Saigon Co.op: Từ “người hùng bình ổn” tới cú trượt nhãn hàng riêng

“Rất tiếc Saigon Co.op” – đó là những chia sẻ của nhiều người tiêu dùng yêu hàng Việt, sau khi tin tức về việc liên danh giữa Saigon Co.op và công ty King Green bị Cục C10 – Bộ Công an cấm tham gia đấu thầu 3 năm vì cung cấp hàng không đạt chất lượng. Một cú trượt dài, đánh vào chính niềm tin vốn được dựng xây suốt hơn ba thập niên, trong một thị trường bán lẻ đang dịch chuyển chóng mặt.

Trong lúc các gia đình Việt vẫn đang xếp hàng ở Co.opmart mua từng khay trứng gà, từng bó rau sáng sớm, ai cũng mong “hàng bình ổn là hàng an tâm”. Thế nhưng, vụ cấm thầu này vô tình mở ra góc khuất: phải chăng chạy theo biên lợi nhuận nhãn hàng riêng đã khiến một tượng đài của bán lẻ Việt tự đẩy mình vào vòng xoáy rủi ro?

Ba mươi lăm năm dựng lòng tin

Saigon Co.op được hình thành từ Liên hiệp Hợp tác xã Mua bán Thành phố Hồ Chí Minh (SATRA cũ), chính thức “thay da đổi thịt” thành Liên hiệp HTX Thương mại TP.HCM (Saigon Co.op) từ năm 1989. Khi ấy, thị trường còn sơ khai, bao cấp mới rút dần. Năm 1996, siêu thị Co.opmart Cống Quỳnh ra đời, trở thành siêu thị theo chuẩn tự chọn đầu tiên của TP.HCM, mở lối cho một mô hình tiêu dùng mới.

Hơn ba thập niên sau, Saigon Co.op đã có hơn 800 điểm bán khắp 43 tỉnh thành, với các thương hiệu Co.opmart, Co.opXtra, Co.op Food, Co.op Smile, Cheers… Tổng doanh thu năm 2024 đạt khoảng 30.000 tỷ đồng, chiếm gần 22 % thị phần bán lẻ hiện đại, vẫn giữ ngôi đầu ở mảng siêu thị truyền thống, vượt WinCommerce và Central Retail.

Quan trọng hơn, Saigon Co.op còn gắn liền với hình ảnh “bình ổn giá”. Mỗi năm, hệ thống này cung cấp hàng ngàn tấn gạo, trứng, dầu ăn, thịt heo cho các chương trình bình ổn, giữ cho bữa cơm công nhân và dân lao động không bị lay chuyển mạnh trước sóng giá thế giới. Gần đây nhất, gói hỗ trợ hơn 12 kg gạo / tháng / người không tính lãi vẫn là điểm son ít hệ thống nào sánh được.

Cuộc đua nhãn hàng riêng: vì sao Co.op phải lao vào?

Năm 2015, Saigon Co.op chính thức tung thương hiệu Co.op Select, sau đó bổ sung Co.op Happy năm 2018 để đánh vào nhóm khách mua giá rẻ hơn. Đây không phải chiêu bài ngẫu hứng, mà là xu hướng không thể tránh.

Khi ngành bán lẻ bước vào thời đại data-driven, mọi hóa đơn quẹt POS sẽ nói cho siêu thị biết: loại gạo nào đang chạy mạnh, dầu ăn nào khách sẵn sàng mua lại, snack nào bán rộ vào cuối tuần. Siêu thị không muốn chỉ đứng nhìn nhà sản xuất “hái tiền”. Thay vào đó, họ tự thiết kế nhãn riêng, đặt các nhà máy gia công, kiểm tra định kỳ rồi đưa ra kệ dưới cái tên “của mình”.

Theo báo cáo nội bộ, Saigon Co.op hiện đã có hơn 2.500 SKU nhãn riêng, doanh số nhóm này tăng trưởng trung bình 7 %/năm. Đây cũng là xu hướng toàn cầu: Coop Italia ở Ý, Migros ở Thụy Sĩ, Aeon TOPVALU ở Nhật đều đạt từ 20-50 % tỷ lệ private-label trên tổng doanh số. Riêng Saigon Co.op, mục tiêu là nâng tỷ trọng lên gần 25 % để bù cho biên lợi nhuận thấp chỉ 5-8 % của hàng thương hiệu gốc.

Cú vấp King Green: khi niềm tin vỡ

Thế nhưng, con dao hai lưỡi của nhãn hàng riêng chính là chất lượng kiểm soát. Vụ việc gây chấn động bắt đầu từ một gói thầu cung cấp lương thực cho hệ thống trại giam do Cục Cảnh sát Quản lý trại giam, cơ sở giáo dục bắt buộc, trường giáo dưỡng (C10 Bộ Công an) tổ chức.

Saigon Co.op cùng liên danh với King Green thắng thầu, chia việc: King Green lo 90 % giá trị gói (chủ yếu gạo), Saigon Co.op chỉ phụ trách đường, muối, bột ngọt chiếm 10 %. Thế nhưng, sau kiểm tra thực địa, mặt hàng gạo do King Green cung cấp không đạt tiêu chuẩn. Ngày 4/7/2025, Quyết định 2145/QĐ-C10 được ký, cấm liên danh này tham gia đấu thầu mới tại hệ thống trại giam trong 3 năm kể từ 1/7/2025.

Dù Saigon Co.op ra thông cáo, giải thích “mình không chịu trách nhiệm về phần gạo”, dư luận vẫn dậy sóng. Trên mạng xã hội, các nhóm tiêu dùng lớn đặt câu hỏi: “Một khi đứng tên liên danh, không lẽ không kiểm tra đối tác? Đáng tin sao?”.

Chưa kể, đây không phải cú ngã đầu tiên. Năm 2020, vụ án Diệp Dũng – nguyên Chủ tịch HĐQT Saigon Co.op – chiếm đoạt 1.000 tỷ đồng tiền huy động vốn, tự ý đầu tư địa ốc, gây thất thoát 115 tỷ đồng, vẫn là vết xước chưa lành. Tháng 9/2024, tòa phúc thẩm tuyên ông Diệp Dũng 8 năm tù, khép lại một chương đen tối, nhưng cũng để lại dư chấn trong tâm lý khách hàng.

Soi chuỗi kiểm soát của Saigon Co.op

Trước nay, nhãn riêng Co.op Select vận hành theo mô hình: Saigon Co.op chỉ đạo phòng thu mua ký hợp đồng OEM với các nhà máy, yêu cầu tiêu chuẩn rõ ràng, thực hiện kiểm tra định kỳ (nội bộ & cơ quan chức năng), nhưng phần lớn vẫn dựa trên giấy tờ chứng nhận lô và báo cáo của nhà máy.

Với mô hình liên danh như King Green, lỗ hổng chính là “ai làm nấy kiểm”: Saigon Co.op không tự test mẫu gạo mà tin vào đối tác. Điều này khác xa Aeon TOPVALU, vốn đưa nhân viên QA trực tiếp tới nhà máy, test ngẫu nhiên, thậm chí có sản phẩm phải qua 20 lần kiểm tra trước khi xuất xưởng.

Người tiêu dùng Việt vốn không quá khắt khe, nhưng chỉ cần một vụ bị phát giác, mọi công sức xây dựng hình ảnh dễ sụp đổ.

Bài học cho doanh nghiệp Việt

Cú trượt của Saigon Co.op không phải vì gian ý, mà vì thiếu một tầng kiểm soát cuối cùng. Ở Coop Italia hay Migros, họ thường thuê lab độc lập để kiểm định ngẫu nhiên, hoặc dùng QR code mở cho người mua quét xem từng lô hàng. TOPVALU của Aeon cam kết tới 2025 tất cả nhãn riêng chuyển sang bao bì xanh và hệ thống QR truy xuất đầy đủ, để người mua tự tra cứu.

Hơn nữa, hợp đồng liên danh cần có điều khoản rõ: ai chịu trách nhiệm chất lượng mặt hàng nào. Nếu King Green sai, Saigon Co.op phải có quyền rút mình ra, tránh “vạ lây”. Đây là bài học không chỉ cho Saigon Co.op, mà cho mọi nhà bán lẻ Việt đang hào hứng làm nhãn riêng để tăng biên lợi nhuận.

Cuối cùng, việc thành lập ủy ban kiểm soát nội bộ độc lập với phòng kinh doanh – công khai các báo cáo kiểm tra chất lượng mỗi quý – sẽ củng cố niềm tin hơn bất kỳ slogan nào.

Để vượt qua đêm dài của nhãn hàng riêng

Co.opmart vẫn là chỗ mua quen của hàng triệu người, nhất là với công nhân, người già, bà nội trợ muốn “đỡ nhức đầu”. Nhưng chuyện không dừng lại ở vài bao gạo King Green. Người tiêu dùng ngày càng thông minh, mạng xã hội ngày càng nhanh bóc phốt. Nếu Saigon Co.op không chỉnh mạnh chuỗi kiểm soát, công cuộc nhãn hàng riêng có thể “ngắn hạn lời, dài hạn lỗ”.

Câu hỏi còn bỏ ngỏ: Liệu tiêu chuẩn Nhật của TOPVALU có phải khuôn vàng cho nhãn riêng Việt? Hẹn gặp bạn ở kỳ sau để cùng so sánh từng hạt gạo, từng gói snack, từng túi nước giặt trên cùng một quầy siêu thị.