Kinh tế tư nhân – Sức bật mới cho Việt Nam

Kinh tế tư nhân đang trở thành nhân tố then chốt, tạo sức bật mới cho Việt Nam trong kỷ nguyên phát triển. Từ quá khứ đến hiện tại, khu vực này đòi hỏi một cuộc cách mạng nhận thức.

Những Bước Thăng Trầm Quan Trọng

Từ chỗ bị hạn chế phát triển, kinh tế tư nhân dần được chấp nhận và nay được xem là động lực quan trọng hàng đầu cho tăng trưởng quốc gia. Chính sự thay đổi nhận thức này là một hành trình lâu dài, đi từ giai đoạn “cấm đoán” đến khuyến khích phát triển không giới hạn, phản ánh tư duy cải cách từng bước của hệ thống chính trị.

Theo dòng lịch sử, kinh tế tư nhân Việt Nam trải qua nhiều biến cố. Thời kỳ bao cấp, tư nhân gần như không được thừa nhận. Sau đổi mới, bước ngoặt xuất hiện từ Đại hội VI năm 1986 khi nền kinh tế đa thành phần sở hữu được công nhận. Dần dần, đường lối này tiếp tục được củng cố qua các kỳ đại hội Đảng sau đó, tạo đà cho khu vực tư nhân phát triển.

Dù vậy, quá trình thay đổi không hề bằng phẳng. Đã có lúc các văn kiện đề cập ý tưởng nền kinh tế phải “dựa trên chế độ công hữu,” hay ủng hộ vai trò chủ đạo duy nhất của kinh tế nhà nước. Chính những quan điểm này khiến doanh nghiệp tư nhân e ngại, bị ràng buộc bởi nhiều quy định không nhất quán, dẫn đến tiến trình “nở rồi lại co” của khu vực tư nhân. Mãi tới những năm gần đây, quan điểm chính thức khẳng định kinh tế tư nhân là bộ phận quan trọng, thể chế dần được nới lỏng cho khu vực này vươn mình.

Bài Học Từ khoán 10: Sự Khởi Đầu Về Tư Duy “Mở Khóa”

Một trong những dấu mốc có tính “mở đường” được nhiều chuyên gia nhắc đến chính là khoán 10 năm 1988 – chủ trương giao ruộng đất cho hộ nông dân tự chủ. Hồi đó, nông nghiệp Việt Nam lâm vào cảnh thiếu lương thực, buộc phải nhập khẩu. Nhưng chỉ sau một thời gian ngắn thực hiện khoán hộ, Việt Nam đảo chiều trở thành nước xuất khẩu gạo. Bài học này cho thấy:

• Khi người dân được trao quyền sở hữu và tự chủ, năng suất tăng vọt.
• Thay đổi quan hệ sản xuất phù hợp với lực lượng sản xuất giúp khai phóng tiềm năng to lớn trong dân.

Nhớ đến bước đột phá này, giới doanh nhân hiện tại không khỏi mong mỏi một “khoán 10 mới” dành cho lĩnh vực công nghiệp – dịch vụ, nhất là trong bối cảnh chuyển đổi số, hội nhập sâu rộng. Đây cũng là mong muốn của các nhà lãnh đạo, khi Tổng Bí thư đã nhiều lần nhấn mạnh cần cuộc cách mạng về nhận thức đối với khu vực tư nhân, mở ra kỷ nguyên bứt phá tương tự như câu chuyện ở nông nghiệp hơn 30 năm trước.

Khát Vọng Chuyển Đổi Trong Kỷ Nguyên Mới

Giai đoạn hiện nay đòi hỏi Việt Nam phải thay đổi mạnh mẽ hơn. Trong các phát biểu gần đây, lãnh đạo Đảng và Nhà nước đều đề cao vai trò dẫn dắt của kinh tế tư nhân, “mở đường” cho những cuộc cải cách về thể chế.

Doanh nhân Nguyễn Trung Chính – Chủ tịch Tập đoàn Công nghệ CMC – chia sẻ rằng khi đọc bài viết về chuyển đổi số của Tổng Bí thư, ông có cảm giác “như điện giật,” bởi nó chạm tới những trăn trở sâu xa nhất. Ông nói: “Anh thấy không, tái cấu trúc quan hệ sản xuất phù hợp với sự tiến bộ vượt bậc của lực lượng sản xuất là một quan điểm phát triển mới mang tính triết học. Nếu chỉ nói “làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu” thì ai còn muốn nỗ lực?”

Tương tự, ông Nguyễn Tử Quảng – Chủ tịch Tập đoàn Công nghệ BKAV – cũng vô cùng tâm đắc khi đọc cùng bài viết: “Khi quan hệ sản xuất không theo kịp sự phát triển của lực lượng sản xuất, nó sẽ trở thành lực cản kìm hãm sự phát triển tiến bộ của toàn bộ phương thức sản xuất, ảnh hưởng đến sự phát triển chung của đất nước.”

Những chia sẻ này cho thấy nhu cầu cấp thiết hiện nay là bứt phá trong nhận thức, xem doanh nghiệp tư nhân là nguồn lực chủ đạo, nhất là trong lĩnh vực công nghệ, đổi mới sáng tạo. Bởi tư nhân chính là lực lượng linh hoạt, sẵn sàng nắm bắt cơ hội trên nền tảng số, giúp Việt Nam đuổi kịp thế giới.

Rào Cản Hành Chính Và Thủ Tục: Chướng Ngại Cần Khắc Phục

Dù chủ trương lớn đã thông suốt, nhưng thực tế triển khai vẫn còn vô số vướng mắc. Một trong những điểm nghẽn nghiêm trọng nhất, theo chuyên gia Nguyễn Đình Cung (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương), là tình trạng “giấy phép con” và các điều kiện kinh doanh rườm rà.

Ông nhấn mạnh, sau khi Hiến pháp 2013 khẳng định người dân được quyền tự do kinh doanh những gì pháp luật không cấm, lẽ ra cần có sự rà soát triệt để để gỡ bỏ các quy định chồng chéo. Tuy nhiên, trên thực tế, “cánh rừng thủ tục” vẫn chưa được khai quang:

• Thống kê chính thức ước tính khoảng 13.000 điều kiện kinh doanh còn hiệu lực.
• Các thủ tục cấp phép, phòng cháy chữa cháy, kiểm định, báo cáo… mọc lên như nấm.
• Không ít doanh nghiệp “ngộp thở” trước cả chục con dấu và hàng loạt quy trình.

Hệ lụy là rất nhiều doanh nghiệp ngại mở rộng quy mô hoặc ngừng hoạt động, vì sợ rủi ro pháp lý. Số liệu cho thấy từ năm 2023 đến đầu 2025, số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường liên tục lập kỷ lục. Trong hai tháng đầu năm 2025, đã có hơn 67.000 doanh nghiệp buộc phải đóng cửa. Độ bền vững của doanh nghiệp tư nhân vì thế giảm sút nghiêm trọng.

Sự Nhỏ Bé Của Khu Vực Tư Nhân So Với Tiềm Năng

Theo thống kê, toàn quốc có khoảng 940.000 doanh nghiệp đang hoạt động, nhưng phần lớn là quy mô nhỏ và siêu nhỏ. Con số này còn cách xa mục tiêu 1,5 triệu doanh nghiệp đến năm 2025 như mong muốn trước đó. Đáng chú ý:

• Khu vực doanh nghiệp tư nhân (không tính FDI) chỉ chiếm khoảng 10% GDP.
• Đóng góp tổng thể của kinh tế tư nhân (kể cả hộ kinh doanh cá thể, nông nghiệp…) ước khoảng 50% GDP.
• Doanh nghiệp Việt Nam thiếu vắng những “đại bàng” có tầm vóc, số ít doanh nghiệp lớn như Vingroup, Hòa Phát, Thaco… vẫn chỉ là ngoại lệ.

Chuyên gia Vũ Thành Tự Anh (Trường Đại học Fulbright Việt Nam) thường ví doanh nghiệp nhà nước là “con đẻ,” doanh nghiệp FDI là “con nuôi,” còn doanh nghiệp tư nhân là “con ghẻ.” Theo ông, nếu không được đặt vào vị trí trung tâm, kinh tế tư nhân sẽ mãi luẩn quẩn với quy mô nhỏ lẻ, giật dẹo, khó vươn lên.

“Chúng ta phải dồn trọng tâm chính sách vào thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân trong nước. Không có cửa nào khác để xây dựng năng lực nội sinh bền vững, bởi sức sống của dân tộc đều nằm ở khu vực này,” ông nhấn mạnh.

Cần Một Cuộc Cách Mạng Thể Chế Quyết Liệt

Để khơi thông tiềm năng, cải cách phải đi vào chiều sâu. Từ góc độ quản trị quốc gia, nhiều chuyên gia khẳng định, nhà nước nhất định phải thay đổi cách tiếp cận “không quản được thì cấm.” Thay vào đó, quản trị theo hướng minh bạch, tôn trọng quyền tài sản, quyền cạnh tranh bình đẳng, và bảo vệ người làm ăn chân chính.

Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo rõ ràng tại các phiên họp của Tiểu ban Kinh tế – Xã hội chuẩn bị cho Đại hội XIV: “Lấy kinh tế tư nhân làm động lực quan trọng nhất để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.”

Chủ tịch Quốc hội cũng nhấn mạnh: “Kinh tế tư nhân là yếu tố quyết định cho tăng trưởng.”

Những quan điểm này cho thấy thay đổi tư duy đang diễn ra mạnh mẽ. Muốn nâng tầm khu vực kinh tế tư nhân, phải xử lý dứt điểm tình trạng lạm dụng quyền lực trong ban hành điều kiện kinh doanh, phân bổ nguồn lực thiếu minh bạch, và hiện tượng “vừa đá bóng vừa thổi còi” tại nhiều cơ quan công quyền.

Giải Phóng Lực Lượng Sáng Tạo

Trong bối cảnh chuyển đổi số, nền kinh tế đòi hỏi sự linh hoạt, sáng tạo, ứng dụng công nghệ cao. Kinh tế tư nhân có lợi thế về tốc độ và khả năng thích ứng. Nếu được trao đủ quyền tự chủ và hành lang pháp lý an toàn, doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn có thể dẫn đầu ở những mảng mũi nhọn như:

• Công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, sản xuất công nghệ cao.
• Dịch vụ thương mại điện tử, logistics, xuất nhập khẩu.
• Nông nghiệp công nghệ cao, chế biến sâu, cung ứng quốc tế.

Doanh nhân Nguyễn Trung Chính nhận định: “Ngày nay, tư liệu sản xuất chính là bộ não và chiếc máy tính. Nếu tri thức thuộc về tôi, tôi có thể bán nó với giá cao. Chính vì thế, vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, môi trường cạnh tranh công bằng là cực kỳ quan trọng.”

Những ý kiến này gợi mở hướng đi: trao cho khu vực tư nhân toàn quyền sáng tạo, đẩy mạnh cơ chế thị trường, đồng thời cải thiện chất lượng hạ tầng số để bắt kịp thời đại.

Khép lại, có thể thấy kinh tế tư nhân không chỉ là “một phần” mà đã trở thành hạt nhân trong bức tranh phát triển của Việt Nam. Từ những bài học lịch sử như khoán 10, chúng ta hiểu rằng khi trao quyền làm chủ cho người dân, năng lượng phát triển sẽ được giải phóng.

Hiện nay, tinh thần mới về khu vực tư nhân đang được cụ thể hóa bằng các chuẩn bị mang tầm chiến lược cho Đại hội XIV, với kỳ vọng đưa ra một nghị quyết đột phá, giải quyết tận gốc các rào cản. Đây hứa hẹn sẽ là “cú hích” rất lớn, tiếp nối chuỗi thành công từng diễn ra trong quá khứ, để kinh tế tư nhân thật sự trở thành động lực nền tảng cho một Việt Nam thịnh vượng.