Chuyển mình trên bản đồ outsourcing: Cơ hội vàng cho doanh nghiệp Việt

Việt Nam đang nổi lên như một trung tâm gia công quan trọng của thế giới, đặc biệt trong lĩnh vực dệt may, giày dép, nội thất. Bài viết dưới đây phân tích cơ hội, thách thức, và chia sẻ từ chuyên gia về cách gia tăng giá trị bền vững.

Vai Trò Chuỗi Cung Ứng Gia Công Và Cơ Duyên Theo Nghề

Nền kinh tế Việt Nam những năm gần đây ghi dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ gia công toàn cầu. Dệt may, giày dép, nội thất… là những ngành đang thu hút rất nhiều nhà đầu tư, góp phần tạo công ăn việc làm cho hàng triệu lao động. Tuy nhiên, làm gia công chỉ với ưu thế chi phí lao động thấp không phải là lối đi duy nhất. Sự chuyển dịch lên các phân khúc cao hơn, từ chỉ “gia công đơn thuần” sang “dịch vụ giá trị gia tăng” đang trở thành xu thế tất yếu.

Trong một buổi trò chuyện, anh Trần Quang Hà – chuyên gia có hơn 14 năm kinh nghiệm về quản lý chuỗi cung ứng gia công (outsourcing) – đã chia sẻ góc nhìn vừa tổng quan, vừa chuyên sâu về ngành. Anh từng trải qua nhiều vị trí quan trọng tại các công ty toàn cầu như Decathlon, Walmart Global Sourcing, Yes4All… và hiện là COO phụ trách Merchandise, Sourcing, Product Development cho một doanh nghiệp Việt Nam quy mô hơn 3.500 lao động, doanh thu khoảng 80 triệu USD/năm.

Đáng chú ý, cơ duyên đưa anh Hà đến với ngành hoàn toàn tình cờ. Anh xuất thân là kỹ sư IT, sau đó học MBA chuyên ngành Tài chính. Những tưởng sẽ làm việc trong lĩnh vực công nghệ hoặc ngân hàng, nhưng cơ hội tham gia đội ngũ Quản lý chuỗi cung ứng ở Decathlon đã “bén duyên” để rồi gắn bó đến tận hôm nay.

“Đúng là có lúc tôi nghĩ lại, nếu trước đây theo IT hoặc tài chính ngân hàng, biết đâu đã có cơ hội thành công sớm hơn. Nhưng chính ngành outsourcing giúp tôi phát huy cả kỹ năng kỹ thuật lẫn kỹ năng giao tiếp, quản lý. Cứ như nghề chọn người vậy!” – anh Hà chia sẻ.

Từ Ngành Outsourcing Đến Hành Trình Vươn Ra Toàn Cầu

Outsourcing (gia công) thực chất đã xuất hiện từ rất lâu trong chuỗi cung ứng thế giới. Tuy nhiên, do cách tiếp cận cũ xoay quanh “sử dụng lao động giá rẻ”, khái niệm này thường được gán với sự “thấp” trong chuỗi giá trị. Thực tế, ngành gia công hiện đại đòi hỏi ngày càng cao về kỹ thuật, chất lượng, quản trị sản xuất, phát triển sản phẩm, tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về trách nhiệm xã hội (CSR)… Ngoài ra, thay vì chỉ nhận đầu việc từ các khách hàng “tất cả đã đóng gói sẵn”, nhiều công ty gia công đang muốn vươn lên tầm cung cấp dịch vụ trọn gói, từ khâu thiết kế ý tưởng, quản lý nhà cung cấp, cho đến đảm bảo chất lượng và vận chuyển hàng hóa ra thế giới.

Anh Hà lấy dẫn chứng từ Yes4All – startup của Mỹ chuyên về thiết bị tập gym và nội thất. Công ty này ban đầu hoàn toàn chưa có đội Sourcing, nhưng sau ba năm xây dựng, Yes4All đã tăng trưởng doanh thu từ 55 triệu USD lên 130 triệu USD. Trong đó, đội ngũ tại Việt Nam đảm nhiệm cả khâu phát triển sản phẩm, làm việc trực tiếp với nhà máy gia công, kiểm soát chất lượng, và bán hàng trên sàn thương mại điện tử Amazon.

“Khi tôi vào Yes4All, công ty chưa có vị trí Sourcing. Sau 3 năm, chúng tôi đã có hơn 60 nhân sự Sourcing, Product Development, Quality Control… giúp doanh thu tăng gấp hơn hai lần. Điều đó cho thấy tiềm năng rất lớn của mô hình gia công nếu được tổ chức bài bản.”

Lợi Thế Và Vị Thế Của Việt Nam

1. Chi phí nhân công hợp lý, song không chỉ dừng ở “giá rẻ”

Việt Nam lâu nay được nhìn nhận là “công xưởng mới” với lợi thế lao động dồi dào. Thực tế, chi phí lao động ở mức trung bình, khoảng 500 USD/tháng (tính cả lương, BHXH, tăng ca…). So với các nước láng giềng, con số này cao hơn Bangladesh (200 – 300 USD) nhưng lại thấp hơn Trung Quốc (1.200 – 1.500 USD). Chính sự chênh lệch này khiến Việt Nam ngày càng thu hút đơn đặt hàng. Tuy nhiên, lao động giá rẻ chỉ chiếm 20 – 30% giá trị đầu vào. Phần lớn chi phí nằm ở nguyên phụ liệu (50 – 60%), thuế suất, logistics… Do đó, năng lực cạnh tranh còn phụ thuộc vào yếu tố khác như:

• Hệ thống nhà máy: máy móc, trang thiết bị, độ tinh vi kỹ thuật
• Trình độ quản lý: đảm bảo được tiến độ, chất lượng, giao hàng đúng hạn
• Môi trường chính trị, chính sách thuế: FTA, ưu đãi thuế quan giúp doanh nghiệp tiết kiệm rất nhiều chi phí.

Anh Hà ví dụ với ngành gỗ: khi Mỹ đánh thuế 25% lên hàng nội thất Trung Quốc, nhiều đơn hàng chuyển sang Việt Nam. “Quốc gia nào ký được các hiệp định tự do thương mại (FTA) có lợi, quốc gia đó hưởng ngay lợi thế cạnh tranh.”

2. Kỹ năng lao động Việt: thủ công tinh xảo và giao tiếp tốt

Việt Nam là đất nước được phương Tây đánh giá cao về sự khéo tay, tính tỉ mỉ – điều quan trọng trong các sản phẩm như đồ gỗ, may mặc, giày dép. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực trẻ ngày càng giỏi ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, tạo điều kiện thuận lợi khi làm việc với đối tác. Thực tế, nhiều chuyên gia quốc tế nhận xét rằng khả năng giao tiếp bằng tiếng Anh của lao động Việt Nam đứng top trong khu vực Đông Nam Á, chỉ sau Singapore, Philippines (và ngang ngửa một số nước khác).

“Các tập đoàn nước ngoài rất cần đội ngũ tại chỗ hiểu văn hóa và quy trình toàn cầu. Người Việt trẻ có khả năng thích nghi cực nhanh, nền tảng giáo dục tốt, nhiều bạn thậm chí nói được 2–3 ngoại ngữ.” – anh Hà khẳng định.

3. Logistics và hạ tầng phát triển

Việt Nam sở hữu đường bờ biển dài, hệ thống cảng nước sâu như Cái Mép – Thị Vải, Hải Phòng, Đà Nẵng, Quy Nhơn… Từ đó, doanh nghiệp dễ dàng xuất khẩu, rút ngắn thời gian chuyển hàng đến Mỹ, châu Âu. Việc “sát sườn” với Trung Quốc – nơi cung ứng phần lớn nguyên phụ liệu – cũng giúp giảm chi phí và rủi ro vận chuyển.

Thách Thức Của Ngành Gia Công Và Bài Toán Tạo Giá Trị

1. Sự phụ thuộc vào nguyên phụ liệu nhập khẩu

Ngành dệt may, giày dép, nội thất của Việt Nam hiện vẫn phụ thuộc nguồn nguyên liệu từ Trung Quốc tới 60 – 70%. Để nội địa hóa, đòi hỏi hàng loạt dự án nhà máy sợi, dệt, nhuộm, sản xuất da… chạy xuyên suốt 24/7 để đạt hiệu quả kinh tế. Thế nhưng, năng lực đầu ra của thị trường nội địa chưa đủ lớn để giúp các nhà cung cấp Việt Nam “sống khỏe” khi cạnh tranh với Trung Quốc. Thêm vào đó, chi phí đầu tư, yêu cầu xử lý môi trường, và rủi ro không có đơn hàng dài hạn cũng kìm hãm tốc độ phát triển ngành phụ trợ.

“Muốn một nhà máy vải vận hành 24 giờ/ngày, phải có đơn hàng khổng lồ và liên tục. Nhà máy mới ở Việt Nam rất khó đảm bảo được điều này ngay, dẫn đến giá thành sản phẩm khó rẻ bằng Trung Quốc.”

2. Tư duy “sản xuất giá rẻ” ăn sâu

Một số doanh nghiệp gia công nội địa vẫn quen chờ khách đặt hàng, ít chủ động xây dựng chiến lược khách hàng (customer strategy) hoặc nâng cấp dịch vụ. Họ thường “được chăng hay chớ”, không tập trung vào phân khúc giá trị cao. Khi có biến động, nhà máy dễ bị hụt đơn hàng, dẫn đến phải đóng cửa. Nhiều trường hợp nhà máy phụ thuộc duy nhất vào một khách hàng, một kênh bán hàng, nên khi đối tác nước ngoài thay đổi chiến lược, họ trở tay không kịp.

3. Khả năng quản trị còn hạn chế

Để cạnh tranh toàn cầu, doanh nghiệp phải quản lý chất lượng, tiến độ, nhân sự, và cả rủi ro tài chính. Tuy nhiên, việc thiếu đội ngũ quản lý có tầm “toàn cầu” khiến nhiều công ty Việt Nam chưa nắm bắt được xu hướng thị trường quốc tế. Sự liên kết giữa nhà máy – khách hàng nhiều khi vẫn một chiều: khách yêu cầu, nhà máy thụ động cung cấp. Khi khách gặp vấn đề tài chính (như trường hợp Made.com ở châu Âu phá sản), nhà cung cấp trong nước mới giật mình.

Hướng Tới Chuỗi Giá Trị Cao Và Phát Triển Bền Vững

1. Đẩy mạnh “dịch vụ” thay vì chỉ bán sức lao động

Bài toán nguyên phụ liệu có thể sẽ mất nhiều năm, thậm chí hàng thập kỷ để Việt Nam đầu tư đúng tầm và giảm phụ thuộc. Trong lúc đó, một hướng đi khác nhanh hơn và sinh lợi cao hơn là phát triển “dịch vụ cao cấp” trong chuỗi gia công. Thay vì chỉ nhận đơn hàng, cắt may, đóng gói, doanh nghiệp có thể:

• Thiết kế sản phẩm (Design): dựa trên dữ liệu phân tích xu hướng thị trường quốc tế.
• Phát triển sản phẩm mới (Product Development): đề xuất ý tưởng, vật liệu, quy trình nhằm nâng chất lượng.
• Nghiên cứu thị trường (Market Research): nắm bắt thị hiếu, xu hướng mua sắm theo khu vực.
• Xây dựng hệ thống Supply chain: quản lý nhà cung cấp, chuẩn hóa chất lượng, kết nối logistics, tối ưu tồn kho…

“Yes4All cho tôi cơ hội chủ động sáng tạo sản phẩm bán trên Amazon. Chúng tôi không chỉ gia công mà còn nghĩ cách phát triển mẫu mã, nghiên cứu thị trường, kết nối khách hàng. Đó là lúc team Việt Nam nâng tầm dịch vụ.” – anh Hà chia sẻ.

2. Chủ động đánh giá ngược “khách hàng”

Chưa nhiều nhà cung cấp Việt Nam quan tâm đến việc xếp hạng, thẩm định uy tín và tình hình tài chính của đối tác quốc tế. Họ chỉ nhận đề nghị đặt hàng, ký hợp đồng rồi mới phát hiện rủi ro sau. Thực tế, nếu thấy dấu hiệu bất ổn (ví dụ công ty bên kia lỗ nặng hoặc có thay đổi chiến lược), nhà cung cấp cần “làm bài tập” để dự đoán sớm, tìm giải pháp giãn công suất hoặc mở rộng tệp khách.

“Không có lý do gì chúng ta chỉ để khách hàng chấm điểm mình mà mình lại không đánh giá khách hàng. Thế giới thay đổi rất nhanh, nhiều doanh nghiệp phá sản hoặc sáp nhập khiến nhà máy chịu thiệt.”

3. Tạo môi trường liên kết “win-win” với nhà cung cấp nguyên phụ liệu

Để dần nội địa hóa, hay chí ít giảm rủi ro khi nhập khẩu, cần mô hình liên doanh hoặc kế hoạch “chia sẻ rủi ro” giữa các doanh nghiệp trong chuỗi. Nếu công ty dệt nhuộm, công ty may, và thương hiệu bán lẻ có thể ký cam kết dài hạn, bảo đảm sản lượng đều đặn, giá bán ổn định, thì dần dần mới hút vốn, công nghệ vào ngành phụ trợ. Tránh tình trạng mỗi bên chỉ nghĩ đến lợi ích ngắn hạn.

Kỹ Năng Cho Người Trẻ Muốn Theo Đuổi Ngành Outsourcing

Trong bối cảnh nhiều cơ hội và thách thức, anh Hà gợi ý một số định hướng cho các bạn trẻ:

1. Đầu tiên, hiểu rõ đây là lộ trình dài hơi. Cần ít nhất 10 – 15 năm để tích lũy đủ kinh nghiệm, từ kỹ thuật sản xuất, quản lý chất lượng, đến kỹ năng đàm phán, thương lượng, và đặc biệt là quản trị nhân sự, tài chính.
2. Xây dựng lộ trình rõ ràng (Career Roadmap). Xác định mỗi giai đoạn một mục tiêu cụ thể: Năm nay học gì, rèn kỹ năng nào, trải nghiệm vị trí gì, để 5–10 năm sau có đủ “chất” cho vị trí quản lý cao cấp.
3. Kết hợp kiến thức kỹ thuật và kỹ năng mềm. Gia công cho các thương hiệu toàn cầu đòi hỏi hiểu quy trình máy móc, tiêu chuẩn sản phẩm, đồng thời phải trao đổi tốt với nhà máy lẫn khách hàng nước ngoài.
4. Phát triển thương hiệu cá nhân (personal branding) nhưng đừng sa đà. Thực lực và khả năng giải quyết vấn đề mới là cốt lõi. Branding chỉ chiếm một phần nhỏ trong việc thuyết phục nhà tuyển dụng hoặc đối tác.

“Career path là dự án dài nhất của mỗi người. Nếu mới làm được 2–3 năm đã đòi có thu nhập cao, vị trí Manager, rất khó. Hãy nghĩ 10 năm, 15 năm, thậm chí 20 năm để trở thành chuyên gia không thể thay thế. Khi đó, thị trường sẽ tự tìm đến bạn.”

Tiềm Năng Lớn Nhưng Còn Nhiều Việc Phải Làm

Nhìn vào “bức tranh” chung, có thể thấy ngành gia công của Việt Nam đang có sự dịch chuyển từ mô hình “thuê nhân công giá rẻ” sang “cung cấp giải pháp toàn diện”. Lợi thế địa lý, chính trị, bờ biển dài, chính sách thuế… tạo cho Việt Nam cơ hội trở thành trung tâm sản xuất của thế giới. Song để đi xa hơn, doanh nghiệp cần cải tiến chuỗi giá trị, cải thiện năng lực quản lý, chủ động nghiên cứu thị trường, và đa dạng hóa sản phẩm.

Bài học từ những “ông lớn” như Trung Quốc cho thấy: họ không chỉ nắm giữ phần lớn chuỗi cung ứng nhờ chi phí thấp, mà còn kiểm soát được nguồn nguyên liệu, máy móc công nghệ, chuỗi phân phối… Đây là mặt trận lâu dài đòi hỏi chính sách của Nhà nước, sự quyết tâm của doanh nghiệp, cũng như tinh thần “mua bán có phường” – xây dựng chuỗi liên kết nội địa bền vững.

“Việt Nam còn nhiều tiềm năng chưa khai thác hết. Nhưng tôi tin, với thế hệ trẻ, khả năng học hỏi và thích nghi cao, lại có ngoại ngữ, nếu biết kết hợp tư duy dài hạn, chúng ta sẽ còn tiến rất xa trên bản đồ gia công toàn cầu.”

Lĩnh vực gia công (outsourcing) không còn là câu chuyện “rẻ là đủ”. Bên cạnh những “đợt sóng” ngắn hạn do dịch chuyển đơn hàng từ nơi này sang nơi khác, để trụ vững và vươn xa, các doanh nghiệp Việt Nam cần sẵn sàng thay đổi. Không chỉ học cách làm chủ công nghệ, cải thiện năng lực quản lý, mà còn tiến tới cung cấp dịch vụ khép kín – tự nghiên cứu, thiết kế, phát triển sản phẩm, nắm bắt xu hướng thị trường quốc tế. Các bạn trẻ bước vào ngành cũng đối mặt thách thức, nhưng đồng thời sở hữu “cửa sáng” nếu kiên trì, có lộ trình rõ ràng và trau dồi đúng kỹ năng.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để chuyển mình, khẳng định vị thế mới trong chuỗi cung ứng gia công toàn cầu. Giữa lúc dòng chảy thương mại biến động, ai tận dụng được lợi thế, nắm vững các tiêu chuẩn quốc tế, và trên hết là sẵn sàng mở rộng tư duy sang mảng “dịch vụ giá trị gia tăng”, người đó sẽ đi đầu trong làn sóng phát triển tiếp theo của ngành. Và như anh Hà đúc kết, có thể chúng ta đến với nghề “một cách tình cờ”, nhưng chính tinh thần học hỏi không ngừng, sức bền và tầm nhìn dài hạn sẽ biến “tình cờ” thành “thành công” bền vững.