Bàn tay EPR: Chìa khóa thúc đẩy tái chế và kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam

Chính sách EPR (Trách nhiệm Mở rộng của Nhà sản xuất) đã chính thức có hiệu lực, mở ra cơ hội lớn cho ngành tái chế. Tuy nhiên, những thách thức về hạ tầng, nhận thức cộng đồng và cơ chế quản lý vẫn đặt ra yêu cầu hợp lực từ chính quyền, doanh nghiệp, người dân.

Tổng Quan Về EPR – Đòn Bẩy Cho Ngành Tái Chế

Sau khi Luật Bảo vệ Môi trường 2020 quy định EPR có hiệu lực từ ngày 01/01/2024, nhiều doanh nghiệp bắt đầu chú trọng khép kín vòng đời sản phẩm thông qua tái chế. EPR buộc nhà sản xuất và nhập khẩu phải hoặc tự tổ chức tái chế, hoặc đóng góp tài chính cho Quỹ Bảo vệ Môi trường. Động thái này đặt nền móng cho mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm gánh nặng rác thải, đồng thời khuyến khích đầu tư vào công nghệ và cơ sở hạ tầng xử lý rác.

Theo ông Phan Tuấn Hùng, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Tài nguyên và Môi trường kiêm Giám đốc Văn phòng EPR Quốc gia, sau một năm triển khai, “các doanh nghiệp đã bắt đầu thay đổi thiết kế sản phẩm theo hướng thân thiện môi trường, song vẫn vướng nhiều thách thức về chi phí, công nghệ, và cơ chế hỗ trợ.”

Những Kết Quả Tích Cực – Con Số Và Minh Chứng

• Thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt: Từ 01/01/2022, trách nhiệm xử lý rác thải sinh hoạt được áp dụng. Các doanh nghiệp đã nộp khoảng 1.500 tỷ đồng vào Quỹ Bảo vệ Môi trường, hỗ trợ chính quyền địa phương thu gom và xử lý rác, bao bì thuốc bảo vệ thực vật.
• Tái chế sản phẩm bao bì, pin ắc quy, dầu nhớt: Từ 01/01/2024, EPR yêu cầu tái chế hoặc đóng tiền hỗ trợ. Trong năm đầu, khó khăn nằm ở việc chưa có quy định đầy đủ về định mức chi phí tái chế, khiến doanh nghiệp thiếu cơ sở tính toán. Tuy vậy, nhiều đơn vị đã chủ động ký kết với nhà tái chế.

Duy Tân Recycling là ví dụ điển hình. Theo ông Lê Anh, Giám đốc Phát triển bền vững Công ty Nhựa Tái chế Duy Tân:

“Mỗi ngày chúng tôi thu gom 180 tấn nhựa thải, tương đương 14 triệu chai, xếp lại dài 840 km – bằng quãng đường từ Hà Nội đến Đà Nẵng. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang chủ động tìm hiểu hợp tác thu gom và tái chế.”

Đáng chú ý, công nghệ tiên tiến giúp Duy Tân Recycling sản xuất hạt nhựa tái sinh đạt chuẩn quốc tế, có thể tái chế nhiều vòng đời. Nhiều doanh nghiệp FMCG (hàng tiêu dùng nhanh) cũng đặt hàng để gia tăng tỷ lệ sử dụng bao bì tái chế cho sản phẩm.

Vai Trò Của Quỹ Bảo Vệ Môi Trường – “Túi Tiền” Cho Tái Chế

Quỹ Bảo vệ Môi trường đang giữ vị trí đầu mối thu – chi tài chính từ EPR:

• Khoản hỗ trợ xử lý rác thải sinh hoạt: 1.500 tỷ đồng cho các dự án thu gom, xây dựng bãi rác, mua xe vận chuyển… chủ yếu ở khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa. Mục tiêu đảm bảo người dân được hưởng dịch vụ xử lý rác bền vững.
• Khoản đóng góp tái chế: Dự kiến sắp triển khai khi có quy định cụ thể về định mức chi phí tái chế. Theo ông Phan Tuấn Hùng,

“Tiền thu từ trách nhiệm tái chế sẽ chỉ hỗ trợ trực tiếp cho nhà tái chế đạt chuẩn về môi trường. Nếu doanh nghiệp vi phạm, sử dụng công nghệ lạc hậu, sẽ không được nhận hỗ trợ.”

Cơ chế này vừa hạn chế tình trạng “tái chế bẩn”, vừa khuyến khích nâng cấp công nghệ. Đây là tín hiệu tích cực để doanh nghiệp đầu tư bài bản, đáp ứng yêu cầu khắt khe về quản lý môi trường.

Bài Học Từ Kinh Nghiệm Thực Tiễn – Cần Tư Duy Đồng Bộ

1. Lộ trình hợp lý: Luật đã chuẩn bị 4 năm, chính thức áp dụng EPR tái chế từ 2024 và chia theo nhóm sản phẩm (pin ắc quy, dầu nhớt, bao bì, lốp xe…) với thời gian, tỷ lệ tái chế tăng dần.
2. Phổ biến chính sách, truyền thông: Doanh nghiệp vẫn còn lúng túng, thiếu thông tin về thủ tục. Trong một năm qua, Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức nhiều hội thảo, giải đáp trực tuyến, hướng dẫn thông qua văn bản để tháo gỡ vướng mắc.
3. Thiết kế sản phẩm thân thiện với tái chế: Thực tế, khi mua phế liệu về, nhà máy tái chế chỉ tận dụng 60-65% vì phần nhãn, keo dán, nắp chai… quá phức tạp. Nếu thiết kế sinh thái, tỷ lệ tái chế có thể tới 85-90%, giúp giảm chi phí, gia tăng lợi nhuận cho nhà tái chế.

Thách Thức Từ Cơ Sở Tái Chế Phi Chính Thức

Phần lớn hoạt động thu gom ban đầu ở Việt Nam vẫn phụ thuộc vào lực lượng phi chính thức. Các hộ gia đình, làng nghề “tái chế thủ công” thường gây ô nhiễm môi trường, thiếu đầu tư công nghệ. EPR giúp “lọc” dần những mô hình lạc hậu:

“Những cơ sở nhỏ lẻ không bảo đảm được yêu cầu bảo vệ môi trường sẽ không thể ký hợp đồng tái chế hoặc nhận hỗ trợ từ quỹ EPR. Họ buộc phải liên kết, nâng cấp công nghệ hoặc rút khỏi thị trường,” (Ông Phan Tuấn Hùng chia sẻ.)

Câu Chuyện Về Thị Trường – Mở Rộng Và Hướng Ra Quốc Tế

Hiện nay, Duy Tân Recycling xuất khẩu 50% hạt nhựa tái sinh sang 15 nước. Thách thức còn lại là làm sao để người tiêu dùng trong nước ủng hộ nhiều hơn. Khảo sát cho thấy người Việt vẫn e ngại khi sản phẩm gắn mác “tái chế”. Nhiều thương hiệu lớn phải mất hai năm kiểm nghiệm chất lượng, thử nghiệm thị trường trước khi công bố sử dụng chai 100% nhựa tái sinh.

Tuy nhiên, xu hướng xanh là tất yếu. Ông Lê Anh nhấn mạnh:

“Người tiêu dùng dần thay đổi hành vi, sẵn sàng trả cao hơn cho sản phẩm bền vững. Đây chính là cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam vươn ra toàn cầu.”

Gợi Mở Những Bước Tiếp Theo – Từ Chính Sách Đến Hành Động

• Chính sách khuyến khích sử dụng nguyên liệu tái chế: Nghiên cứu giảm chi phí EPR cho doanh nghiệp dùng tỷ lệ nhựa tái sinh cao, thúc đẩy khép kín vòng tuần hoàn.
• Mua sắm công xanh: Cơ quan nhà nước ưu tiên sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường, tạo thị trường ổn định cho ngành tái chế phát triển.
• Hạ tầng khu công nghiệp tái chế: Bộ Tài nguyên và Môi trường đang hợp tác quốc tế, thí điểm xây dựng khu công nghiệp tái chế ở một số địa phương. Qua đó, giải quyết dứt điểm nỗi lo “tái chế gây ô nhiễm”, đồng thời nâng cao năng lực sản xuất.
• Hỗ trợ tín dụng xanh: Tiếp cận nguồn vốn ưu đãi từ Quỹ Bảo vệ Môi trường và ngân hàng. Doanh nghiệp có thể đầu tư máy móc, thiết bị hiện đại, tối ưu sản lượng thu gom, giảm thiểu ô nhiễm.

Đồng Hành Cùng Hành Trình EPR

Chính sách EPR mở ra kỳ vọng lớn cho ngành tái chế Việt Nam. Nó đòi hỏi nỗ lực hợp tác đa chiều: quy định pháp lý cụ thể, hỗ trợ tài chính và công nghệ, cùng với ý thức tự giác của cả nhà sản xuất lẫn người tiêu dùng. Sử dụng nguyên liệu tái chế đang dần là chuẩn mực để vươn tới kinh tế tuần hoàn. Từ những bước chuyển tích cực trong một năm qua, Việt Nam có cơ hội định vị mình như một điểm sáng trên bản đồ tái chế khu vực, góp phần thực hiện cam kết giảm phát thải, bảo vệ môi trường và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

“EPR không chỉ là chính sách, mà còn là động lực để xây dựng nền công nghiệp tái chế chuyên nghiệp, nơi rác thải trở thành tài nguyên vô giá,” (Ông Phan Tuấn Hùng khẳng định.)

(Bài viết được thực hiện dựa trên nội dung toạ đàm trực tuyến “Toàn cảnh triển khai EPR tại Việt Nam” do Báo Tài nguyên và Môi trường, Văn phòng EPR Quốc gia phối hợp cùng Coca-Cola Việt Nam tổ chức.)