Cốm Tú Lệ là món ăn truyền thống đặc sắc của người Thái. Vài năm gần đây nhiều gia đình đã biết phát triển thành nghề. Cốm trở thành đặc sản và là sản phẩm hàng hóa phục vụ nhu cầu của du khách và người tiêu dùng.
Những ngày cuối tháng 8 người dân Tú Lệ dưới chân đèo Khau Phạ huyện Văn Chấn Tỉnh Yên Bái lại đang rộn ràng tất bật bước vào vụ cốm mới. Những mẻ cốm nếp Tan Tú Lệ dẻo thơm bán cho du khách và nhân dân, góp phần tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập, cũng như giữ gìn được nét văn hóa ẩm thực truyền thống của đồng bào dân tộc Thái.
Để làm ra những hạt cốm còn giữ nguyên được hương vị đậm đà, dẻo ngọt, thơm ngon thì việc chế biến phải rất công phu, luôn tuân thủ quy trình từ chọn lúa, rang thóc đến giã cốm. Những hạt lúa nếp Tú Lệ để làm cốm ngon nhất là những hạt lúa non, không chọn nhưng hạt quá già, quá non hoặc quá sậm màu. Sau khi gặt về lúa làm cốm không được vò hay đập mà phải tuốt. Trước đây người ta thường dùng bát để tuốt nhưng ngày nay bà con đã chuyển sang tuốt máy để giảm bớt thời gian và công sức. Sau đó sàng bỏ rơm và những hạt thóc lép, đem đãi qua nước rồi cho vào chảo rang. Để có được mẻ cốm ngon, cốm rang phải vừa tầm 30 – 35 phút. Rang cốm là khâu quan trọng nhất quyết định độ ngon của cốm. Bởi nếu quá lửa hoặc non lửa thì cốm sẽ mất đi độ dẻo, độ thơm. Khi vỏ thóc chuyển từ màu xanh của lá non sang màu nâu nhạt và khi đảo thấy nhẹ tay là được.
Thóc rang xong để ra cho nguội rồi cho vào cối giã đến khi hạt cốm dẻo và dậy mùi thơm là đạt yêu cầu. Hạt cốm xanh tự nhiên, vị ngọt đậm đà béo ngậy lôi cuốn bất cứ ai từng có dịp thưởng thức đều không thể quên. Cuối cùng cốm được hút chân không để giữ được hương vị và độ dẻo vốn có.
Hiện nay trên địa bàn xã có khoảng gần 400 hộ sản xuất kinh doanh cốm, cùng nhau liên kết sản xuất tạo ra những sản phẩm cốm có số lượng và chất lượng đồng đều để đáp ứng nhu cầu của thị trường. Năm 2019 xã đã xây dựng làng cốm Nà Lóng và đưa sản phẩm cốm cung cấp cho hợp tác xã Tú Lệ. Bên cạnh đó xã cũng định hướng, quy hoạch, vận động mở rộng diện tích và áp dụng khoa học kỹ thuật để nâng cao chất lượng lúa gạo nếp Tan.
Để hương cốm bay xa, xã Tú Lệ đang tích cực xây dựng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cốm, đồng thời vận động nhân dân sản xuất cốm chất lượng cao theo hướng hữu cơ. Tiến tới xây dựng cốm Tú Lệ đạt chuẩn OCOP 4 sao. Đây là hướng đi quan trọng góp phần tiêu thụ sản phẩm cốm đặc sản. Qua đó sẽ nâng cao thu nhập cho nhân dân trên địa bàn xã.
