100 triệu dân, 5.500 startup: Vì sao Việt Nam vẫn “khát” kỳ lân công nghệ?

Trong khi Singapore, Indonesia, hay Ấn Độ liên tục sản sinh những kỳ lân công nghệ mới, Việt Nam – quốc gia hơn 100 triệu dân, với đội ngũ kỹ sư đông đảo vẫn chỉ có thể đếm số kỳ lân trên đầu ngón tay. Một nghịch lý lớn đặt ra: vì sao đất nước nhiều tiềm năng lại chưa tạo ra được những “ông lớn” công nghệ toàn cầu?

1. Rừng startup, ít cây cổ thụ

Theo Tracxn (2025), Việt Nam hiện có hơn 5.500 startup, trong đó khoảng 4.100 đang hoạt động tích cực. Các số liệu khác dao động từ 3.800 – 4.000 tùy nguồn, nhưng điểm chung là hệ sinh thái đang tăng trưởng nhanh.

Tuy nhiên, số kỳ lân lại chênh lệch tùy cách thống kê:

• 2 unicorns (MoMo, Sky Mavis) theo NSSC/MoST.
• 4 unicorns (VNG, VNPay, MoMo, Sky Mavis) theo Hurun Report và Tatler Asia.
• 6 – 7 unicorns theo Tracxn và TechNode.

So với quy mô dân số 100 triệu, con số này còn quá khiêm tốn. Việt Nam nhiều hạt giống khởi nghiệp, nhưng thiếu những cây cổ thụ đủ bóng mát để vươn ra quốc tế.

2. Thị trường: đông dân nhưng sức mua chưa đủ mạnh

Thị trường nội địa tưởng như là lợi thế, nhưng thực tế lại là hạn chế. Người Việt thường ưu tiên sản phẩm miễn phí hoặc giá rẻ, khiến doanh thu trung bình trên mỗi người dùng (ARPU) thấp.

Hơn nữa, các mảng trọng yếu đã bị ông lớn ngoại chiếm lĩnh:

• Facebook, Google gần như thống trị quảng cáo và mạng xã hội.
• Grab chiếm lĩnh gọi xe công nghệ và giao đồ ăn.
• TikTok nổi lên mạnh mẽ ở lĩnh vực video ngắn.

Điều này khiến startup Việt vừa phải cạnh tranh khốc liệt về giá, vừa khó xây dựng lòng trung thành khách hàng.

3. Vốn – nhiên liệu để thành kỳ lân

Một kỳ lân công nghệ không thể ra đời nếu thiếu vốn. Đây là “nhiên liệu” để startup đốt cho marketing, R&D và mở rộng thị trường.

• Năm 2023, startup Việt nhận khoảng 529 triệu USD, giảm 17% so 2022.
• Năm 2024, con số dao động từ 120 – 372 triệu USD, tiếp tục giảm do “funding winter” toàn cầu.
• Trong khi đó, Grab, Gojek từng nhận hàng tỷ USD từ SoftBank, Sequoia để sẵn sàng “lỗ dài hạn” nhằm chiếm thị phần.

Việt Nam có khoảng 208 quỹ đầu tư, nhưng đa số quy mô nhỏ, giải ngân chậm, và thường yêu cầu lợi nhuận nhanh – trái ngược với đặc thù công nghệ, nơi lỗ là bình thường trong giai đoạn đầu.

4. Nhân lực: giỏi kỹ thuật, yếu chiến lược

Kỹ sư Việt Nam được đánh giá cao trong gia công phần mềm, nhưng thiếu nhân lực cấp cao ở các mảng chiến lược sản phẩm, UX, thương hiệu, marketing toàn cầu.

Thất bại của Bphone hay Vsmart là minh chứng rõ nét: sản phẩm không hề kém về công nghệ, nhưng thiếu chiến lược marketing, trải nghiệm người dùng khác biệt, và quan trọng hơn là niềm tin thương hiệu.

5. Văn hoá & tâm lý thị trường

Thói quen “sính ngoại” khiến người tiêu dùng Việt thường chọn iPhone, Samsung, Facebook hơn sản phẩm nội địa. Điều này tạo thêm một rào cản vô hình cho startup Việt – họ không chỉ cần làm ra sản phẩm tốt, mà còn phải phá bỏ định kiến chất lượng.

Chính vì vậy, các kỳ lân Việt thường xuất hiện ở những lĩnh vực ít trực diện đối đầu thương hiệu ngoại: fintech (MoMo, VNPay), game blockchain (Sky Mavis), nền tảng giải trí số (VNG).

6. Chính sách & hạ tầng: nút thắt cần tháo gỡ

Nhiều báo cáo quốc tế (ADB, World Bank, FintechNews) đều chỉ ra: khung pháp lý chưa hoàn thiện, quy định về dữ liệu, sở hữu trí tuệ và sandbox thử nghiệm còn thiếu. Điều này khiến startup công nghệ khó mở rộng nhanh, đặc biệt khi gọi vốn từ quỹ ngoại.

7. Cơ hội bùng nổ mới: AI, AgriTech, GreenTech

Dù tồn tại nhiều rào cản, các lĩnh vực mới đang mở ra cơ hội cho startup Việt:

• AI: vốn đầu tư tăng từ 10 triệu lên 80 triệu USD trong hai năm (tăng 8 lần).
• AgriTech: tăng gấp 9 lần, phản ánh nhu cầu số hoá nông nghiệp.
• GreenTech: tăng hơn gấp đôi, bám sát xu thế bền vững toàn cầu.

Đây có thể là “mảnh đất vàng” để Việt Nam sản sinh ra những kỳ lân tiếp theo, nếu có chính sách khuyến khích đủ mạnh và nguồn vốn mạo hiểm dồi dào.

Việt Nam có dân số đông, kỹ sư giỏi và tinh thần khởi nghiệp mạnh mẽ. Nhưng để biến tiềm năng thành sức mạnh, cần tháo gỡ ba nút thắt: vốn – nhân lực cấp cao – khung chính sách. Chỉ khi đó, “giấc mơ kỳ lân Việt” mới có thể trở thành hiện thực, để những thương hiệu công nghệ mang dấu ấn Việt vươn ra toàn cầu.