Về xứ Nghệ ta không chỉ được ngắm phong cảnh sơn thủy hữu tình mà còn có dịp được thưởng thức rất nhiều món ăn dân dã của một vùng quê nghèo khó. Trong đó phải kể đến món nhút mít Thanh Chương.
Nhút là cách gọi quen thuộc của người Miền Trung dành cho lại quả mít muối mặn ăn dần này. Nó giống như món dưa muối của người miền Bắc vẫn hay dùng. Nói đến huyện Thanh Chương, hẳn không ai không biết đến món nhút mít.
Ngày trước miền quê nghèo gió lào cát trắng cằn cỗi đá sỏi Thanh Chương, cơm ăn không đủ no phải độn ngô độn khoai sắn mà vẫn thiếu, vẫn đói. Nên người dân nơi đây phải tận dụng tất cả những thứ có thể ăn được để thay thế cơm.
Đặc biệt mít nhà nào cũng sẵn trong vườn, ăn không hết nên người dân đã nghĩ cách muối mặn để ăn dần với cơm. Cứ dịp tháng 3 đến tháng 6 âm lịch hàng năm, những người dân nơi đây lại háo hức chuẩn bị cho gia đình mình một nguồn thực phẩm dự trữ để sử dụng quanh năm. Đó là món nhút mít.
Cách muối mít cũng dân dã như tên gọi của nó. Có thể làm món nhút muối xổi ăn ngay trong 2-3 ngày hay muối mặn để ăn dần quanh năm.
Nhút có 2 loại, nhút làm từ quả mít xanh thì cầu kỳ hơn trong cách chế biến. Thường thì chọn mít non bao tử hoặc quả đang ương ương làm nhút sẽ ngon hơn. Gọt sạch vỏ gai bên ngoài dưới vòi nước nhỏ để tránh bị dính mủ, dùng dao nạo và thái thành sợi từ ngoài vào trong sao cho toàn bộ múi, xơ, hạt mít đều được xắn nhỏ. Đem rửa sạch ngâm nước muối để không bị bầm sợi mít. Sau đó trộn các nguyên liệu như sả, riềng, ớt, tỏi, gừng, hành tăm, muối rang. Trộn cho đều để muối và các gia vị ngấm đều sợi mít.
Nhút mít chín sẽ có màu vàng sáng, mùi thơm đặc trưng của mít non hòa lẫn với tỏi, sả. Từng sợi mít nhỏ dai dai nếm thử sẽ cảm nhận được vi chua chua, thanh thanh của nhút, ăn rất lạ miệng. Còn xơ mít chín chế biến đơn giản hơn, sau khi sử dụng hết phần múi và hạt người ta tận dụng luôn phần xơ của quả mít bở đã chín, trộn muối và vò cho ngấm rồi đem đi nén chặt bằng gỗ hoặc đá để không bị thâm đen. Chỉ vài ngày sau là có thể ăn được. Nhìn màu vàng ươm của xơ mít cũng đã thấy rất hấp dẫn.
Ngày nay nhu cầu về thực phẩm trong cuộc sống ngày một nâng cao, nhưng không vì thế mà món ăn dân dã bình dị này lại thiếu trong bữa cơm của người miền Trung. Nhút có thể được chế biến thành nhiều món ăn lạ, ngon miệng, ăn không béo và có vị hơi chua như đậu nhút, nhút xào, nhút nấu canh. Cùng với cái nóng của miền Trung, món nộm nhút và canh nhút mít luôn là những món ăn được yêu thích hàng đầu của người dân nơi đây. Cái vị chua chua, cay cay khi thưởng thức khiến cho người ăn có cảm giác đưa cơm hơn trong ngày hè nóng bức.
Việc chế biến món nộm nhút cũng rất đơn giản, không mấy cầu kỳ. Nguyên liệu chế biến chỉ cần một ít lạc rang giã nhỏ, tỏi ớt đập dập, lá chanh, lá kinh giới thái nhỏ và đặc biệt không thể thiếu món chủ đạo là nhút. Sau khi nhút được vắt khô, nêm một ít mì chính, đường, tỏi ớt, lá chanh vào trộn đều và cho thêm một ít lá kinh giới, món nộm nhút sẽ có vị chua, cay, mặn, ngọt và mùi thơm nồng của lá kinh giới. Sợi nhút dai dai, giòn giòn khiến cho món ăn càng thêm hấp dẫn.
Ngoài ra nhút còn được dùng để nấu canh với lạc. Đây chính là cách nấu của người dân bản địa, nguyên liệu cách chế biến cũng dễ tìm và dễ làm. Một ít hành tăm phi thơm với dầu, cho lạc giã dập vào đảo đều rồi sau đó cho nhút vào, nêm gia vị vừa đủ, đổ nước vào, nấu đến lúc sôi trào, điểm thêm một ít lá kinh giới thải nhỏ. Vậy là đã có bát canh chua với vị bùi bùi của lạc, khiến cho cái nóng của mùa hè như được dịu đi.
Đĩa xơ mít vàng rượm cùng với lá kinh giới, vịt mặn mặn của muối, vị chua ngọt của xơ mít rất hợp khi chấm với nước mắm pha tỏi ớt. Khiến cho ai đã một lần được thưởng thức hẳn sẽ không thể nào quên được.
Mít thường ra quả vào giữa mùa xuân và chín vào cuối tháng hè, nó được xem là một loại siêu thực phẩm, không chỉ giàu chất dinh dưỡng mà còn chưa nhiều lượng đường có nhiệt lượng cao. Trong mít còn chưa một lượng lớn các chất như Vitamin B1, B2… Theo các nghiên cứu cho thấy mít chứa Kali sẽ giúp cho việc làm giảm huyết áp…
Theo Đông Y, những quả mít non bao tử có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe con người, đặc biệt ra rất tốt cho bà mẹ sau sinh, vì giúp tiết nhiều sữa.
Những năm trở lại đây nhút mít Thanh Chương không chỉ là món quà quê đầy ý nghĩa cho những người con xa quê hương mà còn trở thành một loại hàng hóa rất đặc trưng bán cho khách du lịch. Đến đây khi đã lỡ phải lòng món ăn bình dị này, để được thưởng thức nhớ mãi cái vị cay chua, mặn ngọt giống như dư vị của mảnh đất ân tình xứ Nghệ.
