Chạm để kết nối: Chuyển đổi số nông nghiệp và câu chuyện từ những sản vật mang hồn Việt

Chuyển đổi số đang giúp nông nghiệp Việt Nam bứt phá về giá trị, từ truy xuất nguồn gốc đến livestream bán nông sản. Những câu chuyện “chạm để kết nối” dần biến ước mơ về một nền nông nghiệp xanh, bền vững thành hiện thực, khởi đầu hành trình đầy triển vọng.

“Chạm Để Kết Nối” – Từ Khoảnh Khắc Đến Chiến Lược

Năm 2023 đánh dấu nhiều cột mốc quan trọng của ngành nông nghiệp Việt Nam, với chủ trương “chạm để kết nối” được Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) Lê Minh Hoan nhấn mạnh. Hơn cả một khẩu hiệu, đây là lời kêu gọi hợp lực giữa nhà quản lý, doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX), người nông dân và cộng đồng công nghệ để tạo nên cú hích cho tiến trình chuyển đổi số.

Bối cảnh rộng lớn của nông nghiệp Việt Nam với 85% diện tích tự nhiên đang canh tác, cùng vô số ngành hàng (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp, muối…) đòi hỏi sự linh hoạt và chia sẻ dữ liệu xuyên suốt. Bởi vậy, “chạm để kết nối” không chỉ gói gọn ở việc bấm nút trên smartphone, mà còn là cách tương tác giữa tất cả các mắt xích trong chuỗi giá trị nông nghiệp.

“Chạm là một khái niệm tương tác. Từ đó, chúng ta kết nối nhà khoa học, viện trường, doanh nghiệp, nông dân trong cùng một chuỗi ngành hàng; kết nối giữa Trung ương, địa phương, xuống tận thôn bản. Chỉ khi nào mọi thành phần đồng hành với mục tiêu chung, nông nghiệp mới phát triển bền vững.”

Tư Duy Giá Trị Thay Vì Tư Duy Sản Lượng

Trước đây, người làm nông thường chú trọng vào “được mùa,” với hy vọng sản lượng cao đồng nghĩa với thu nhập tốt. Song, vòng xoáy “được mùa – mất giá” đã không ít lần khiến nông dân lao đao. Chuyển đổi số và đổi mới tư duy hướng tới giá trị gia tăng, thay vì thuần túy sản lượng, đã trở thành kim chỉ nam mới.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan khẳng định, để nông sản Việt cạnh tranh bền vững, ta phải chuyển dịch dần từ “nông nghiệp nâu” sang “nông nghiệp xanh.” Trong đó, ứng dụng công nghệ giúp chuẩn hóa quy trình canh tác, giảm chi phí và tối ưu chất lượng. Bước chuyển này mang ý nghĩa chiến lược, vì nó mở đường cho nông sản vào thị trường quốc tế với các tiêu chuẩn bền vững ngày càng khắt khe.

“Mục đích không còn là tăng sản lượng bằng mọi giá. Mà là tạo ra giá trị gia tăng ở từng khâu, từ giống, quy trình canh tác, đến chế biến, đóng gói. Và tất cả phải được chứng minh bằng dữ liệu cụ thể.”

Sức Mạnh “Kể Câu Chuyện” Của Sản Phẩm OCOP

Một trong những ví dụ sinh động về tạo giá trị cho nông sản chính là chương trình OCOP (Mỗi Xã Một Sản Phẩm). Không chỉ đơn thuần dán tem nhãn, các sản phẩm OCOP còn phải “kể câu chuyện” đặc trưng về lịch sử, văn hóa, con người bản địa, từ đó thuyết phục người tiêu dùng bằng cảm xúc và niềm tin.

Hiện nay, giải pháp thường thấy là gắn mã QR hoặc chip định danh (RFID) lên sản phẩm, cho phép người mua truy xuất nguồn gốc. Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhận định, khi người tiêu dùng có thể kiểm tra quy trình sản xuất, chứng nhận an toàn, họ sẵn sàng chi trả mức giá cao hơn cho chất lượng thật sự.

“QR hay bất kỳ công cụ truy xuất nào đều phải giúp sản phẩm OCOP tự kể câu chuyện về nguồn gốc, văn hóa, con người làm ra nó. Từ đó, chúng ta mới xây dựng được niềm tin bền vững – thứ tạo nên thương hiệu.”

– Gốm Men Ngọc Và Câu Chuyện Chip Định Danh

Không chỉ trong nông sản, công nghệ định danh còn “phủ sóng” sang các làng nghề truyền thống. Một minh chứng điển hình là sản phẩm gốm men ngọc Bát Tràng của nghệ nhân ưu tú Trần Đức Tân.

Thông qua việc gắn chip RFID và nền tảng blockchain, mỗi tác phẩm gốm trở nên “độc bản” hơn, bởi khách hàng chỉ cần “chạm” điện thoại vào vị trí có gắn chip là lập tức biết được chi tiết quá trình nhào nặn, nung lửa, cũng như câu chuyện đằng sau của nghệ nhân.

“Khi chạm vào chip, khách hàng thấy rõ con người, công đoạn, tinh hoa và nghệ thuật tạo nên từng sản phẩm. Đó là giá trị không thể sao chép, giúp khẳng định thương hiệu làng nghề.” (Nghệ nhân ưu tú Trần Đức Tân chia sẻ)

Công ty Nomion – đơn vị cung cấp giải pháp định danh số vạn vật – cho hay, chi phí gắn chip có thể chiếm 5 – 10% giá thành sản phẩm, nhưng bù lại, giá trị đầu ra tăng gấp nhiều lần nhờ tính “độc bản,” bảo chứng rõ nguồn gốc và sức sáng tạo.

Chuyển Đổi Số – Những Thách Thức Và Hướng Giải Quyết

– Khoảng Cách Giữa Công Nghệ Và Người Nông Dân

Để chuyển đổi số thành công, người nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp phải gặp nhau ở “điểm chung” với công nghệ. Thực tế, không ít trường hợp “mạnh ai nấy làm,” khiến nhiều ứng dụng, nền tảng (app) vừa tốn chi phí lại không giải quyết được nhu cầu thực tế.

“Nhà phát triển app thì không hiểu hết nông nghiệp, còn người nông dân lại chưa quen công nghệ, dẫn đến sự trục trặc. Nhưng về nguyên tắc, mỗi nhóm đối tượng có những ứng dụng khác nhau – miễn cùng dựa trên một nền tảng dữ liệu chung.”

Thách thức lớn nhất là thay đổi tư duy “ăn xổi” sang tư duy đầu tư lâu dài. Doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cần hiểu rằng, chi phí chuyển đổi số ban đầu tuy cao, nhưng lợi ích kinh tế về sau rất đáng kể. Giải pháp là liên kết, chia sẻ công nghệ chung giữa các doanh nghiệp cùng ngành hàng thông qua hiệp hội, giảm gánh nặng tài chính.

– Đồng Bộ Dữ Liệu Và Dự Án 06

Theo Bộ NN&PTNT, một phần then chốt của chuyển đổi số là xây dựng 80% cơ sở dữ liệu nông nghiệp trên nền tảng dữ liệu lớn (Big Data) đến năm 2025. Để hiện thực hóa, Bộ đang phối hợp với Bộ Công an (thông qua Đề án 06) nhằm tích hợp dữ liệu dân cư và dữ liệu nông dân.

“Khi mã định danh cá nhân gắn với dữ liệu nông nghiệp, ta rút ngắn thời gian thu thập và tránh nhầm lẫn, sai sót. Đây là bước đi chiến lược, giúp xây dựng hệ sinh thái dữ liệu thống nhất, từ cấp xã lên đến Bộ.”

Tuy nhiên, với bối cảnh nông nghiệp quá rộng, công việc này đòi hỏi nhiều thời gian và nguồn lực. “Không thể chỉ Bộ NN&PTNT làm, mà cần cả hệ thống xã hội,” ông Lê Minh Hoan nhấn mạnh.

– Chuyển Đổi Số Và Nông Nghiệp Xanh

Các yêu cầu mới về xuất khẩu, đặc biệt với thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật, đòi hỏi nông sản phải “xanh” theo chuẩn bền vững. Chuyển đổi số, vì vậy, không đơn thuần là câu chuyện tiết kiệm thời gian hay cắt giảm giấy tờ, mà còn là chìa khóa để chứng minh nông sản đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Khi quy trình sản xuất, từ gieo trồng đến đóng gói, đều được lưu trữ trên hệ thống dữ liệu, doanh nghiệp dễ dàng xuất trình hồ sơ “sạch” cho các đơn vị kiểm định toàn cầu. Đây vừa là thách thức (vì tốn nhiều công sức), vừa là cơ hội cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Livestream Bán Hàng – Bước Nhảy Vọt Trong Tiêu Thụ Nông Sản

Chuyển đổi số còn thể hiện đậm nét ở mô hình livestream trên các sàn thương mại điện tử (TMĐT) như TikTok, Shopee, Lazada… với những ưu đãi hấp dẫn, phương thức tương tác trực tuyến với khách hàng.

Tại phiên livestream chỉ kéo dài hai tiếng trong Ngày hội Bí xanh thơm Ba Bể 2023 ở Bắc Kạn, nghệ sĩ Xuân Bắc và Tự Long đã chốt gần 10.000 đơn bí xanh, vận chuyển tới 23 tấn bí – bao gồm cả đơn hàng từ TP.HCM.

“Sau sự kiện, giá bí tăng thêm 2.000 đồng/kg, người nông dân vui mừng vì sản phẩm được quảng bá rộng khắp, lại bán được giá cao.”

Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy livestream đang mở ra kênh bán hàng sáng tạo, hiệu quả. Tận dụng “thời điểm vàng” – lúc người xem đang “đói bụng” buổi trưa hoặc buổi tối – sẽ giúp thúc đẩy nhu cầu mua sắm bộc phát. Thêm vào đó, khung cảnh vườn ruộng hay dây chuyền sản xuất thực tế sau lưng người bán khiến khách hàng tin tưởng hơn.

“Phiên live hai tiếng bán nông sản có thể đạt hàng nghìn, thậm chí chục nghìn đơn. Quan trọng là chúng ta xây dựng kịch bản thu hút người xem, kết hợp cùng các ‘key opinion leader’ (KOL) để tăng tính hấp dẫn.” (Chị Thúy, đại diện một đơn vị chuyên livestream nông sản, chia sẻ)

Sự Đóng Góp Của Sàn TMĐT Và Logistic

Không chỉ dừng lại ở livestream, các sản phẩm nông nghiệp còn được quảng bá mạnh mẽ trên các sàn TMĐT truyền thống (Shopee, Tiki, Lazada…) kết hợp với dịch vụ logistic trọn gói, giúp chuyển hàng nhanh đến tay người dùng.

Câu chuyện tại huyện Chương Mỹ (Hà Nội), một cơ sở sản xuất chả cá ghẹ đưa sản phẩm lên TikTok Shop và Shopee đã nâng số đơn hàng mỗi ngày từ vài chục lên gần 100, phần lớn đến từ các tỉnh xa. Nền tảng TMĐT còn hỗ trợ thêm mã giảm giá, chính sách “miễn phí vận chuyển,” khiến khách hàng hứng thú mua sắm.

“Nhờ tặng thêm coupon, chúng tôi tiêu thụ hàng tăng đột biến, gấp nhiều lần so với bán trực tiếp. Lượng khách toàn quốc, có ngày gửi vào tận TP.HCM hay Cần Thơ.” (Đại diện cơ sở sản xuất chả cá ghẹ Chương Mỹ)

Điểm mấu chốt là niềm tin. Từ nguồn gốc rõ ràng đến khâu vận chuyển nhanh chóng, khách hàng biết sản phẩm mình mua là “xịn,” không còn lo ngại thực phẩm kém chất lượng. Đó là lý do nhiều HTX, doanh nghiệp, làng nghề bắt đầu mở rộng kênh kinh doanh online để hưởng lợi từ sức mua khổng lồ trên môi trường số.

Hành Trình Tiến Tới Mục Tiêu 2025

Bộ NN&PTNT đề ra mục tiêu đến năm 2025 xây dựng 80% cơ sở dữ liệu về nông nghiệp cập nhật trên nền tảng Big Data. Các chuyên gia nhận định, 2024 sẽ là năm “tăng tốc” quyết liệt, đặt nền móng cho kỷ nguyên mới của nông nghiệp thông minh, tích hợp đa giá trị.

Một vài con số nổi bật hiện nay:

• Gần 12% tổng số doanh nghiệp nông nghiệp ứng dụng công nghệ số trong sản xuất.
• Khoảng 2% trong số 1.000 HTX nông nghiệp trên cả nước thực hiện chuyển đổi số.
• Bộ NN&PTNT đặt quyết tâm nâng những con số này lên cao gấp nhiều lần, rút ngắn khoảng cách với các nước tiên tiến.

“Không còn lối đi nào khác nếu chúng ta muốn theo kịp thế giới. Chuyển đổi số chính là nâng năng suất lao động, chuẩn hóa chất lượng, kiểm soát chi phí, và tăng sức cạnh tranh toàn cầu cho nông sản Việt.”

Đổi Mới Quản Trị Và Tư Duy “Chạm Để Kết Nối”

Chuyển đổi số không chỉ gói gọn trong bốn bức tường của các công ty công nghệ; đó là hành trình đổi mới quản trị, đổi mới tư duy của toàn xã hội. Khi hệ thống cơ quan quản lý, chính quyền địa phương, doanh nghiệp, HTX, nông dân cùng sử dụng chung một “ngôn ngữ dữ liệu,” việc ra quyết định chính sách, đàm phán quốc tế hay dự báo thiên tai sẽ chính xác và kịp thời hơn.

Ví dụ điển hình là việc cảnh báo thiên tai hay theo dõi tình hình hạn mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long thông qua các trạm quan trắc tự động, rồi truyền dữ liệu về trung tâm điều hành. Chỉ cần “chạm” vào app, cán bộ có thể biết ngay mực nước, cảnh báo nguy cơ sạt lở, đóng mở cống thủy lợi một cách chủ động.

“Chúng ta phải từng bước chuẩn hóa dữ liệu, từ trồng lúa đến nuôi trồng thủy sản, từ số liệu thiên tai đến thị trường xuất khẩu. Mỗi ‘nút chạm’ là một lần tương tác, giúp mọi cấp nắm bắt thông tin nhanh chóng.”

Kết Thúc Hành Trình, Khởi Đầu Tương Lai

Nông nghiệp Việt Nam đang chuyển mình từ “nâu” sang “xanh,” từ “sản lượng” sang “giá trị,” và từ “giấy tờ” sang “dữ liệu số.” Hành trình ấy không ít gian nan, đòi hỏi quyết tâm và nguồn lực lâu dài. Tuy nhiên, những ví dụ thành công về dán chip truy xuất, livestream bán nông sản, hay câu chuyện bí xanh thơm Ba Bể “cháy hàng” cho thấy tiềm năng vô cùng to lớn.

Dù ở miền núi Bắc Kạn, đồng bằng Chương Mỹ hay Bát Tràng, phương thức “chạm để kết nối” đã và đang lan tỏa đến mọi “ngóc ngách” nông thôn, thấm sâu vào từng ruộng vườn, xưởng chế biến, phiên chợ online.

“Chuyển đổi số, suy cho cùng, không chỉ là công nghệ, mà là thay đổi cách nghĩ, cách làm của tất cả chúng ta. Đó chính là chìa khóa giúp nông nghiệp nước nhà cất cánh, mang lại nhiều giá trị cho đất nước.”