editor 5 tháng trước

Thời khắc của tư nhân: Sự bùng nổ của dòng vốn nội địa hậu tái cấu trúc thể chế (Kỳ 4)

Một trong những “nút thắt” đã được cộng đồng doanh nghiệp nêu rất rõ tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025 là khả năng hấp thụ vốn thực chất của nền kinh tế.

Kỳ 3: Chìa kh ó a thể chế, cởi trói để doanh nghiệp Việt lớn lên

Khi thể chế còn cồng kềnh, doanh nghiệp nội kẹt trong vòng luẩn quẩn “thủ tục – chi phí – rủi ro”, thì cho dù Ngân hàng Nhà nước có nắn dòng tín dụng lên 16 % hay Chính phủ có mở “van” đầu tư công 4,5 % GDP, nền kinh tế vẫn khó bật dậy. Ngược lại, nếu cuộc “đại thanh lọc” thủ tục diễn ra đúng hướng, nghĩa là tạo ra một khuôn khổ pháp lý đơn giản, nhất quán, dự đoán được, đồng thời khơi thông kênh huy động vốn dài hạn – Việt Nam sẽ chứng kiến “làn sóng vốn nội” bùng nổ, với hiệu ứng lan tỏa không hề thua kém FDI.

Bài viết này phân tích sâu 4 trụ cột dẫn dòng vốn nội địa hậu tái cấu trúc thể chế: (1) Hệ sinh thái pháp lý “một luật – một cửa”, (2) Thị trường tài chính trung – dài hạn, (3) Kinh tế số – bệ phóng cho SMEs, (4) Hạ tầng tài sản đảm bảo & dữ liệu mở. Qua đó, tác giả bóc tách tác động dự kiến lên tăng trưởng giai đoạn 2025 – 2030, và khuyến nghị 8 nhóm hành động ưu tiên cho nhà hoạch định chính sách.

Hệ sinh thái pháp lý “một luật – một cửa”: Vốn nội tự tin “xuống tiền”

1.1. Lý thuyết “chi phí thể chế” và bài học Indonesia

30 năm trước, nghiên cứu của North & Wallis đã gắn tốc độ tích lũy tư bản tư nhân với transaction costs (chi phí giao dịch). Khi một quốc gia giảm được 1 điểm phần trăm chi phí thể chế so với GDP, tốc độ tích lũy tư bản tư nhân tăng tương ứng 0,3 – 0,5 điểm. Bài học gần nhất là Indonesia: năm 2020 họ bãi bỏ 49 luật chồng chéo, hợp nhất thành Omnibus Law; kết quả, vốn đầu tư tư nhân nội địa (DCI) năm 2022 tăng 29 %, gấp đôi FDI.

1.2. “Một – bỏ – bốn”: Kịch bản của Việt Nam

Từ chỉ đạo “cùng một nội dung chỉ nên quy định ở một luật” của Tổng Bí thư, nhiều chuyên gia gợi ý mô hình “Một – bỏ – bốn”:

Một luật khung (Luật Doanh nghiệp sửa đổi tổng thể)
Bỏ bốn tầng thủ tục ngầm: bộ, cục, sở chuyên ngành và giấy phép con “đẻ thêm” qua thông tư.

Báo cáo của CIEM tính toán: nếu thực thi đúng độ “bỏ” 30 % thủ tục, khu vực tư nhân sẽ “tiết kiệm” 1,6 % GDP chi phí tuân thủ và 2 % GDP chi phí cơ hội. Con số 3,6 % GDP này chính là “vốn vô hình” đang chờ biến thành vốn hữu hình.

Thị trường tài chính trung – dài hạn: Nguồn “oxy” cho dự án quy mô

2.1. Khoảng trống của trái phiếu doanh nghiệp và quỹ hưu trí

Trước khủng hoảng trái phiếu 2022, tổng giá trị TPDN niêm yết/OTC chỉ tương đương 13 % GDP – bằng 1/5 Thái Lan và 1/10 Hàn Quốc. Kênh tín dụng ngân hàng vì vậy phải “cõng” cả nhu cầu ngắn hạn (vốn lưu động) lẫn dài hạn (dự án hạ tầng tư nhân), dẫn đến tình trạng vốn ngắn nuôi dự án dài.

Song song, hệ thống quỹ hưu trí tự nguyện mới dừng ở 0,6 % GDP, quá nhỏ để đóng vai “nhà đầu tư định chế” mua TPDN dài hạn. Nếu điều chỉnh Nghị định 88/2016 theo hướng bắt buộc dần (như Malaysia), quy mô quỹ hưu trí Việt Nam có thể đạt 4 % GDP vào 2030 – một “túi tiền” đủ để hấp thụ thêm 2–3 điểm trái phiếu doanh nghiệp mỗi năm.

2.2. Sàn giao dịch dự án PPP – “cặp đôi” với đầu tư công

Mô hình sàn PPP project exchange của Hàn Quốc (K-PP), Singapore (InfraAsia) chứng minh: khi Chính phủ công bố danh mục dự án, chuẩn hóa hồ sơ, xếp hạng rủi ro, thì vốn tư nhân nội địa sẵn sàng tham gia với tỷ lệ 35 – 45 % tổng vốn. Bộ KH-ĐT đã đề xuất “Sàn dự án đầu tư công – PPP” thí điểm tại TP.HCM, nếu vận hành 2025 sẽ mở ra cửa “ghép đôi” 640 nghìn tỉ VNĐ vốn xã hội với 1,08 triệu tỉ VNĐ nguồn ngân sách trung ương và địa phương giai đoạn 2026-2030.

Kinh tế số – bệ phóng cho SMEs “nhảy cóc”

3.1. Dữ liệu mở + AI bình dân = giảm 40 % chi phí triển khai

Theo khảo sát của VCCI (7-2024), 78 % doanh nghiệp siêu nhỏ cho biết “thiếu dữ liệu và kỹ năng phân tích” là rào cản số 1 khi chuyển đổi số. Mô hình AI-as-a-service (AIaaS) do các startup Việt phát triển – khai thác nền tảng GPT open-source, xử lý tiếng Việt tốt – có thể giảm 40 % chi phí triển khai ERP/CRM so với 2022.

Nếu Nhà nước hoàn thành Cổng Dữ liệu mở quốc gia (giao thông, logistics, nông nghiệp) đúng tiến độ 2025, ước tính 350 nghìn SMEs sẽ “lên mây”, mỗi năm tiết kiệm 15 – 20 nghìn tỉ đồng và tạo ra tối thiểu 1,5 % GDP giá trị mới.

3.2. Fintech & crowdfunding: “xương sống” vốn vi mô

Hiện 95 % khoản vay dưới 500 triệu của hộ kinh doanh vẫn dựa vào tín dụng phi chính thức. Nếu Luật Các mô hình chia sẻ tài chính (dự thảo Bộ Tài chính) cấp phép P2P lending và equity-crowdfunding, tổng giá trị huy động cho startup – micro-business có thể đạt 4 tỉ USD/năm sau 3 năm, tương đương toàn bộ vốn ODA rót ròng giai đoạn 2020-2023.

Hạ tầng tài sản đảm bảo & dữ liệu minh bạch: “Bảo hiểm” cho nhà đầu tư

4.1. Sổ cái tài sản kỹ thuật số (DLT) & định giá tự động

Cục Đăng ký giao dịch bảo đảm thống kê: hơn 65 % TSBĐ của doanh nghiệp vừa và nhỏ là nhà xưởng, thiết bị lẻ – khó định giá, khó luân chuyển ngân hàng. Ứng dụng distributed ledger technology (DLT) cho phép “token hóa” (mã hóa) tài sản, kết hợp AI định giá theo thị trường. Vốn nội địa, nhất là ngân hàng thương mại & quỹ đầu tư tư nhân sẽ yên tâm nhận token làm tài sản đảm bảo, thay cho “sổ đỏ”.

4.2. Bảo lãnh tín nhiệm quốc gia cho trái phiếu “xanh” & “trắng”

Nhằm giảm rủi ro thông tin bất cân xứng, Bộ Tài chính đề xuất Cơ quan bảo lãnh tín nhiệm quốc gia (Vietnam Credit Guarantee Agency). Nếu triển khai, mỗi năm Việt Nam có thể phát hành 1 – 1,2 tỉ USD green bonds do doanh nghiệp tư nhân phát hành, được bảo lãnh một phần, con đường huy động vốn trung hạn với lãi suất chỉ cao hơn trái phiếu Chính phủ 120 – 150 điểm cơ bản.

Tác động dự kiến đến tăng trưởng 2025 – 2030

Trụ cột cải cách	Số vốn nội địa huy động thêm (ước tính)	Tác động gián tiếp đến GDP*
Luật “một – bỏ – bốn”, cắt 30 % thủ tục	≈ 11 tỉ USD/năm (chi phí tiết kiệm chuyển thành đầu tư)	+0,7 đpt**
Thị trường TPDN & quỹ hưu trí mở rộng	+7 tỉ USD/năm	+0,5 đpt
Sàn PPP & vốn đối ứng tư nhân	+6 tỉ USD/năm	+0,4 đpt
Kinh tế số & AIaaS cho SMEs	+4 tỉ USD/năm giá trị mới	+0,3 đpt
P2P/Crowdfunding	+2 tỉ USD/năm	+0,15 đpt
Token hóa TSBĐ & bảo lãnh tín nhiệm	+1,5 tỉ USD/năm	+0,1 đpt

* Tính theo hệ số gia tăng vốn (ICOR) trung bình 4,5.
** điểm phần trăm.

Tổng cộng: Các gói cải cách, nếu đi vào vận hành đồng bộ, có thể đóng góp 2,15 điểm phần trăm tăng trưởng mỗi năm giai đoạn 2026 – 2030, nghĩa là giữ vai trò “cầu nối” để GDP đạt ngưỡng 10 %/năm sau mốc 8 %.

Tám nhóm hành động ưu tiên

Thông qua Luật Doanh nghiệp (sửa toàn diện) theo tinh thần “một nội dung – một luật”, hoàn tất rà soát 329 điều khoản chồng chéo trong 14 luật kinh tế gốc trước 7 – 2026.
Ban hành Đạo luật Tài chính Trung-dài hạn, đặt hạn ngạch tối thiểu 30 % tài sản quỹ hưu trí vào trái phiếu doanh nghiệp xếp hạng BBB trở lên.
Thí điểm Sàn giao dịch dự án PPP tại TP.HCM và Hà Nội, tích hợp cơ chế chấm điểm tín nhiệm dự án.
Hoàn thiện khung pháp lý P2P lending & crowdfunding; yêu cầu nền tảng chia sẻ rủi ro với nhà đầu tư tối thiểu 5 % giá trị huy động.
Phát triển Cổng Dữ liệu mở quốc gia 2.0, gắn KPI tiết kiệm chi phí dữ liệu cho SMEs.
Lập Vietnam Credit Guarantee Agency, ngân sách “mồi” 300 triệu USD; mục tiêu bảo lãnh 20 % giá trị trái phiếu xanh tư nhân.
Cho phép token hóa TSBĐ & thử nghiệm giao dịch thứ cấp trên nền tảng blockchain giám sát bởi Ngân hàng Nhà nước.
Đào tạo 50 nghìn chuyên gia AI/Fintech qua quỹ “chứng chỉ ngắn hạn” đồng tài trợ bởi nhà nước – doanh nghiệp.

Trong suốt phiên thảo luận thứ nhất của Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025, cụm từ “được nghĩ khác, được làm khác” vang lên nhiều lần. Cải cách thể chế không chỉ là “gọt” bớt giấy phép con; nó phải được nhìn như một “cú huých hệ thống”, giải phóng chi phí ẩn, đồng thời kiến tạo sân chơi tài chính trung-dài hạn – nơi đồng vốn nội địa tìm thấy lợi tức xứng đáng. Khi “cánh rừng đại bàng” của những doanh nghiệp đầu tàu và “cánh đồng mật” của startup – SMEs cùng nở rộ, tăng trưởng 10 %/năm không còn là khẩu hiệu, mà trở thành đường băng hiện thực đưa Việt Nam bứt khỏi bẫy thu nhập trung bình ngay trong thập kỷ này.

“Chỉ có dòng vốn biết mỉm cười khi thủ tục minh bạch. Không thủ tục nào khiến vốn cười, vốn sẽ ngủ đông.” – TS. Nguyễn Đình Cung.

“Phải coi mỗi đồng chi phí tuân thủ cắt được hôm nay là một đồng vốn đầu tư mới ngày mai.” – TS. Trần Du Lịch