Thịnh vượng chung: Mô hình Trung Quốc và bài học cho thế giới

Xóa bỏ khoảng cách giàu nghèo, thúc đẩy Thịnh vượng chung và khẳng định vai trò dẫn dắt của Trung Quốc trên trường quốc tế đang trở thành ưu tiên hàng đầu. Các biện pháp cải cách hướng tới hiện đại hóa, đảm bảo bền vững và tạo động lực phát triển mới đang được đẩy mạnh.

Giới Thiệu Bối Cảnh Và Lý Do Hình Thành

Suốt nhiều thập kỷ, Trung Quốc đã đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế ngoạn mục. Từ một quốc gia chủ yếu dựa vào nông nghiệp, Trung Quốc nhanh chóng vươn lên trở thành một trong những cường quốc kinh tế lớn nhất thế giới. Cùng với quá trình này là sự gia tăng mạnh mẽ thu nhập và mức sống của người dân, đặc biệt tại các khu vực duyên hải như Quảng Đông, Thượng Hải hay Chiết Giang. Tuy nhiên, không thể phủ nhận vẫn còn tồn tại bất bình đẳng tương đối lớn giữa các vùng miền, giữa thành thị và nông thôn, cũng như giữa những người thu nhập cao và thu nhập thấp.

Mặc dù tư tưởng về thịnh vượng cho tất cả đã có từ thời Mao Trạch Đông, chính sách “cho phép một bộ phận dân chúng làm giàu trước” dưới thời Đặng Tiểu Bình đã trở thành chìa khóa mở ra kỷ nguyên phát triển thần tốc. Song chính chính sách này cũng dẫn đến khoảng cách thu nhập ngày càng rộng. Từ nhiều năm trước, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã đề xuất “thịnh vượng chung” như một mục tiêu xuyên suốt để “phát triển cái bánh kinh tế to hơn, đồng thời chia đều lợi ích” một cách hợp lý.

Năm 2021 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi Trung Quốc công bố xóa bỏ hoàn toàn nghèo đói tuyệt đối – thành tựu mà họ xem là bước đệm lớn cho việc tiến tới thịnh vượng chung. Tuy nhiên, xóa đói nghèo chỉ là tiền đề. Để đạt mục tiêu này, Trung Quốc cần kết hợp nhiều biện pháp sâu rộng trong cải cách kinh tế, chính sách an sinh xã hội và nâng cao chất lượng dịch vụ công.

Những Nền Tảng Quan Trọng Cho Thịnh Vượng Chung

Tư Tưởng Xuyên Suốt Qua Các Thời Kỳ

• Thời kỳ Mao Trạch Đông (1949 – 1976): Khẩu hiệu “Phục vụ nhân dân” cùng các chính sách tập thể hóa nông nghiệp đã nhen nhóm mong muốn xóa nghèo, nhưng tính bình quân cào bằng còn hạn chế động lực phát triển.
• Thời kỳ Đặng Tiểu Bình (1978 – 1992): Lý thuyết “một bộ phận dân chúng làm giàu trước” giúp Trung Quốc giải phóng lực lượng sản xuất, chuyển từ mô hình kế hoạch hóa sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
• Giai đoạn Cải Cách và Mở Cửa (1993 – nay): Tăng trưởng bùng nổ, tầng lớp trung lưu không ngừng mở rộng, song bất bình đẳng gia tăng theo chiều dọc (giữa các tầng lớp thu nhập) và chiều ngang (giữa các địa phương).

Ý tưởng “thịnh vượng chung” được các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc nhắc lại nhiều lần, nhưng phải đến vài năm trở lại đây, với đà phát triển mạnh, họ mới tự tin và sẵn sàng khởi xướng lộ trình quyết liệt hơn để hiện thực hóa giấc mơ này.

Chiết Giang – Vùng Đất Thử Nghiệm

Chiết Giang là một trong những tỉnh giàu có nhất Trung Quốc, với GDP năm 2021 đạt trên 7,35 nghìn tỷ Nhân dân tệ, đứng thứ tư cả nước. Thu nhập bình quân đầu người thuộc nhóm cao hàng đầu, trong khi chênh lệch giàu nghèo tương đối thấp hơn so với nhiều nơi khác. Đây cũng là trung tâm khởi nghiệp và đổi mới, nơi tập trung hàng loạt công ty tư nhân lớn, tạo điều kiện thử nghiệm các chính sách giúp rút ngắn khoảng cách giàu nghèo.

Tháng 5/2021, chính quyền trung ương chỉ định Chiết Giang làm “khu vực thí điểm thịnh vượng chung”, đặt ra các mục tiêu cụ thể cho năm 2025, như nâng tỷ lệ đô thị hóa lên 75%, tiếp tục giảm bớt chênh lệch thu nhập giữa thành thị và nông thôn, đồng thời thúc đẩy dịch vụ công chất lượng cao.

Theo số liệu được công bố, Chiết Giang đề ra kế hoạch nâng thu nhập khả dụng bình quân đầu người lên khoảng 75.000 Nhân dân tệ (tương đương 11.000 USD) vào năm 2025, tăng gần 30% so với năm 2021. Trong bước chạy đà này, khu vực miền núi và nông thôn cũng không đứng ngoài, nhờ chính sách ưu tiên đầu tư hạ tầng, giáo dục và y tế. Rõ ràng, Chiết Giang đang đóng vai trò “phòng thí nghiệm” cho các cải cách rộng khắp cả nước.

Ông Vương Kiến, một chuyên gia kinh tế tại Chiết Giang, chia sẻ: “Chính quyền tỉnh đã chuẩn bị nhiều kế hoạch khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia giảm bất bình đẳng thông qua đào tạo, tạo việc làm và xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn. Chúng tôi mong mô hình Chiết Giang tạo đột phá, trở thành hình mẫu giúp rút ngắn khoảng cách giàu nghèo trên phạm vi cả nước.”

Giải Pháp Cho Thịnh Vượng: Từ Kinh Tế Đến Xã Hội

Chú Trọng Tăng Trưởng Chất Lượng Cao

Một trong những mục tiêu cốt lõi để đạt “thịnh vượng chung” là duy trì mức tăng trưởng kinh tế ổn định nhưng chú trọng nhiều hơn đến chất lượng, thay vì chỉ chạy theo số lượng. Điều này thể hiện qua việc chính quyền siết chặt quy định với các lĩnh vực như công nghệ, bất động sản, giáo dục tư nhân:

• Siết chặt quản lý các tập đoàn công nghệ lớn: Mục tiêu là giảm thiểu độc quyền, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa có không gian sáng tạo.
• Kiểm soát tài chính phi truyền thống: Cải tổ các nền tảng công nghệ tài chính nhằm giảm rủi ro hệ thống, tránh tình trạng “tư bản bành trướng” mất kiểm soát.
• Giảm áp lực học hành: Quy định giới hạn dạy thêm, hướng đến việc xóa bỏ chênh lệch giáo dục do gánh nặng học phí.
• Bảo vệ người lao động: Mạnh tay chấn chỉnh mô hình kinh tế nền tảng (nền kinh tế gig) như dịch vụ giao đồ ăn, gọi xe, bảo vệ quyền lợi và thu nhập tối thiểu.

Bên cạnh đó, Trung Quốc còn đặt ra mục tiêu quản lý cường độ làm việc 996 (9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày/tuần) vốn phổ biến trong ngành công nghệ. Động thái này nhận được nhiều ý kiến trái chiều, nhưng nhìn chung người dân ủng hộ việc giảm áp lực lao động, cải thiện cân bằng cuộc sống.

Tái Phân Phối Thu Nhập

Xã hội Trung Quốc cần một cơ chế để “chia đều chiếc bánh” mà vẫn khuyến khích làm giàu chính đáng, giúp tạo động lực cho các cá nhân và doanh nghiệp. Chính phủ tập trung vào các chính sách thuế, an sinh xã hội và khuyến khích thiện nguyện:

• Tăng cường đánh thuế thu nhập với giới giàu: Thuế lũy tiến được xem là giải pháp nhằm hạn chế thu nhập quá cao.
• Thuế tài sản (và thuế bất động sản) cũng đang được cân nhắc thử nghiệm, nhắm vào nhóm sở hữu nhiều nhà đất.
• Khuyến khích quyên góp: Nhiều công ty lớn công bố quỹ hỗ trợ giáo dục, y tế, xóa nghèo. Điển hình, một số “đại gia” công nghệ đã lập quỹ hàng tỷ Nhân dân tệ để tài trợ các dự án xã hội.

Theo những động thái gần đây, chính quyền nhấn mạnh không “đánh hội đồng” tầng lớp giàu có, mà muốn giới siêu giàu chia sẻ nhiều hơn, hướng đến giảm căng thẳng xã hội. Bản thân Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng cam kết không “giết chết” tinh thần khởi nghiệp, nhưng cần giải quyết triệt để các lỗ hổng kinh tế – xã hội do phát triển quá nhanh và thiếu minh bạch.

Bảo Đảm Chất Lượng Dịch Vụ Công

Thịnh vượng chung không chỉ là giải quyết thu nhập, mà còn là nâng cao chất lượng cuộc sống thông qua giáo dục, y tế, bảo hiểm xã hội, nhà ở và hưu trí. Một khi các nhóm yếu thế được tiếp cận bình đẳng với dịch vụ công, khả năng xóa nghèo bền vững sẽ cao hơn.

Đáng chú ý, Trung Quốc chú trọng đưa công nghệ số vào dịch vụ công, như khai thác dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI) để hỗ trợ tư vấn y tế từ xa, giáo dục trực tuyến miễn phí cho vùng sâu, vùng xa. Quá trình chuyển đổi số này hứa hẹn thu hẹp đáng kể khoảng cách giữa các khu vực, khiến “thịnh vượng chung” không còn là khẩu hiệu mà trở thành giải pháp có tính thực tiễn cao.

Những Thách Thức Và Triển Vọng Lâu Dài

1. Rủi Ro Từ Môi Trường Địa Chính Trị

Bên cạnh tác động nội tại, Trung Quốc còn chịu ảnh hưởng từ bối cảnh quốc tế ngày càng phức tạp. Căng thẳng thương mại với Hoa Kỳ, gián đoạn chuỗi cung ứng do đại dịch COVID-19, xung đột địa chính trị ở nhiều khu vực là những nhân tố đe dọa nỗ lực đạt thịnh vượng chung.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng với quy mô thị trường rộng lớn và tiềm lực sản xuất mạnh, Trung Quốc vẫn có cơ hội xây dựng chuỗi cung ứng độc lập và thu hút đầu tư quốc tế bằng chính sách nhất quán. Việc đẩy mạnh sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) cũng mở ra tiềm năng hợp tác với các nước đang phát triển, giúp giảm khoảng cách thu nhập trên phạm vi toàn cầu.

2. Vấn Đề Cân Bằng Giữa Cạnh Tranh Và Công Bằng

Một số nhà phân tích lo ngại việc kiểm soát quá mạnh tay có thể kìm hãm đổi mới sáng tạo và động lực kinh doanh. Họ lập luận kinh tế thị trường phát triển cần cạnh tranh tự do, trong khi đó chính phủ cần đóng vai trò “trọng tài” để đảm bảo công bằng xã hội. Giới lãnh đạo Trung Quốc phản hồi rằng mục tiêu “thịnh vượng chung” không loại bỏ cạnh tranh mà hướng tới môi trường cạnh tranh lành mạnh, loại bỏ các hành vi độc quyền, tạo sân chơi bình đẳng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.

TS. Lý Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế Chiến lược, nhấn mạnh: “Chúng tôi tin rằng mô hình Chiết Giang sẽ tạo bước đột phá và trở thành hình mẫu cho cả nước. Thông qua cơ chế chính sách khuyến khích, các doanh nghiệp vẫn thu được lợi ích, đồng thời đóng góp tích cực cho xã hội.”

3. Áp Lực Trên Thị Trường Việc Làm

Với dân số hơn 1,4 tỷ người, việc làm luôn là một trong những bài toán phức tạp nhất. Chính sách siết chặt giáo dục tư nhân và quản lý mạnh mẽ lĩnh vực công nghệ có thể tạm thời tác động đến cơ hội việc làm cho một bộ phận lao động. Mặt khác, chính phủ đang thúc đẩy chuyển dịch lao động từ ngành “thâm dụng” sang các lĩnh vực công nghệ cao, sản xuất hiện đại và dịch vụ chất lượng cao.

Về lâu dài, nếu chính sách tái phân bổ nguồn lực và đầu tư giáo dục được triển khai hiệu quả, lực lượng lao động có thể được nâng cấp kỹ năng, tạo ra hệ sinh thái việc làm ổn định hơn. Khi phúc lợi và thu nhập được chia sẻ công bằng, con đường đến thịnh vượng chung sẽ bền vững hơn.

Tầm Nhìn Mở Rộng: Thịnh Vượng Cho Trung Quốc Và Thế Giới

Chủ tịch Tập Cận Bình đã nhiều lần phát biểu về khát vọng xây dựng “cộng đồng chung vận mệnh” trên toàn cầu, nối liền khái niệm thịnh vượng chung với hợp tác quốc tế. Thông qua các sáng kiến như Vành đai và Con đường (BRI), Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á (AIIB) hay các dự án phát triển bền vững, Trung Quốc đặt tham vọng hòa nhập vào dòng chảy kinh tế thế giới và hỗ trợ các nước đang phát triển cải thiện hạ tầng, giao thương.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang đối mặt vô số thách thức như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, khoảng cách giàu nghèo… cách tiếp cận của Trung Quốc – kết hợp tăng trưởng với cải cách xã hội – có thể trở thành một mô hình tham khảo. Dĩ nhiên, mô hình này không phải để sao chép máy móc, mà cần được điều chỉnh tùy thuộc đặc thù văn hóa – chính trị – kinh tế của từng quốc gia.

Nhìn chung, quá trình hướng đến thịnh vượng chung của Trung Quốc là cuộc “chạy đường dài” với nhiều chương trình nghị sự: giảm nghèo lâu dài, nâng cao chất lượng giáo dục và y tế, bảo vệ môi trường, bảo đảm cơ hội việc làm và thu nhập cho mọi tầng lớp. Sự thành bại của công cuộc này có thể định hình cục diện kinh tế – chính trị không chỉ của Trung Quốc mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến khu vực và thế giới.

Thịnh vượng chung là một mục tiêu có tính lịch sử và đang chuyển hóa thành những hành động cụ thể ở Trung Quốc. Xóa bỏ nghèo đói cùng cực chỉ là bước khởi đầu. Tiếp theo là cả một chặng đường dài, nơi các chính sách kinh tế – xã hội song hành với tăng trưởng chất lượng cao và chia sẻ lợi ích công bằng hơn. Thành công hay không còn phụ thuộc vào cách chính quyền duy trì cân bằng giữa sức sống thị trường, đổi mới sáng tạo với trách nhiệm xã hội, đồng thời thích ứng linh hoạt trước bối cảnh toàn cầu.

Nếu thành công, Trung Quốc sẽ chứng tỏ rằng việc vừa phát triển nhanh vừa đảm bảo công bằng không chỉ là khẩu hiệu, mà có thể trở thành một thực tiễn phát triển đáng tham khảo cho nhiều quốc gia khác. Ngược lại, nếu thất bại, đó sẽ là bài học lớn về hạn chế của sự can thiệp quá mức hay thiếu nhất quán trong hoạch định chính sách.

Nhưng rõ ràng, khái niệm thịnh vượng chung và những chính sách xoay quanh nó đã mở ra cuộc thảo luận sâu rộng, không chỉ về kinh tế mà còn về giá trị con người. Giấc mơ để mỗi cá nhân được thụ hưởng một cuộc sống đủ đầy về vật chất, phong phú về tinh thần đang dần trở thành trung tâm trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của Trung Quốc trong tương lai.