Thương hiệu Việt ‘lạc’ giữa chuỗi bao bì Thái: Hệ lụy, bài học và con đường nào cho doanh nghiệp nội? (Bài 2)

Thương vụ SCGP (Thái Lan) hoàn tất việc sở hữu 100% Công ty Nhựa Duy Tân không đơn thuần là một giao dịch tài chính. Đó là hồi chuông cảnh báo về năng lực trụ vững của doanh nghiệp nội trong cuộc đua ngày càng khốc liệt về chuỗi cung ứng, công nghệ và tích hợp hệ sinh thái.

Bài 1: Từ xưởng nhỏ đến ‘ông lớn’ nhựa quốc dân: Hành trình 38 năm của nhựa Duy Tân và thương vụ 100% về tay Thái Lan

Trong bài viết kỳ trước, chúng ta đã nhìn lại hành trình 38 năm của Duy Tân, từ xưởng nhựa nhỏ đến một “ông lớn” của ngành bao bì Việt Nam. Nhưng ở kỳ này, câu hỏi đặt ra không còn là “vì sao Duy Tân mất?” mà là: sau Duy Tân, ai còn trụ được?

SCGP – Gã khổng lồ bao bì Thái Lan hoạt động ra sao?

SCGP (SCG Packaging) là công ty con của Tập đoàn SCG – đế chế hơn 100 năm tuổi tại Thái Lan. Năm 2024, SCGP ghi nhận doanh thu 132.784 tỷ baht (~3,7 tỷ USD), tăng 3% so với năm trước. Lợi nhuận sau thuế đạt 3.699 tỷ baht (~105 triệu USD), bất chấp áp lực chi phí và thị trường Trung Quốc suy yếu [[1]].

Với hơn 21.500 nhân viên và 84 công ty con, SCGP hiện diện tại toàn bộ các nền kinh tế trọng điểm Đông Nam Á (Thái Lan, Việt Nam, Indonesia, Malaysia, Philippines), và mở rộng sang châu Âu (Anh, Tây Ban Nha) [[2]].

Chiến lược cốt lõi của SCGP là: tích hợp toàn chuỗi bao bì từ giấy kraft, carton, nhựa mềm, nhựa cứng đến vật liệu tái chế. Không chỉ bán sản phẩm, họ bán giải pháp đóng gói trọn gói cho cả ngành F&B, FMCG và y tế.

Tại Việt Nam, SCGP đã “phủ sóng” thế nào?

Dữ liệu từ báo cáo tài chính 2024 của SCGP cho thấy: Việt Nam hiện đóng góp tới 55% doanh thu khu vực ASEAN ngoài Thái, tương đương ~97.260 tỷ đồng (~3,88 tỷ USD) chỉ trong năm 2024 [[3]].

Các thương vụ đầu tư đáng chú ý của SCGP tại Việt Nam:

• Nhựa Batico (bao bì nhựa mềm): mua 80% năm 2015
• Bao bì Biên Hòa (SVI): nắm 94% từ cuối 2020
• Starprint Vietnam: mua 70% năm 2023, chuyên in ấn bao bì cao cấp
• Duy Tân: mua 70% năm 2021, mua nốt 30% còn lại vào tháng 6-2025
• Kraft Vina, VKPC: liên doanh trong lĩnh vực sản xuất giấy kraft

Tất cả những thương vụ này tạo nên một chuỗi cung ứng hoàn chỉnh từ nguyên liệu đầu vào (giấy, nhựa tái sinh) đến sản phẩm hoàn thiện (chai lọ, thùng carton, bao bì mềm…). Không còn là đầu tư rời rạc, SCGP hiện đã vận hành một hệ sinh thái khép kín trên đất Việt – điều mà ít doanh nghiệp nội nào đủ nguồn lực làm được.

Ước tính thị phần và hệ quả “làm chủ chuỗi”

Theo Frost & Sullivan (2020), SCGP chiếm 36% thị phần ngành bao bì toàn ASEAN [[4]]. Tại Việt Nam, các dữ liệu từ Mordor Intelligence cho thấy ngành bao bì giấy có quy mô ~2,6 tỷ USD (2024), tăng trưởng đều 9–10% mỗi năm [[5]].

Dựa vào các thương vụ M&A đã hoàn tất, giới phân tích ước tính SCGP nắm giữ:

• ~20–30% thị phần trong từng phân khúc: nhựa cứng, nhựa mềm, carton cao cấp
• Top 1 bao bì giấy công nghiệp (kraft, carton), nhờ sở hữu liên tục Kraft Vina – VKPC – Sovi

Khi một tập đoàn nước ngoài kiểm soát chuỗi bao bì thiết yếu như vậy, hệ quả không chỉ nằm ở thị phần, mà là:

• Kiểm soát giá đầu vào cho các doanh nghiệp thực phẩm – tiêu dùng trong nước
• Làm yếu năng lực đàm phán của doanh nghiệp Việt nhỏ hơn
• Cản trở sự hình thành của chuỗi giá trị nội địa độc lập

Khi thương hiệu Việt không còn là của người Việt

Tập đoàn SCGP khẳng định sẽ giữ lại thương hiệu Duy Tân, giữ đội ngũ kỹ thuật và tiếp tục phát triển tại Việt Nam. Nhưng với người tiêu dùng, câu hỏi đặt ra là: còn gì “thuần Việt” trong một sản phẩm Việt do người nước ngoài sở hữu và quyết định?

Nhiều người dùng Facebook đã chia sẻ kỷ niệm về “chiếc thùng gạo xanh lam của mẹ”, “chiếc ghế học sinh của con”, “chiếc rổ nhựa bền mười năm chưa hỏng”… Tất cả đều là Duy Tân.

Giữ được tên gọi, nhưng không giữ được cảm xúc là một mất mát vô hình nhưng rất thật.

Bài học từ thương vụ Duy Tân và nỗi lo M&A kiểu “rơi rụng”

Duy Tân không phải là thương vụ đầu tiên. Trước đó đã có:

• Sabeco về tay ThaiBev (2017)
• Nguyễn Kim thuộc sở hữu Central Group
• Metro – MM Mega Market thành của TCC
• Nhựa Bình Minh, Nhựa Ngọc Nghĩa, Prime Group… đều là một phần của SCG

Vấn đề không nằm ở việc bán cổ phần mà là: doanh nghiệp nội đã làm gì để giữ lại những phần cốt lõi: thương hiệu, R&D, sản xuất lõi, năng lực thị trường?

Ba điểm yếu cố hữu:

1. Thiếu vốn dài hạn: Không đủ sức cạnh tranh với FDI trong M&A ngược
2. Chưa xây được hệ sinh thái nội địa: Phụ thuộc đối tác, không tự chủ nguồn cung
3. Chậm đầu tư công nghệ lõi – vật liệu mới – sản phẩm khác biệt

Duy Tân Recycling, phần Việt còn giữ lại

Điều an ủi là: mảng Duy Tân Recycling (tái chế nhựa PET khép kín) không nằm trong thương vụ chuyển nhượng cho SCGP. Đây hiện là nhà máy tái chế nhựa đạt chuẩn quốc tế đầu tiên tại Việt Nam:

• Công suất hiện tại: 60.000 tấn/năm, dự kiến mở rộng lên 100.000 tấn/năm
• Dây chuyền Starlinger nhập từ Áo, đạt chuẩn FDA – EFSA – ISCC PLUS
• Tái chế hơn 1,3 tỷ chai/năm; cung ứng rPET cho các tập đoàn lớn (Nestlé, PepsiCo…), cả xuất khẩu đi châu Âu

Nếu được đầu tư bài bản, Duy Tân Recycling hoàn toàn có thể trở thành thương hiệu Việt tiên phong trong ngành bao bì xanh, nơi Việt Nam không chỉ sản xuất theo đơn đặt hàng, mà còn dẫn dắt xu hướng.

Giữ thương hiệu, giữ chuỗi – không thể chỉ là khẩu hiệu

Chính phủ và giới chuyên gia cần nhìn thẳng vào thực tế: làn sóng M&A sẽ không dừng lại – nhưng nếu không có chính sách kèm theo, chúng ta sẽ mất dần từng mảnh chuỗi giá trị.

Đề xuất:

• Thành lập quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nội giữ thương hiệu và chuỗi sản xuất khi gặp cạnh tranh M&A
• Tạo cơ chế ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào vật liệu mới, bao bì xanh, chuyển đổi ESG
• Xây dựng hệ thống “thương hiệu quốc gia bền vững”, không chỉ tôn vinh mà có cả cơ chế bảo vệ

Một thương hiệu có thể được mua đi bán lại. Nhưng tinh thần thương hiệu, sự tin tưởng, yêu mến, gắn bó – là điều không thể đo bằng tỷ giá hay cổ phần.

Duy Tân, dù cái tên còn, dù sản phẩm vẫn bền nhưng với nhiều người Việt, thương vụ này là dấu chấm lặng cho một phần ký ức.

Điều còn lại bây giờ là bài học: Nếu không hành động, những cái tên khác rồi cũng sẽ mất. Không vì yếu, mà vì không đủ kiên trì để giữ lấy bản sắc.