Khởi tạo xu hướng thời trang mới: Từ ‘nhanh’ đến ‘xanh’

TS. Bùi Thị Thanh Hương và Vũ Thị Liễu phân tích tác động của thời trang nhanh đến môi trường, đồng thời đề xuất giải pháp thời trang xanh thông qua nguyên liệu bền vững, tái chế và tiêu dùng có trách nhiệm.

Tổng Quan Về Thời Trang Nhanh

Ngành Thời trang nhanh đang làm thay đổi cách con người tiếp cận xu hướng quần áo trên toàn cầu. Khác với kiểu mua sắm truyền thống mỗi năm chỉ có hai mùa chính (Xuân Hè – Thu Đông), các hãng thời trang lớn hiện nay liên tục cho ra mắt bộ sưu tập mới, thậm chí lên tới 52 “mùa” trong một năm. Đây là điều tưởng chừng khó tin, nhưng thực tế đang diễn ra hằng ngày khi những “tín đồ” quần áo phải chạy theo trào lưu mới một cách chóng mặt.

Sự phát triển vũ bão của Thời trang nhanh dựa vào giá thành rẻ, mẫu mã phong phú và tốc độ cập nhật xu hướng thần tốc. Người tiêu dùng, nhất là giới trẻ, thích cảm giác được làm mới tủ đồ, thích bắt kịp “trend” nhờ các sản phẩm sẵn có, dễ tìm. Đặc biệt, mua sắm ở những thương hiệu bình dân, các sàn thương mại điện tử hoặc chuỗi cửa hàng bán lẻ khiến việc “thay áo” mỗi tuần trở thành điều không quá xa xỉ.

Tuy nhiên, chính vòng quay sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ nhanh này đã tạo ra áp lực khổng lồ đối với môi trường. Theo thống kê, thời trang nhanh thải ra 1,2 tỷ tấn CO₂ mỗi năm. Lượng tiêu thụ quần áo trong hai thập kỷ qua tăng đến 400%, đồng nghĩa với việc quần áo cũ đang bị bỏ đi ngày càng nhiều. Nhiều người mua những món đồ chỉ mặc một hoặc hai lần rồi vứt xó. Trong không gian chật hẹp của những khu nhà trọ hay phòng trưng bày cá nhân, vô số món đồ dần bị lãng quên.

Thị trường thanh lý quần áo cũ diễn ra sôi động, chứng tỏ một vòng đời sản phẩm ngắn ngủi: vừa mới khoác lên người, chụp một vài tấm ảnh, rồi lại sang tay người khác. Đối với sinh viên, nhân viên văn phòng hay những ai có thu nhập vừa phải, việc chọn mua sản phẩm giá rẻ, hợp mốt là rất dễ hiểu. Song, đằng sau đó là câu chuyện chất thải dệt may khổng lồ, khó phân hủy, tồn tại trong môi trường hàng trăm năm.

Tác Động Môi Trường

Hệ quả đáng chú ý của Thời trang nhanh không chỉ dừng lại ở góc độ kinh tế hay thói quen tiêu dùng, mà còn lan rộng sang các vấn đề ô nhiễm không khí, nước và đất. Theo Ủy ban châu Âu, mỗi năm có tới 5,2 triệu tấn giác thải quần áo bị thải ra, nhưng chưa đến 1/4 được tái chế. Phần lớn trang phục bị vứt ở các bãi rác, đốt lộ thiên hoặc đưa đến những nước đang phát triển. Việc xử lý, phân loại, hoặc đốt rác dệt may không chỉ gây ô nhiễm mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

Đáng báo động hơn, mỗi năm ngành thời trang toàn cầu thải ra gần 92 triệu tấn quần áo. Thống kê này cho thấy sức tiêu thụ hiện tại vượt quá nhu cầu thực tế của con người. Nhiều quốc gia ở châu Âu đã bắt đầu áp dụng các biện pháp mạnh. Chẳng hạn, Pháp là nước đầu tiên thông qua dự luật hạn chế sản phẩm thời trang gây hại, đánh thuế môi trường cao và cấm quảng cáo cho những dòng sản phẩm không đạt tiêu chuẩn. Bên cạnh đó, một số trung tâm tái chế quần áo quy mô lớn ra đời với mục tiêu xử lý, chuyển đổi quần áo cũ thành sợi, rồi dệt thành vải mới. Tuy nhiên, tỷ lệ tái chế hiệu quả vẫn còn khá khiêm tốn.

Các nhà bán lẻ trực tuyến và chuỗi cửa hàng thời trang nhanh thường sử dụng vải polyester, nylon có nguồn gốc từ dầu mỏ. Những sợi tổng hợp này cần từ 150 năm đến hàng trăm năm để phân hủy, tạo ra hạt vi nhựa, ngấm vào nước biển hoặc thực phẩm con người tiêu thụ. Rốt cuộc, bài toán về vòng đời quần áo trở nên nan giải hơn bao giờ hết.

Quan Điểm Từ Chuyên Gia

Trong chương trình Tọa đàm, TS. Bùi Thị Thanh Hương – giảng viên Khoa Kiến trúc, Đô thị và Khoa học bền vững, Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội – nhấn mạnh tầm quan trọng của những giải pháp đồng bộ, từ cấp độ sản xuất đến hành vi người tiêu dùng.

Bà Hương cho rằng việc giáo dục, nâng cao nhận thức là bước đầu tiên, nhưng cần song hành với chính sách cụ thể: “Vấn đề không chỉ nằm ở việc người mua hiểu được tác hại. Chúng ta cần cơ chế hỗ trợ cho những nhà sản xuất tuân thủ quy chuẩn về tiết kiệm nước, xử lý rác thải, đồng thời đánh thuế cao hơn với các sản phẩm gây ô nhiễm. Khi áp lực cạnh tranh trở nên bình đẳng, sản phẩm xanh mới có cơ hội tiếp cận nhiều hơn với số đông người tiêu dùng.”

Bên cạnh đó, dưới góc độ môi trường, một chiếc áo thun giá vài chục nghìn có thể gây tổn hại gấp nhiều lần so với những bộ trang phục cao cấp hơn. Nguyên nhân là chi phí môi trường chưa được tính vào giá bán. Chúng ta cần cái nhìn “tổng hòa” về vòng đời sản phẩm, chi phí năng lượng, nước, hóa chất, và cả “dấu chân carbon” mà quá trình sản xuất để lại.

Trước sự bùng nổ của xu hướng “tẩy xanh” (greenwashing), tức mánh lới quảng cáo thân thiện môi trường nhưng thực chất vẫn chạy theo lối mòn sản xuất cũ, TS. Hương khuyến cáo người tiêu dùng nên cân nhắc kỹ xuất xứ chất liệu, minh bạch thông tin của các thương hiệu. Mua ít hơn nhưng bền hơn là cách đơn giản để giảm áp lực lên môi trường.

Hành Trình Lá Dứa Của Ecosoi

Nhắc đến các sáng kiến dệt may thân thiện, không thể bỏ qua câu chuyện về Ecosoi – một doanh nghiệp khởi nghiệp do chị Vũ Thị Liễu sáng lập. Ecosoi lấy lá dứa làm nguyên liệu sợi, từ đó tạo ra dòng vải hoàn toàn không dùng hóa chất, tiết kiệm nước và nhanh phân hủy trong môi trường tự nhiên.

Theo chia sẻ của bà Liễu: “Ban đầu, khi chứng kiến những rừng dứa bạt ngàn bị đốt bỏ lá để lấy đất trồng vụ mới, tôi xót xa nhận ra chúng ta đang lãng phí tài nguyên và làm hại đất. Thế nên tôi bắt tay nghiên cứu cách tách sợi, dệt thành vải rồi phát triển sang hoàn thiện quần áo.”

Quá trình sản xuất này đòi hỏi công nghệ tách sợi lá dứa riêng, phơi khô, se sợi và dệt, nhuộm màu tự nhiên nếu cần. So với sợi polyester hay nylon, vải từ lá dứa có ưu điểm vượt trội: nếu bỏ ra môi trường, nó sẽ phân hủy trong 6 đến 12 tháng. Đặc biệt, Ecosoi hướng tới vùng nguyên liệu địa phương, giúp người nông dân có thêm thu nhập, thay vì phải đốt bỏ phần lá dứa vô ích.

Nhờ ý tưởng độc đáo, Ecosoi đã thu hút sự chú ý của nhiều thương hiệu trong và ngoài nước. Tuy nhiên, việc mở rộng quy mô sản xuất vẫn đối mặt nhiều thách thức, từ chi phí đầu vào, giá bán đến thị hiếu. Bà Liễu cũng chỉ ra rằng nhóm khách hàng chú trọng bảo vệ môi trường còn chưa nhiều, thói quen chuộng đồ giá rẻ vẫn chiếm lĩnh phần lớn thị trường. Dù vậy, những bước đi tiên phong của Ecosoi nhen nhóm niềm tin và cảm hứng cho một mô hình kinh tế nông nghiệp kết hợp dệt may hoàn toàn mới.

Cạnh Tranh Và Greenwashing

Bên cạnh các doanh nghiệp dệt “xanh” chân chính, không ít hãng thời trang quốc tế tiến hành “tẩy xanh” bằng cách tung ra một bộ sưu tập nhỏ gọi là thân thiện môi trường, dùng chất liệu tái chế, rồi lấy đó làm bình phong quảng cáo. Trong khi phần lớn sản phẩm của họ vẫn gắn liền với phương thức sản xuất truyền thống, sử dụng sợi tổng hợp, thuốc nhuộm hóa chất độc hại. Nếu người tiêu dùng không tỉnh táo, họ rất dễ bị thuyết phục bởi những chiến dịch truyền thông hào nhoáng.

Thêm vào đó, việc “xanh hóa” một vài dòng sản phẩm thường chỉ chiếm tỷ lệ cực kỳ nhỏ so với toàn bộ chuỗi cung ứng hàng triệu sản phẩm. Do vậy, các chuyên gia nhận định, khi người tiêu dùng chưa có công cụ kiểm chứng, những tuyên bố về “giảm thiểu khí thải” hay “công nghệ sinh thái” hoàn toàn có thể bị bóp méo, phóng đại.

Trong khuôn khổ Tọa đàm, TS. Bùi Thị Thanh Hương cũng đặc biệt lưu ý: “Có trường hợp hãng kinh doanh hàng loạt sản phẩm giá rẻ, không rõ nguồn gốc, rồi ‘vẽ’ ra dự án môi trường nhỏ lẻ để tô màu chiến dịch marketing. Đây là lý do cần cơ chế giám sát, buộc các doanh nghiệp công khai toàn bộ quy trình sản xuất, và nộp thuế môi trường tương xứng.”

Giải Pháp Và Tương Lai

Không ít quốc gia đã nỗ lực tìm lời giải cho tình trạng này. Về chính sách, những quy định hạn chế túi nylon dùng một lần, yêu cầu dán nhãn “an toàn sinh thái” hoặc áp thuế môi trường là các công cụ can thiệp bước đầu. Tuy nhiên, để tạo ra thay đổi thực chất, cần phối hợp đa phương, từ nhà nước, nhà sản xuất đến người tiêu dùng.

Trước hết, tái định hình tư duy mua sắm đóng vai trò then chốt. Lối sống tối giản, chất lượng cao, nói không với lãng phí và dành ưu tiên cho sản phẩm có nguồn gốc minh bạch đang được khuyến khích. Thay vì sắm 5 chiếc áo giá rẻ để mặc vài lần, người tiêu dùng có thể chọn 1 chiếc đắt hơn, dùng lâu hơn. Khi đó, chúng ta giảm bớt khối lượng rác thải, giảm tác động xấu lên môi trường.

Bên cạnh đó, đầu tư khoa học – công nghệ vào nguyên liệu mới là xu thế tất yếu. Không chỉ lá dứa, ngành dệt may thế giới đã thử nghiệm sợi chiết xuất từ bã cà phê, tơ chuối, vải tái chế từ chai nhựa… Dù còn nhiều bất cập về chi phí, chất lượng, những nỗ lực này giúp mở rộng cơ hội cho sản phẩm an toàn, thân thiện với môi trường.

Cuối cùng, không thể bỏ qua việc xây dựng cộng đồng ủng hộ Thời trang xanh một cách chủ động. Đó có thể là mạng lưới “chợ đồ cũ” quy mô lớn, nơi quần áo qua sử dụng được bán lại, tái thiết kế. Hoặc các CLB thời trang trong trường đại học, tổ chức workshop về kỹ thuật cắt may không lãng phí, nhuộm tự nhiên, tẩy vết bẩn bền vững…

Chính những người trẻ đang dần nâng cao tiếng nói: họ kêu gọi giới thời trang phải chịu trách nhiệm về chất thải, đòi hỏi minh bạch, đồng thời đưa ra quyết định tiêu dùng “có tâm”. Mạng xã hội lan truyền những trào lưu “mặc cũ”, “tự tái chế”, “săn sale đồ cổ điển”… Từng động thái nhỏ này, nếu được nhân rộng, sẽ góp phần tái định hình gu thời trang toàn cầu trong vài năm tới.

Hướng Tới Một Nền Thời Trang Bền Vững

Câu chuyện giữa hai xu hướng – từ “nhanh” đến “xanh” – không chỉ nói lên biến động thị trường, mà còn phản ánh ý thức xã hội về trách nhiệm sinh thái. Nếu Bền vững trở thành kim chỉ nam cho chiến lược sản xuất, chắc chắn ngành thời trang sẽ có bước chuyển mình mạnh mẽ. Để đẩy lùi tình trạng lãng phí và ô nhiễm, đồng thời đảm bảo sự phát triển lâu dài, cả hệ thống cần đồng lòng.

TS. Bùi Thị Thanh Hương, cùng nhà sáng lập Ecosoi Vũ Thị Liễu, đã nêu bật vai trò của nghiên cứu khoa học, chính sách và mô hình sáng tạo trong dệt may. Từ việc biến lá dứa thành vải cho tới thiết lập những quy chuẩn môi trường, tất cả minh chứng rằng thời trang có thể trở thành lĩnh vực “xanh” hơn, nhân văn hơn. Người tiêu dùng cũng ngày càng chú trọng mua sắm thông thái, ủng hộ sản phẩm có giá trị cốt lõi.

Một chiếc áo hay chiếc quần không chỉ để mặc, nó còn là thông điệp gửi tới tương lai. Khi chúng ta cân nhắc hành vi, ủng hộ thương hiệu có trách nhiệm, thời trang sẽ trở thành biểu tượng văn hóa, thúc đẩy kinh tế và song hành với nhiệm vụ bảo vệ Trái đất.