Tạm biệt mì ký: Miliket mạnh tay khép lại quá khứ để mở lối cho tương lai

Ngày 20-6-2025, tại Đại hội đồng cổ đông thường niên, Công ty Cổ phần Lương thực Thực phẩm Colusa – Miliket chính thức thông qua nghị quyết chấm dứt sản xuất dòng mì ký huyền thoại.

Đây không chỉ là chuyện của một SKU bị loại bỏ. Đó còn là cột mốc khép lại một phần lịch sử kéo dài hơn nửa thế kỷ, gắn với hình ảnh bao giấy kraft in hai con tôm đỏ – từng là biểu tượng của cả một giai đoạn kinh tế Việt Nam.

Mì ký Miliket – gói mì giấy 1 kg từng vang bóng sẽ rời khỏi dây chuyền sản xuất sau hơn 40 năm hiện diện. Nhưng đằng sau quyết định tưởng như giản đơn ấy là câu chuyện phức tạp của một thương hiệu Việt đang dốc toàn lực tái sinh, vừa gìn giữ di sản, vừa buộc phải bước nhanh để không bị lịch sử bỏ lại phía sau.

Một thời mì ký phủ sóng 90% thị phần

Những ai từng sống qua thời kỳ đầu Đổi Mới hẳn khó quên gói mì giấy 1 kg Miliket. Nó xuất hiện khắp nơi, từ các tiệm cơm bụi, quán hủ tiếu gõ, xe mì xào cho đến căng tin trường học. Thập niên 1990, Miliket chiếm đến 90% thị phần mì ăn liền cả nước. Bao giấy vàng in hình hai con tôm đỏ buộc dây thừng thô trở thành dấu hiệu nhận biết thân thuộc.

Giai đoạn ấy, mì ký là lựa chọn vừa rẻ, vừa tiện. Một kg mì có thể chia thành gần 20 vắt, luộc trụng nhanh, phù hợp để bán lẻ từng tô. Nó không đi kèm gia vị, vì quán xá thích tự nêm nếm cho phù hợp khẩu vị. Và cũng vì thế, dòng mì ký trở thành “lương khô” không chính thức nuôi sống biết bao thế hệ học trò, công nhân, nhân viên văn phòng thời kinh tế còn eo hẹp.

Nhưng ít ai nhớ rằng, sự hiện diện của mì ký bắt nguồn từ hai cái tên khác nhau. Năm 1972, chính quyền Sài Gòn lúc đó lập nên Safoco (viết tắt từ Saigon Food Company) để sản xuất mì ăn liền. Sau năm 1975, Safoco được quốc hữu hóa, đổi tên thành Colusa, nằm dưới sự quản lý của Vinafood II. Đến năm 1985, Nhà nước tiếp tục lập thêm Xí nghiệp Lương thực Thực phẩm Miliket bằng cách sáp nhập hai cơ sở nhỏ ở Thủ Đức và Quận 5. Hai cái tên Colusa và Miliket sau đó song song tồn tại, cho đến năm 2004 thì sáp nhập, chính thức trở thành Công ty Cổ phần Lương thực Thực phẩm Colusa – Miliket vào năm 2006.

Vì sao “càng bán càng lỗ”?

Câu hỏi hiển nhiên ai cũng đặt ra: tại sao Miliket phải từ bỏ dòng sản phẩm từng làm nên tên tuổi? Câu trả lời nằm ở ba chữ: không còn hiệu quả.

Thứ nhất, dây chuyền sản xuất mì ký gần như không thể tự động hóa hoàn toàn. Bao kraft phải đóng gói bằng phương pháp bán thủ công, tốc độ chậm, chi phí nhân công cao. Trong khi đó, giá bột mì, dầu cọ, điện đã tăng mạnh suốt 3 năm qua, đẩy giá vốn lên đáng kể. Nhưng Miliket lại không thể tăng giá mì ký để bù đắp, bởi nhóm khách hàng của dòng này – chủ yếu là các quán ăn, tiệm nhỏ – vô cùng nhạy cảm về giá.

Thứ hai, thị trường đã thay đổi. Nhiều quán ăn nay chuyển sang đặt riêng mì tươi hoặc mì trứng để tạo khác biệt. Người tiêu dùng lẻ thì ưu tiên các loại mì ăn liền có sẵn gia vị, hoặc mì ly tiện lợi. Một bao mì ký 1 kg không còn là lựa chọn phổ biến với các gia đình thành thị, nhất là giới trẻ. Trong bối cảnh đó, tiếp tục sản xuất mì ký chẳng khác nào kéo dài một guồng máy đang hao tổn tài chính.

Tại Đại hội cổ đông vừa qua, tất cả cổ đông đều nhất trí thông qua việc dừng sản xuất mì ký. Đồng thời, công ty cũng quyết định cắt cổ tức năm 2024 từ mức kế hoạch 26% xuống còn 13%, để tập trung vốn cải tạo dây chuyền, chuẩn bị cho các mặt hàng có tỷ suất lợi nhuận cao hơn như mì ly và mì trộn.

Phản ứng người tiêu dùng: hoài niệm và gom hàng

Khi tin tức “khai tử” mì ký được đưa ra, trên mạng xã hội lập tức xuất hiện làn sóng chia sẻ hình ảnh những thùng mì ký còn sót lại. Nhiều cửa hàng thông báo đã bán sạch những gói cuối cùng, không biết bao giờ mới có đợt nhập mới. Với người tiêu dùng lâu năm, đó không chỉ là một sản phẩm rời khỏi thị trường, mà còn là ký ức tuổi thơ chấm dứt.

Song song, các quán hủ tiếu xào, quán nhậu bình dân cũng nhanh chóng tìm nguồn thay thế. Một số chuyển sang mì tươi do xưởng địa phương sản xuất. Một số khác đặt mì ký OEM thương hiệu nhỏ. Dù vậy, cái bóng “hai con tôm” vẫn đủ lớn để khiến họ luyến tiếc. Rõ ràng, Miliket không dễ dàng từ bỏ một biểu tượng, nếu không thực sự cần thiết.

Bức tranh tài chính: thực dụng để sống còn

Năm 2024, doanh thu của Colusa – Miliket đạt khoảng 760 tỷ đồng, tăng hơn 10% so với 2023. Lợi nhuận trước thuế đạt gần 30 tỷ đồng, vượt nhẹ kế hoạch đề ra. Tuy nhiên, tỷ lệ thị phần của họ ở mảng mì ăn liền nội địa chỉ còn xấp xỉ 2%, tụt xa so với thời kỳ hoàng kim. Trong khi đó, Acecook với Hảo Hảo nắm khoảng 40% thị phần, Masan với Omachi và Kokomi khoảng 27%, Asia Foods với Gấu Đỏ chiếm gần 9%.

Kế hoạch 2025 đặt ra mức doanh thu 869 tỷ đồng, tăng hơn 14%, nhưng lợi nhuận trước thuế gần như đi ngang. Bởi lẽ, công ty đang chuẩn bị một đợt đầu tư lớn để cải tạo dây chuyền tự động, tập trung cho các sản phẩm mì ly, mì trộn, phở, hủ tiếu gói xuất khẩu. Đó là lý do họ phải hy sinh sản phẩm mang tính biểu tượng nhưng hiệu quả kém để dồn lực cho những sân chơi mới.

Dấu ấn lãnh đạo: giữ ký ức, đổi guồng máy

Điều đáng nói là ban lãnh đạo Miliket không chỉ dừng lại ở quyết định cắt bỏ một dòng sản phẩm. Họ đang chủ động tái định vị thương hiệu theo hướng xanh hơn, trẻ trung hơn, phù hợp khẩu vị quốc tế hơn. Tổng giám đốc Trần Hoàng Ngân, doanh nhân 8X được đưa vào vị trí lèo lái công ty cách đây không lâu, cho biết: “Mục tiêu lớn nhất của tôi là hồi sinh thương hiệu cho thế hệ trẻ biết ký ức xưa.”

Dưới tay ông, Colusa – Miliket hoàn tất quá trình chuyển đổi số, đưa ERP và mô hình Lean vào vận hành chỉ trong chưa đầy một năm – điều mà nhiều doanh nghiệp cần gấp đôi thời gian mới hoàn thành. Đó là sự “trẻ hóa” không chỉ nằm ở bộ nhận diện hay thông điệp marketing, mà cốt lõi trong vận hành.

Song song, công ty cũng đặt tham vọng củng cố xuất khẩu sang Mỹ, Pháp, Úc – nơi doanh thu đang chiếm khoảng 18% tổng số, nhờ cộng đồng người Việt và người châu Á tại hải ngoại. Để thâm nhập sâu hơn, Miliket phải đạt các tiêu chuẩn HACCP, ISO 22000, đầu tư dây chuyền đóng gói tự động hóa cao, bao bì đa ngôn ngữ và thân thiện môi trường.

Bài học cho thương hiệu Việt: không ai sống bằng quá khứ

Câu chuyện Miliket từ chỗ thống trị với 90% thị phần, rồi rơi dần xuống mức 2% ngày nay, thực ra là bài học sâu sắc về quản trị danh mục sản phẩm. Họ không sai khi bám trụ mì ký suốt bao năm qua, vì đó là trụ cột tài chính một thời. Nhưng khi thị trường thay đổi, khẩu vị đổi khác, nếu không đủ dũng cảm loại bỏ các dòng kém sinh lời, doanh nghiệp sẽ bị chính sản phẩm từng giúp mình nổi tiếng níu chân.

Thị trường không ngừng vận động. Thói quen tiêu dùng cũng vậy. Ngày nay, người trẻ Việt có quá nhiều lựa chọn: mì ly đậm vị, mì khô kiểu Hàn, mì cao cấp dùng nguyên liệu tươi, thậm chí ngũ cốc và cơm gói tiện lợi. Trong bối cảnh đó, Miliket chọn cách buông mì ký để tập trung vào phân khúc tiện lợi, chuẩn quốc tế, hướng xuất khẩu. Đó có thể là quyết định đau đớn với những người còn nhiều hoài niệm, nhưng lại là điều bắt buộc nếu muốn tồn tại dài hạn.

Tạm biệt mì ký, để tương lai có chỗ lớn lên

Cái kết của mì ký không phải dấu chấm hết cho Miliket. Ngược lại, nó mở ra một hành trình mới, nơi di sản “hai con tôm” được tái sinh trên các phiên bản mì ly, mì trộn, phở gói xanh sạch hơn, xuất hiện trên kệ siêu thị Mỹ, Úc, Pháp. Đó là cách thương hiệu Việt gìn giữ ký ức bằng cách chuyển mình, chứ không ngồi yên để bị đào thải.

Vắt mì ký cuối cùng rồi cũng sẽ được trụng lên cho tô hủ tiếu nóng. Nhưng câu chuyện Miliket chưa khép lại. Và có lẽ, nó sẽ còn đi xa hơn bao giờ hết – theo chân những người Việt xa xứ, mang theo cả ký ức tuổi thơ gói ghém trong từng sợi mì vàng dai, để nhắc rằng thương hiệu Việt chỉ tồn tại nếu biết buông bỏ quá khứ để lớn lên.