Tư nhân Việt: Đã đến lúc bước ra khỏi cái bóng “hộ kinh doanh”

Nếu chỉ nhìn vào con số 1 triệu doanh nghiệp chính thức tại Việt Nam, bạn sẽ nghĩ rằng khu vực tư nhân đang phát triển tốt. Nhưng đằng sau đó là 5 triệu hộ kinh doanh cá thể vẫn hoạt động mạnh mẽ nhưng chưa bước chân vào “sân chơi chính danh”. Tại sao? Và liệu họ có thể trở thành động cơ tăng trưởng nếu được khai thông đúng cách?

Hàng triệu hộ cá thể, nhưng vẫn đứng ngoài cuộc chơi

Một thực tế ít được nói đến là phần lớn hoạt động thương mại tại Việt Nam không nằm trong khối doanh nghiệp chính thức, mà thuộc về các hộ kinh doanh cá thể. Từ cửa hàng ăn nhỏ, xưởng cơ khí gia đình, đến những đơn vị sản xuất hộp bánh, may mặc… tất cả tạo nên một nền kinh tế sống động nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro vì thiếu minh bạch và không có cơ chế bảo vệ rõ ràng.

Theo CEO Jibin, người sáng lập công ty tư vấn M&A ASART thì rào cản lớn nhất không nằm ở vốn hay công nghệ, mà ở nỗi sợ pháp lý và sự thiếu chuẩn bị.

“Họ sợ nếu lên doanh nghiệp thì phải báo cáo thuế, bị kiểm tra, phải có sổ sách kế toán, phải hiểu luật… Trong khi họ không có nền tảng đó. Thế là họ chọn đứng ngoài.”

Nghị quyết 68: Hơi thở cải cách cho doanh nghiệp tư nhân

Nhưng Việt Nam đang thay đổi. Năm 2024, chính phủ ban hành Nghị quyết 68, xác định doanh nghiệp tư nhân là “chiến sĩ nơi tiền tuyến của nền kinh tế”. Đây không phải một khẩu hiệu suông, mà là nỗ lực cụ thể để:

• Ghi nhận vai trò hợp pháp của khu vực tư nhân
• Cải cách hành chính, giảm tới 30% chi phí vận hành doanh nghiệp nhỏ
• Thiết lập hệ sinh thái hỗ trợ: trung tâm ươm tạo, đào tạo, tư vấn
• Chuyển đổi hộ kinh doanh cá thể sang doanh nghiệp chính thức bằng lộ trình linh hoạt
• Số hóa và AI hóa các quy trình cấp phép, thuế, hồ sơ pháp lý

Nếu được thực thi nhất quán, đây có thể là lần đầu tiên Việt Nam “giải phóng” toàn bộ năng lượng từ khu vực tư nhân.

Thương vụ M&A: Lối thoát cho những doanh nghiệp không người kế nghiệp

Trong quá trình tư vấn đầu tư, ASART phát hiện một nghịch lý: nhiều doanh nghiệp gia đình đang muốn bán lại vì không có người kế thừa.

“Chúng tôi từng tư vấn một công ty sản xuất rất thành công. Nhưng con trai của họ làm kỹ sư hàng không ở nước ngoài, con gái thì theo đuổi hội họa. Không ai muốn nối nghiệp.”

Vấn đề là phần lớn những doanh nghiệp như vậy không sẵn sàng để bán. Họ không có hệ thống tài chính minh bạch, không có chiến lược rõ ràng, và đôi khi định giá… bằng cảm tính.

Vì vậy, những thương vụ M&A thành công tại Việt Nam thường đến từ những chủ doanh nghiệp có chuẩn bị từ sớm, họ xem việc gọi vốn, thoái vốn, hoặc bán lại doanh nghiệp như một hành trình được hoạch định kỹ, chứ không phải quyết định cảm hứng.

Đừng đợi đến khi cần mới tìm người mua

“Nhiều người nghĩ khi nào cần thì mới tìm người mua. Nhưng lúc đó thường là quá muộn. Doanh nghiệp cần chuẩn bị từ sớm – tài chính, nhân sự, kế hoạch kế thừa, định hướng phát triển. Và quan trọng nhất là: phải hiểu rõ giá trị của mình.”

Đó là lời khuyên của Jibin, người không chỉ tư vấn thương vụ, mà còn đang xây dựng trung tâm ươm tạo để hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt là phụ nữ làm STEM, nông nghiệp bền vững và các mô hình kinh doanh có trách nhiệm xã hội.

ASART hiện không chỉ kết nối các thương vụ M&A, mà còn tạo ra hệ sinh thái tư vấn – đào tạo – đầu tư giúp doanh nghiệp Việt từng bước trưởng thành, thay vì chỉ chờ “bán được giá”.

Việt Nam từ điểm đến đầu tư thành trung tâm điều phối

Một dấu hiệu tích cực khác là nhiều công ty đa quốc gia đang chọn Việt Nam làm trung tâm điều phối khu vực Đông Nam Á, thay vì Singapore như trước. Điều này cho thấy niềm tin vào môi trường pháp lý, năng lực vận hành và chi phí cạnh tranh của Việt Nam đang tăng mạnh.

Tuy nhiên, Jibin cũng nhấn mạnh: “Nhà đầu tư quốc tế vẫn cần một hệ thống minh bạch, ổn định, và doanh nghiệp trong nước cần hiểu luật chơi toàn cầu nếu muốn tận dụng làn sóng này.”

Đã đến lúc thay đổi tư duy

“Chỉ vì luật chưa cho bạn quyền làm điều gì đó, không có nghĩa là bạn bị cấm làm điều đó.”
– Jibin, CEO ASART

Đây không chỉ là lời khuyên về pháp lý. Đó là lời kêu gọi thay đổi tư duy: chủ động – minh bạch – bài bản. Hộ kinh doanh không thể mãi là “làng nghề thu nhỏ”, mà phải trở thành doanh nghiệp có chiến lược, có hệ thống, có khả năng lớn mạnh, nếu muốn bước vào đường băng cất cánh của nền kinh tế Việt Nam.

Nếu bạn là một người sản xuất, một chủ cơ sở, hay một hộ kinh doanh đang loay hoay giữa lằn ranh “lớn mà không dám lớn”, có lẽ đây là thời điểm tốt nhất để bắt đầu chuẩn hóa hành trình của mình.