OCOP Móng Cái: Cơ hội vàng nhưng chưa trọn vẹn

Dù sở hữu nguồn sản phẩm nông nghiệp đầy hứa hẹn và tiềm năng đột phá, chương trình OCOP tại Móng Cái vẫn chưa thật sự tạo được cú hích đủ lớn để mang lại lợi ích thiết thực cho người dân. Bài viết mổ xẻ nguyên nhân và gợi ý giải pháp sâu sắc.

Chương trình “Mỗi xã, phường một sản phẩm” (OCOP) ở Móng Cái hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi: biên giới năng động, tài nguyên biển phong phú và sản phẩm nông – thủy sản đặc thù. Tuy vậy, chỉ 6,67% chủ thể được hưởng lợi từ nỗ lực này.

Thực Trạng OCOP Móng Cái: Tiềm Năng Và Những Khoảng Trống

Tọa lạc tại cửa ngõ phía Đông Bắc của tỉnh Quảng Ninh, TP Móng Cái có đường biên giáp Trung Quốc, nắm giữ vị trí chiến lược về kinh tế, thương mại và du lịch. Thiên nhiên ưu đãi cho vùng đất này một dải bờ biển rộng dài, khí hậu ôn hòa, nguồn lợi thủy sản dồi dào cùng các đặc sản trứ danh: lợn Móng Cái, ghẹ Trà Cổ, tôm chân trắng… Sự phong phú về điều kiện tự nhiên cho phép Móng Cái phát triển nhiều mô hình sản xuất – kinh doanh nông nghiệp có giá trị cao. Ngay từ khi tỉnh Quảng Ninh khởi xướng Chương trình OCOP (2018), Móng Cái đã nhanh chóng bắt nhịp, xây dựng kế hoạch riêng và công nhận 42 sản phẩm OCOP vào năm 2020.

Tuy nhiên, câu chuyện “giàu tài nguyên, nghèo cơ hội” vẫn còn hiện hữu. Tỷ lệ người dân thực sự hưởng lợi từ OCOP rất hạn chế: chỉ 6,67% trong số 225 chủ thể được khảo sát cho biết họ tiếp cận được nguồn vốn hỗ trợ, được đào tạo hay có cơ hội tham gia hội chợ quảng bá sản phẩm. Với tiềm năng to lớn như vậy, con số này rõ ràng cho thấy sự khập khiễng giữa kỳ vọng và thực tế.

Theo báo cáo của Phòng Kinh tế TP Móng Cái, địa phương hiện có 757 doanh nghiệp, nhưng chỉ 23 doanh nghiệp thuộc ngành nông – lâm – thủy sản. Đây là điểm yếu chí mạng, vì những đơn vị có quy mô và khả năng dẫn dắt thị trường nông nghiệp còn quá ít ỏi. Trong khi đó, số lượng hợp tác xã (HTX) hoạt động hiệu quả cũng rất hạn chế. Điều này dẫn đến tình trạng sản xuất manh mún, thiếu liên kết chặt chẽ, khó định vị được thương hiệu cũng như mở rộng kênh phân phối.

Nhiều nông hộ mong muốn đăng ký chứng nhận OCOP nhưng vấp phải vô vàn rào cản: chi phí kiểm định cao, quy trình đánh giá nghiêm ngặt, bao bì – nhãn mác phải chuyên nghiệp và chất lượng sản phẩm cần đáp ứng tiêu chuẩn. Thực tế, thu nhập của bà con hầu hết vẫn bấp bênh, tư duy “mạnh ai nấy làm” còn phổ biến. Có lẽ vì thế, kết quả khảo sát cho thấy, chỉ những chủ thể có vốn đầu tư lớn, công nghệ hiện đại và trình độ quản lý tốt mới “chạm tay” thành công vào danh hiệu OCOP.

“Nói là chương trình dành cho tất cả, nhưng hộ nhỏ như tôi loay hoay mãi không biết bắt đầu từ đâu. Khó nhất là phần thủ tục giấy tờ và yêu cầu kỹ thuật. Đâu phải ai cũng đủ kiến thức để theo kịp.” (Đó là tâm sự của anh Trần Văn Hưng, hộ nuôi tôm ở phường Hải Hòa).

Nguyên Nhân Cốt Lõi Khiến OCOP Chưa Phát Huy Hết Tiềm Năng

1. Điều kiện “đầu vào” còn yếu

Muốn tham gia OCOP, cơ sở sản xuất cần có giống tốt, tiếp cận công nghệ phù hợp, có nguồn vốn ổn định, lao động có tay nghề và trình độ quản lý. Tuy nhiên, hầu hết hộ nông dân ở Móng Cái chưa thể đảm bảo đồng bộ những điều kiện này. Vấn đề càng nan giải khi thiếu sự hỗ trợ nhất quán hoặc các mô hình liên kết chặt chẽ giữa hộ – HTX – doanh nghiệp.

2. Sản xuất lẻ tẻ, khó nâng tầm

Thực tế chứng minh, chỉ những HTX và doanh nghiệp mạnh mới đảm bảo chuẩn hóa kỹ thuật, xây dựng chất lượng bền vững, thương hiệu uy tín, và tự tin bước ra thị trường lớn. Ngược lại, các hộ cá thể nhỏ lẻ thường chỉ bán tại chỗ, khó tiến vào hệ thống siêu thị hoặc các kênh phân phối tầm cỡ. Sản phẩm tuy ngon, sạch, nhưng không có chứng nhận chính thức, không tem mác, giá trị kinh tế cũng vì vậy mà giảm.

3. Hạn chế về thị trường và quảng bá

Mặc dù Móng Cái có cơ hội thương mại biên mậu khổng lồ, song nhiều sản phẩm OCOP lại vắng bóng ở các chợ lớn, hệ thống siêu thị trong lẫn ngoài tỉnh. Thậm chí, không ít nông dân thiếu kỹ năng quảng cáo, không rành tiếp thị số, dẫn đến việc sản phẩm chất lượng nhưng vẫn chưa tiếp cận được khách hàng.

“Tôi từng đưa sản phẩm khô cá ra hội chợ, được mọi người khen ngon, nhưng sau đó, không có đơn vị nào đặt hàng lâu dài. Mình không biết cách duy trì mối liên hệ, nên đâu lại vào đấy.” Chị Nguyễn Thị Loan, chủ cơ sở chế biến hải sản tại xã Hải Xuân, bộc bạch.

4. Cơ chế hỗ trợ chưa đến được nhiều hộ dân

Dù chính quyền Móng Cái đã dành hơn 17 tỷ đồng trong giai đoạn 2017 – 2020 để hỗ trợ lãi suất tín dụng, xây dựng trung tâm OCOP cấp tỉnh, hỗ trợ chi phí hội chợ và đào tạo, nhưng tỷ lệ người dân nhận được lợi ích vẫn khá thấp. Thủ tục để vay vốn ưu đãi, tiếp cận chính sách hỗ trợ còn khá rắc rối so với khả năng của nhiều bà con. Thêm vào đó, tư vấn chuyên sâu về xây dựng thương hiệu, tem truy xuất nguồn gốc, bảo hộ sở hữu trí tuệ chưa được triển khai rộng khắp.

Nỗ Lực Của Chính Quyền Và Những Chuyển Biến Tích Cực

Dù khó khăn, Móng Cái đã có một số bước tiến đáng ghi nhận. TP đã tổ chức, hướng dẫn cho HTX Thái An, HTX nông nghiệp hữu cơ An Lộc, HTX giò chả Quang Dần… chuẩn hóa sản phẩm, đưa thịt lợn Móng Cái, ghẹ lột, khoai lang, nước mắm, tỏi đen vào chuỗi siêu thị Big C và các hội chợ lớn ở Hà Nội, Hải Phòng. Đây là cú huých quan trọng, giúp các đơn vị này bước đầu tạo dấu ấn nơi thị trường trong nước.

Cùng với việc hỗ trợ vốn và hạ tầng, Phòng Kinh tế TP Móng Cái đã tổ chức nhiều lớp đào tạo về kỹ thuật nuôi trồng, sơ chế sản phẩm, bảo quản, bao bì và cả kỹ năng marketing. Một số nông hộ đã bứt phá, áp dụng liên kết chặt chẽ với HTX để tiết kiệm chi phí, có đầu ra ổn định hơn và hướng tới phát triển bền vững.

Giải Pháp Then Chốt Để OCOP Trở Thành “Bệ Phóng” Vững Chắc

1. Tuyên truyền và thay đổi tư duy sản xuất

Việc hiểu đúng về OCOP, về tầm quan trọng của liên kết chuỗi giá trị, mô hình HTX, doanh nghiệp nông nghiệp… là bước khởi đầu. Người dân cần có nhận thức rõ ràng rằng đăng ký OCOP không chỉ là “danh hiệu” mà còn là cách thức nâng tầm sản phẩm địa phương, tăng sức cạnh tranh thị trường. Từ cán bộ xã, phường đến các hội, đoàn thể, ai cũng cần đồng bộ thông tin để vận động và hướng dẫn người dân.

2. Nâng cao chất lượng quản lý, minh bạch chính sách

Với các biện pháp hỗ trợ về vốn, đất đai, khoa học – công nghệ, chính quyền nên chủ động rà soát thủ tục, rút gọn hồ sơ để phù hợp với đặc thù nông thôn. Nếu để hộ dân phải trải qua quá nhiều bước hành chính phức tạp, họ sẽ nản lòng. Mặt khác, cần công khai danh mục hỗ trợ, tiêu chí xét duyệt, và theo dõi sát sao quá trình giải ngân. Minh bạch và nhanh gọn sẽ thu hút thêm nhiều nông hộ mạnh dạn đăng ký sản phẩm OCOP.

3. Thúc đẩy liên kết chuỗi và phát triển thị trường

Từ kinh nghiệm mô hình của HTX giò chả Quang Dần hay nấm đông trùng hạ thảo TVT, có thể thấy rõ rằng liên kết giữa hộ sản xuất – HTX – doanh nghiệp – nhà phân phối quyết định thành bại. Muốn hàng “đi xa”, cần liên kết với khâu vận chuyển, bảo quản lạnh và phân phối bán lẻ. Hội chợ, phiên giao dịch hàng nông sản thường niên, các kênh thương mại điện tử, chuỗi siêu thị là nơi tạo đà cho sản phẩm OCOP cất cánh.

“Chúng tôi mong có nhiều hơn các buổi kết nối với siêu thị, sàn thương mại điện tử. Có sản phẩm ngon, sạch, đạt chuẩn mới dám khẳng định thương hiệu, để bà con yên tâm mở rộng quy mô.” Ông Vũ Hồng Sơn, Giám đốc HTX nông lâm ngư nghiệp Thái An.

4. Xây dựng thương hiệu và kiểm soát chất lượng

Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, mỗi sản phẩm OCOP cần một câu chuyện riêng, một định vị về chất lượng và nguồn gốc. Thay vì xuất bán thô, các cơ sở nên tập trung chế biến sâu, gắn kèm các thông tin truy xuất minh bạch, chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm. Chỉ khi duy trì chất lượng ổn định, sản phẩm mới khẳng định được uy tín lâu dài, tránh tình trạng “sớm nở tối tàn” trên thị trường.

5. Ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số

Chuyển đổi số đang là xu hướng tất yếu. Ngành nông nghiệp Móng Cái cần được hỗ trợ tiếp cận các sàn thương mại điện tử, ứng dụng công nghệ blockchain trong truy xuất, tận dụng mạng xã hội làm kênh quảng bá. Khi “lên mạng”, sản phẩm OCOP sẽ mở rộng tầm với, giúp nông dân gỡ bỏ rào cản khoảng cách địa lý.

Hướng Đến Tương Lai Bền Vững Cho Sản Phẩm OCOP Móng Cái

Dù khởi đầu còn nhiều khó khăn, Chương trình OCOP tại Móng Cái vẫn là chìa khóa quan trọng để khơi dậy tiềm năng nông nghiệp, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Quá trình hoàn thiện cần sự đồng lòng từ cả bốn phía: chính quyền – doanh nghiệp – HTX – hộ dân. Nếu làm tốt, những cái tên như lợn Móng Cái, ghẹ Trà Cổ, tỏi đen, măng tây, khoai lang sấy… sẽ không chỉ quanh quẩn chợ phiên mà vươn xa ra thị trường trong nước và quốc tế.

Hãy biến OCOP thành “thương hiệu” của cả vùng, để mỗi người dân đều có cơ hội tham gia, đóng góp và hưởng lợi. Đó mới là thành công bền vững lâu dài. Khi người nông dân được hỗ trợ đúng cách, khi chính sách trở nên thân thiện với thực tiễn, khi có liên kết và chia sẻ lợi ích công bằng, chắc chắn Móng Cái sẽ tạo nên dấu ấn xứng đáng với tiềm năng vốn có.