editor 1 năm trước

Đổi mới kênh tiêu thụ sản phẩm OCOP: Cơ hội từ chuyển đổi số

Với quyết tâm thúc đẩy nông nghiệp nông thôn phát triển theo hướng hiện đại, chương trình OCOP cùng nhiều giải pháp hỗ trợ đang mở ra bức tranh đa kênh tiêu thụ sản phẩm. Từ hệ thống siêu thị, kênh bán lẻ truyền thống đến trực tuyến, doanh nghiệp và bà con nông dân đều tìm được hướng đi bền vững.

Năm 2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 490/QĐ-TTg, phê duyệt Chương trình mỗi xã một sản phẩm. Sau 5 năm, chương trình đạt nhiều thành tựu ấn tượng, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn, hỗ trợ nâng cao thu nhập cho người dân và khơi dậy tiềm năng bản địa.

Tính đến tháng 12/2023, cả nước có hơn 11.000 sản phẩm được xếp hạng 3 sao trở lên, vượt mục tiêu giai đoạn 2021-2025.
Trong số này, 68,9% là sản phẩm 3 sao, gần 30% đạt 4 sao, 42 sản phẩm được công nhận hạng 5 sao.
Các sản phẩm mang dấu ấn vùng miền đặc trưng như gạo, trái cây, chè, mắm tôm, đồ thủ công mỹ nghệ… đang dần khẳng định thương hiệu, vươn ra thị trường quốc tế.

Đáng chú ý, nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh mạnh dạn chuyển đổi mô hình, ứng dụng công nghệ trong khâu sản xuất, chế biến, đóng gói nhằm nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cùng địa phương đã tạo nên hệ sinh thái hỗ trợ. Chẳng hạn, hệ thống điểm bán và giới thiệu sản phẩm OCOP rộng khắp 63 tỉnh, thành, các tuần lễ quảng bá ở nhiều kênh siêu thị lớn, cũng như những hội chợ xúc tiến thương mại toàn quốc.

Tuy nhiên, thách thức cũng không nhỏ: sản phẩm chủ yếu quy mô nhỏ lẻ, vùng nguyên liệu chưa mở rộng đồng bộ, một số doanh nghiệp chưa thực sự chú trọng vấn đề bao bì, nhãn mác và bảo hộ thương hiệu. Trong bối cảnh đòi hỏi tiêu chuẩn quốc tế, việc đảm bảo an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và đồng nhất chất lượng vẫn là bài toán nan giải.

Từ Kênh Phân Phối Truyền Thống Đến Siêu Thị Hiện Đại

Phủ khắp hệ thống siêu thị và cửa hàng đặc sản: Ngay từ đầu giai đoạn 2019-2020, các sản phẩm được xếp hạng OCOP chủ yếu tập trung phân phối tại cửa hàng truyền thống, chợ đầu mối hoặc mô hình đặc sản vùng miền. Song, với sự hỗ trợ của các chương trình kết nối cung cầu, nhiều địa phương đã đưa thành công đặc sản OCOP vào hệ thống siêu thị lớn như Go!, Winmart, Saigon Co.op, Mega Market, Central Retail…

Tỷ lệ đưa sản phẩm OCOP vào siêu thị tăng mạnh, giúp nhận diện thương hiệu tốt hơn.
Nhiều đơn vị phân phối sẵn sàng bố trí riêng quầy, góc giới thiệu nông sản OCOP, tổ chức tuần lễ OCOP thường niên.
Người tiêu dùng có xu hướng tin tưởng các sản phẩm có chứng nhận, truy xuất nguồn gốc rõ ràng, giúp doanh số bán hàng tăng đáng kể.

Điểm dừng chân và cửa hàng đặc sản: Các quầy OCOP tại điểm dừng chân trên các tuyến du lịch cũng ngày càng thu hút, trở thành nơi du khách chiêm ngưỡng và mua sắm quà tặng địa phương. Bên cạnh việc bày bán, nhiều địa phương tổ chức trình diễn sản xuất, chế biến tại chỗ, tạo trải nghiệm khác biệt. Ví dụ, ở Quảng Ninh, Lạng Sơn, Hà Giang… du khách được chứng kiến nghệ nhân sao chè, làm bánh, sản xuất đồ thủ công mỹ nghệ ngay tại quầy.
Mô hình hợp tác giữa chính quyền – doanh nghiệp – người nông dân: Hàng loạt thỏa thuận ký kết, hội nghị kết nối cung cầu được Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì nhằm tháo gỡ khó khăn, tạo cầu nối thương mại. Qua đó, giúp:

Củng cố chuỗi liên kết sản xuất – phân phối – tiêu thụ.
Giảm rủi ro về giá, đảm bảo đầu ra ổn định.
Tạo điều kiện cho nông dân và cơ sở sản xuất nhỏ tiếp cận thông tin thị trường.

Đột Phá Nhờ Thương Mại Điện Tử

Sự bùng nổ công nghệ đã thay đổi cách thức mua sắm, góp phần quan trọng đưa sản phẩm Việt đến gần hơn với người tiêu dùng. Trong bối cảnh đó, các chủ thể nông nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ, hộ sản xuất vùng sâu vùng xa, đang nhận nhiều lợi ích từ thị trường trực tuyến.

Vai trò của các sàn trong nước: Khi nói đến kênh tiêu thụ mới, không thể không nhắc đến các sàn như Postmart, Voso, Shopee, Lazada, Tiki. Theo thống kê, tính đến cuối năm 2023, đã có hơn 4 triệu hộ nông dân mở gian hàng số trên Postmart, trong đó 3.000 sản phẩm gắn nhãn OCOP. Ngoài ra, số khách hàng mua sắm thường xuyên trên các sàn cũng tăng đều, tạo luồng phân phối hàng triệu đơn hàng khắp cả nước.

Đại diện Tổng công ty Bưu điện Việt Nam (Vietnam Post), ông Nguyễn Thế Anh chia sẻ: “Việc chuyển đổi số trong nông nghiệp đã giúp bà con đưa nông sản tươi sống đến tay người dùng bằng đường ngắn nhất và giá thành hợp lý. Đồng thời, tính xác thực và rõ ràng về xuất xứ giúp sản phẩm OCOP nổi bật hơn trên nền tảng trực tuyến.”

Song hành với đó, chất lượng hàng hóa vẫn là ưu tiên hàng đầu. Không ít phản hồi cho thấy tình trạng chưa đồng nhất chất lượng, quy trình sơ chế – đóng gói chưa chuẩn, dẫn đến sản phẩm khi đến tay người tiêu dùng khác xa sản phẩm trưng bày. Bởi vậy, các sàn đẩy mạnh quy trình kiểm duyệt, hỗ trợ chủ thể về đóng gói, bảo quản, hướng dẫn kể câu chuyện sản phẩm hấp dẫn để thu hút người mua.

Thúc đẩy bán hàng qua mạng xã hội: Gần đây, xu hướng livestream bán hàng trên TikTok, Facebook, YouTube đang nở rộ. Theo thống kê từ Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), hơn 800 phiên livestream về nông sản đã được tổ chức, đạt doanh thu 100 tỷ đồng trong năm 2023. Tuy quy mô chưa phải quá lớn, nhưng khả năng tương tác cao, tạo ra hàng trăm triệu lượt xem, giúp sản phẩm nông nghiệp lan tỏa mạnh mẽ đến nhóm khách hàng trẻ.
Rào cản và định hướng phát triển: Mặc dù kênh trực tuyến là “cú hích” lớn, chủ thể sản xuất OCOP vẫn đối mặt các khó khăn:

Chưa thành thục kỹ năng bán hàng, tiếp thị số.
Thiếu nhất quán về chất lượng, đặc biệt là nông sản tươi, dễ hư hỏng nếu khâu logistics không đảm bảo.
Vẫn còn tâm lý e ngại hoặc chưa biết cách đầu tư nâng cấp hình ảnh, xây dựng thương hiệu riêng.

Trong thời gian tới, nhiều chương trình đào tạo, tập huấn về tiếp thị, thiết kế bao bì, công nghệ bảo quản sẽ được triển khai. Đây là cơ hội để nông dân, hợp tác xã rút ngắn khoảng cách, khai thác tốt hơn nguồn lực sẵn có và chạm đến nhiều tệp khách hàng tiềm năng trên kênh trực tuyến.

Gắn Kết Du Lịch Và Văn Hóa: Bước Đi Chiến Lược

Một trong những hướng đi hiệu quả để nâng tầm nông sản là gắn với du lịch, văn hóa. Nhiều địa phương như Quảng Ninh, Lạng Sơn, Thanh Hóa, Nghệ An, Lâm Đồng, Đồng Tháp, Cà Mau, Kiên Giang… đã thành công trong việc lồng ghép giới thiệu sản phẩm OCOP vào các tour tuyến du lịch sinh thái, cộng đồng.

Kích thích trải nghiệm và mua sắm tại chỗ: Việc cho du khách tham quan, trải nghiệm quá trình sản xuất, sơ chế, sau đó thưởng thức sản phẩm tại vườn hoặc xưởng chế biến tạo ấn tượng mạnh. Họ sẵn sàng chi trả cao hơn, vì cảm nhận rõ giá trị thật của sản phẩm. Minh chứng là các nông trại dâu tây ở Mộc Châu, trang trại nho ở Ninh Thuận hay vùng sen Đồng Tháp mỗi năm thu hút hàng chục nghìn lượt du khách, doanh thu từ bán hàng và dịch vụ ăn uống tăng gấp đôi so với chỉ bán lẻ thông thường.
Văn hóa bản địa và câu chuyện sản phẩm: Không chỉ quảng bá hương vị, nhiều doanh nghiệp nắm bắt xu thế kể câu chuyện đằng sau sản phẩm. Thực tế cho thấy, yếu tố văn hóa, lịch sử, truyền thống bản địa khiến khách hàng thêm tò mò, thích thú. Điển hình như chè, cà phê, mắm tôm, miến, bánh… gắn liền với vùng đất và con người địa phương, tạo nên một “lý lịch” đặc trưng. Đây là điểm khác biệt quan trọng, nâng sản phẩm OCOP lên thành “đại sứ văn hóa” của Việt Nam.

Góc Nhìn Từ Chè San Tuyết Suối Giàng

Chè San Tuyết Suối Giàng, một đặc sản của Yên Bái, trở thành minh chứng rõ nét cho thành công trong đa dạng kênh tiêu thụ. Theo ông Đào Đức Hiếu – Giám đốc Hợp tác xã Hệ sinh thái du lịch Suối Giàng, vùng đất này vốn nghèo, giao thông khó khăn, nhưng nhờ chính chất lượng chè ngon và cách phát triển bài bản, chè San Tuyết đang dần vươn xa.

Tạo dấu ấn từ chất lượng và câu chuyện văn hóa:

Loại chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, mọc tự nhiên ở độ cao trên 1.300 mét.
Hoàn toàn không dùng thuốc trừ sâu, phân bón hóa học.
Đạt các chứng nhận quốc tế như EU Organic, ISO, chỉ dẫn địa lý…
Những yếu tố đó giúp chè San Tuyết Suối Giàng có “giấy thông hành” vào 26 nước, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu cao cấp.

Liên kết đa dạng để lan tỏa thương hiệu: Bên cạnh kênh truyền thống ở Yên Bái, chè San Tuyết Suối Giàng đã tiếp cận:

Khách sạn 5 sao: đưa sản phẩm vào tiệc trà cao cấp, kết nối với du lịch MICE, tạo ấn tượng cho khách quốc tế.
Sân bay: xuất khẩu tại chỗ, cho du khách mua mang về làm quà.
Tham gia các sàn trực tuyến: Alibaba, Amazon… tuy nhiên cần đầu tư bài bản về câu chuyện sản phẩm, marketing để cạnh tranh.
Kết hợp với nông sản vùng miền: tiếp cận sen Huế, sen Đồng Tháp, làm trà ướp hương sen, tạo giá trị mới mẻ.

Nhờ vậy, sản lượng bán ra ngày một tăng, giá chè có những dòng lên tới hàng triệu đồng một kilogram. Tuy vậy, để chè San Tuyết Suối Giàng được công nhận 5 sao, ông Hiếu cho biết còn cần sự hỗ trợ từ cơ quan quản lý, minh bạch quy trình thẩm định, chấm điểm, cũng như thông tin kịp thời về chính sách.

Thách Thức Và Giải Pháp Cho Hành Trình Phát Triển Bền Vững

Đảm bảo chất lượng đồng nhất: Khâu quản lý chất lượng hiện vẫn là bài toán lớn. Cùng một loại sản phẩm, song mức độ đồng nhất, an toàn vệ sinh, hương vị còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố: thời vụ, kỹ thuật thu hoạch, bảo quản… Một số chủ thể gặp khó khăn về nguồn vốn, thiếu máy móc, công nghệ, khiến quá trình chế biến thủ công, không thể sản xuất quy mô lớn.
Xây dựng hình ảnh thương hiệu chuyên nghiệp: Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, các chủ thể thường yếu về thiết kế bao bì, nhãn mác, câu chuyện thương hiệu và truyền thông. Vì vậy, đôi khi sản phẩm tuy chất lượng cao nhưng không đủ nổi bật trên kệ hay trang thương mại điện tử. Hỗ trợ cải thiện nhận diện thương hiệu, hướng dẫn chuẩn hóa thông tin, hình ảnh là bước then chốt.
Đẩy mạnh phối hợp bộ – ngành, địa phương, hiệp hội: Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp cùng Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã tổ chức nhiều sự kiện, hội nghị, festival, hội chợ để quảng bá sản phẩm. Tuy nhiên, cần huy động thêm sự vào cuộc của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Ngoại giao… nhằm biến sản phẩm nông nghiệp thành đại sứ ẩm thực, gắn kết với các chương trình xúc tiến du lịch, giao lưu văn hóa.

Qua đó, chủ thể sản xuất có cơ hội tham gia hội chợ quốc tế, tuần hàng Việt Nam tại nước ngoài.
Thúc đẩy đầu tư vào chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng.
Bảo tồn nguyên liệu bản địa, phục vụ nhu cầu chất lượng cao từ thị trường quốc tế.

Nâng cấp logistics và bảo quản sản phẩm tươi sống: Việc vận chuyển nông sản tươi sống lên sàn vẫn là thách thức do yêu cầu bảo quản khắt khe. Các công ty chuyển phát nhanh cần kết hợp với địa phương, hướng dẫn kỹ quy trình sơ chế, đóng gói, tích hợp công nghệ kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm. Nếu không giải quyết, hư hỏng và thất thoát trong vận chuyển sẽ tăng, gây tổn thất kinh tế.
Khai thác triệt để lợi thế chuyển đổi số: Đại diện Trung tâm kinh doanh phân phối của Vietnam Post, ông Nguyễn Thế Anh, nhận định việc triển khai nền tảng số, truy xuất nguồn gốc, quản lý chuỗi cung ứng đã trở thành tiêu chuẩn bắt buộc. Đây cũng là cơ hội cho doanh nghiệp nông nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh. Từ khâu canh tác, sản xuất, đóng gói đến bán hàng, mọi thông tin được số hóa sẽ giúp tối ưu chi phí, gia tăng lợi nhuận.

Hướng Đi Mới Cho Nông Nghiệp Việt

Đa dạng kênh tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là chìa khóa tạo bước ngoặt cho nền nông nghiệp Việt Nam. Khi sản phẩm đạt chứng nhận, có truy xuất nguồn gốc, cộng thêm bao bì, thương hiệu rõ ràng, nông dân và doanh nghiệp hoàn toàn có thể mở rộng thị trường.

Chinh phục hệ thống siêu thị, kênh truyền thống giúp gia tăng độ phủ.
Khai thác kênh trực tuyến tạo thêm điểm chạm với khách hàng mọi nơi.
Gắn kết du lịch – văn hóa nâng tầm sản phẩm thành trải nghiệm độc đáo.
Đẩy mạnh đầu tư công nghệ chế biến, bảo quản và logistics để đáp ứng nhu cầu xuất khẩu.

Với nội lực sẵn có, các doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất, nếu tận dụng tốt chính sách hỗ trợ từ Chính phủ, đồng hành cùng địa phương và người tiêu dùng, chắc chắn sẽ tiếp tục ghi dấu ấn trên bản đồ nông nghiệp thế giới. Sản phẩm nông nghiệp, bằng chính chất lượng và câu chuyện văn hóa, sẽ lan tỏa giá trị Việt Nam đến khắp năm châu, từ chợ quê, siêu thị đến gian hàng thương mại điện tử, trở thành niềm tự hào cho người dân và nền kinh tế đất nước.