ngói đất nung và gạch cotto của công ty đã có mặt tại 63 tỉnh thành trong nước và xuất khẩu tới hơn 55 quốc gia.

Công nghệ nghiền khô siêu mịn hiện được cấp nhiều bằng sáng chế độc quyền, và năm 2022, công nghệ này đã được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Công nghệ, một trong những vinh dự cao nhất dành cho sáng tạo Việt.

Gốm Đất Việt cũng là doanh nghiệp tiên phong ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong sản xuất vật liệu xây dựng, không chỉ tận dụng tài nguyên mà còn tái sinh chất thải, bảo vệ môi trường và nâng tầm giá trị sản phẩm.

Từ đổi mới công nghệ đến triết lý phát triển

Không đơn thuần là một dây chuyền hiện đại hay một sáng chế riêng lẻ, hành trình đổi mới của Gốm Đất Việt mang đậm dấu ấn của một triết lý phát triển bền vững: lấy công nghệ làm nền tảng, lấy con người làm trung tâm, lấy môi trường làm cam kết và lấy chất lượng làm thước đo cạnh tranh.

Ở một ngành vốn bị xem là “lỗi thời”, Gốm Đất Việt đã chứng minh rằng nếu có đủ khát vọng, kỷ luật và tầm nhìn dài hạn, doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể làm chủ công nghệ lõi và đưa một viên gạch nhỏ bước vào sân chơi toàn cầu.

Bài học cho ngành sản xuất nội địa: Không nhất thiết phải là công nghệ cao siêu hay vốn đầu tư khổng lồ. Cái Việt Nam cần là niềm tin vào chính mình, ý chí làm mới và cam kết đi đường dài. Viên ngói của Gốm Đất Việt là minh chứng rằng: nếu dám khác biệt, ta có thể biến thứ quen thuộc nhất như đất sét thành một biểu tượng của trí tuệ và bản lĩnh.