Hành trình khác biệt của Bill Gates: Từ đam mê phần mềm đến sứ mệnh phụng sự thế giới

Ở tuổi 70, Bill Gates không chỉ là “ông trùm” công nghệ với đế chế Microsoft hùng mạnh, mà còn tiên phong dẫn dắt làn sóng AI. Bài viết hé lộ hành trình khác biệt, tinh thần cống hiến và những dự án từ thiện đầy cảm hứng.

Tuổi Thơ Khác Biệt Và Những Cuộc Chiến Nội Tâm

Bill Gates sinh ra trong một gia đình trung lưu tại Seattle (Mỹ). Cha mẹ ông đều mong con trai có nền tảng giáo dục tốt, nhưng chính sự khác biệt từ nhỏ của Gates lại khiến họ bối rối. Ông học nhanh, đọc nhiều, luôn đặt vô vàn câu hỏi và thường bất tuân những quy tắc “thông thường”.

Để giúp con giải tỏa những căng thẳng tâm lý, cha mẹ Gates đưa ông đến gặp một bác sĩ trị liệu tên là Dr. Cressy. Bất ngờ thay, đây là bước ngoặt quan trọng. Ông chia sẻ rằng những buổi trị liệu không làm ông thấy “kém cỏi”, mà ngược lại, giúp ông hiểu được mình hoàn toàn có thể dùng năng lượng mạnh mẽ đó vào sáng tạo thay vì mâu thuẫn với gia đình.

“Có lúc tôi gây gổ, bướng bỉnh, không chấp nhận những ‘luật lệ’ mà cha mẹ đặt ra. Dr. Cressy khiến tôi nhận ra họ thực sự thương yêu và đang tìm cách giúp đỡ tôi,” Gates hồi tưởng.

Chính lối sống “khác biệt” từ bé và các liệu pháp tâm lý nhân văn đã định hình nên tư duy phê phán, khả năng tập trung cao độ của Gates. Ông thừa nhận, nếu ở thời điểm hiện tại, có thể ông sẽ được chẩn đoán nằm trong phổ tự kỷ (ASD) hoặc mắc hội chứng ADHD. Tuy nhiên, được phát hiện sớm hay muộn không quan trọng bằng việc biết cách tận dụng “siêu năng lực” này: nhờ nó, Gates có thể ngồi lì hàng giờ đọc sách, viết phần mềm và tìm tòi phương pháp giải quyết vấn đề.

Cha mẹ Gates cũng có ảnh hưởng rất lớn. Mẹ ông là người không ngừng kỳ vọng vào con trai, thường đặt ra “mục tiêu ngầm” để con phải cố gắng. Bà muốn con trai phải cư xử lịch thiệp, ăn nói chuẩn mực, có lối sống kỷ luật. Tuy vậy, đôi lúc sự quan tâm sát sao của mẹ khiến Gates cảm thấy nghẹt thở. Còn cha ông, một luật sư danh tiếng, luôn tỏ ra điềm tĩnh, sẵn sàng lắng nghe để tháo gỡ vấn đề. Ông dạy con trai cách đối thoại hòa nhã trong những tình huống căng thẳng, thay vì đối đầu quyết liệt.

Một sự kiện buồn đánh dấu tuổi trẻ của Gates là khi người bạn thân nhất của ông – Kent – qua đời đột ngột. Hai người từng dự định đi du lịch cùng nhau, nhưng Gates không thể tham gia vào phút chót. Nỗi đau này khiến ông suy nghĩ nhiều về giá trị của sự sống và tầm quan trọng của việc trân trọng các mối quan hệ. Phải rất lâu về sau, nhắc lại kỷ niệm này, ông vẫn bồi hồi:

“Việc Kent ra đi là cú sốc đầu tiên, khiến tôi nhận ra cuộc sống mong manh thế nào và cảm thấy tội lỗi vì không thể gần gũi gia đình cậu ấy nhiều hơn sau biến cố.”

Chính những khúc ngoặt tâm lý và trải nghiệm thương đau thời niên thiếu đã đặt nền móng cho con người Bill Gates: vừa khao khát chinh phục đỉnh cao, vừa thấu hiểu rằng mọi thành công cuối cùng cũng nên hướng tới việc phụng sự cộng đồng.

Xây Dựng Microsoft: Khi Niềm Tin Gặp Thời Cơ

Niềm đam mê với máy tính của Gates nhen nhóm từ khi ông còn rất trẻ. Ông dành hàng giờ học lập trình trong phòng máy tính của trường, tự mày mò viết mã. Người bạn đồng hành quan trọng nhất trong giai đoạn này là Paul Allen, bạn học lớn hơn Gates vài tuổi nhưng vô cùng nhiệt huyết. Họ chia sẻ giấc mơ “đưa máy tính vào từng ngôi nhà” – một ý tưởng mà người thời đó cho là viển vông.

Cột mốc năm 1975 đánh dấu một chương mới: Gates cùng Paul Allen quyết định bỏ ngang việc học để khởi nghiệp. Công ty non trẻ mang tên Microsoft ra đời trong một căn phòng thuê nhỏ, gần như không có gì ngoài sự liều lĩnh. Điều này làm cha mẹ Gates lo lắng, nhưng họ vẫn tin vào năng lực của con trai. Chính niềm tin ấy tạo động lực to lớn để Gates nỗ lực đến cùng.

“Lúc đó tôi không nghĩ quá nhiều về rủi ro. Nếu thất bại, tôi tin mình có thể quay lại trường. Còn công nghệ này quá tiềm năng để bỏ lỡ,” ông chia sẻ về quyết định táo bạo nhất đời mình.

Microsoft lớn mạnh nhanh chóng nhờ tiên phong trong mảng phần mềm máy tính cá nhân. Và Gates cũng dần “khét tiếng” về phong cách lãnh đạo có phần khắc nghiệt. Ông tự áp dụng cho mình kỷ luật thép, thức đêm triền miên để viết và sửa mã, liên tục chỉnh sửa, tối ưu sản phẩm. Sự khắt khe ấy được ông dùng y hệt với nhân viên, đòi hỏi tiến độ khủng khiếp để bắt kịp thị trường. Những thành viên không chịu nổi áp lực thường rời đi sớm.

Thế nhưng, triết lý “cứng rắn” đó xuất phát từ niềm tin rằng ai cũng có thể đạt thành tựu cao hơn nếu được khuyến khích đúng cách. Người ở lại hầu hết là những người chung khát vọng và chịu được “nhiệt”. Họ giúp Microsoft nhanh chóng vươn lên trở thành công ty trụ cột ngành công nghệ, vượt qua nhiều tên tuổi sừng sỏ khác.

Nhưng khi trở thành “gã khổng lồ”, Microsoft cũng đối mặt vô số rắc rối, từ kiện tụng chống độc quyền đến áp lực phải đổi mới liên tục. Gates thừa nhận một trong những sai lầm ban đầu là không duy trì quan hệ với chính quyền và giới lập pháp:

“Tôi từng tự hào rằng công ty không cần văn phòng ở Washington D.C. để lobby. Nhưng rồi tôi hiểu rằng thiếu kênh liên lạc với chính phủ, chúng tôi lúng túng trước các vấn đề pháp lý phức tạp,” ông nhớ lại.

Dù vậy, với sự điều hành của Gates, Microsoft vẫn đứng vững và trở thành biểu tượng của Thung lũng Silicon: một đế chế kinh doanh trị giá hàng trăm tỷ đô, đem lại cuộc cách mạng phần mềm mà mọi doanh nghiệp, cá nhân trên toàn cầu không thể phớt lờ.

Sự Cạnh Tranh Và Tôn Trọng Với Steve Jobs

Trong lịch sử công nghệ, cuộc “đối đầu” được nhắc đến nhiều nhất chính là giữa Microsoft với Apple. Bill Gates và Steve Jobs thường xuyên được báo chí gắn mác “kỳ phùng địch thủ”. Thế nhưng, góc nhìn của Gates lại nhiều chiều sâu hơn: ông trân trọng tài năng thiết kế của Jobs, một điều ông thừa nhận mình không thể sánh kịp.

Thời kỳ đầu, Microsoft viết phần mềm cho máy tính Apple II, rồi đến dự án Macintosh. Hai công ty này từng hợp tác khá chặt chẽ. Jobs luôn muốn sản phẩm của mình hoàn mỹ cả về thẩm mỹ lẫn hiệu năng, còn Gates tập trung vào tối ưu mã nguồn và thúc đẩy phổ cập hóa phần mềm.

“Steve có gu thiết kế và trực giác thị trường thiên tài. Tôi thì mạnh về viết mã và xây dựng nền tảng phần mềm. Hai hướng đi bù trừ cho nhau,” Gates nói về Jobs.

Tuy có những lúc ganh đua quyết liệt – đặc biệt khi Apple trỗi dậy với iMac, iPod – nhưng cả hai ông lớn đều hiểu rằng cạnh tranh cũng là cách phát triển chung cho ngành. Gates cho biết chính Jobs đã tạo động lực để ông nghĩ khác, không ngừng làm mới sản phẩm. Khi Jobs rời Apple rồi trở lại, Bill Gates đánh giá cao “sự lột xác” của đối thủ, coi đó là bài học về tính sáng tạo và kiên trì.

Trong những năm cuối đời của Jobs, họ còn trao đổi riêng về ý nghĩa cuộc sống và hướng đi mới cho công nghệ. Gates từng kể lại, hai người hồi tưởng nhiều kỷ niệm, cùng thừa nhận đã kỳ vọng quá sớm rằng máy tính sẽ thay đổi nền giáo dục, nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Sau tất cả, Gates khẳng định mối quan hệ này nhiều phần “tương kính lẫn nhau”, chứ không chỉ là tranh đấu như dư luận thường phỏng đoán.

Từ Doanh Nhân Tỷ Phú Đến Nhà Từ Thiện

Nhắc đến Bill Gates, hình ảnh một tỷ phú giàu nhất thế giới trong nhiều năm liên tục là điều không thể bỏ qua. Tuy nhiên, quan điểm của ông về tiền bạc lại vô cùng rõ ràng: tài sản lớn không nên chỉ để lại cho con cái, tạo ra “đế chế gia đình” mà chẳng đóng góp cho cộng đồng. Chính vì thế, Gates quyết định dành phần lớn gia sản cho các hoạt động thiện nguyện.

1. Sự Khởi Đầu Của Con Đường Từ Thiện

Khoảng đầu thập niên 2000, Gates bắt đầu lùi lại khỏi vị trí điều hành hàng ngày ở Microsoft. Ông chuyển trọng tâm sang Quỹ Bill & Melinda Gates Foundation, tập trung giải quyết các vấn đề y tế, giáo dục và giảm nghèo trên quy mô toàn cầu. Số liệu cho thấy quỹ này đã chi hàng chục tỷ đô cho vaccine, đặc biệt hỗ trợ giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ em châu Phi và châu Á.

Cha của Gates, một luật sư lỗi lạc, chính là người đặt nền móng để con trai nhen nhóm khát vọng thiện nguyện. Ông tham gia quản lý quỹ trong giai đoạn đầu, góp phần xây dựng các dự án như xóa bệnh bại liệt (polio) hay phòng chống sốt rét (malaria) ở các nước đang phát triển. Gates tâm sự:

“Cha tôi luôn quan tâm đến lẽ công bằng. Ông quyết định không làm thẩm phán liên bang vì muốn tiếp tục gắn bó cùng đồng nghiệp tại công ty luật và cùng tôi phát triển quỹ từ thiện. Điều ấy khiến tôi vô cùng xúc động.”

2. Tinh Thần “Giving Pledge” Và Triết Lý “Trao Lại”

Gates cùng tỷ phú Warren Buffett sáng lập sáng kiến “Giving Pledge” (Cam kết Cho đi), kêu gọi những người giàu trên thế giới hiến tặng phần lớn tài sản cho các hoạt động xã hội. Theo Gates, đã đến lúc người có tiền và tầm ảnh hưởng cần “trả lại” cho cộng đồng. Không chỉ dừng ở những tấm séc, ông còn kêu gọi các tỷ phú khác “động não” sáng tạo, thử nghiệm ý tưởng táo bạo như đẩy lùi sốt rét, xây dựng mô hình giáo dục trực tuyến toàn cầu hay chống biến đổi khí hậu.

“Chúng tôi không thể mong đợi chính phủ giải quyết hết, nhất là ở các nước nghèo. Giới siêu giàu cần hợp lực, đem tài nguyên và tư duy đổi mới để tìm ra giải pháp,” Bill Gates nhấn mạnh.

3. Những Dự Án Ấn Tượng

• Xóa sổ bại liệt (Polio): Quỹ Gates tài trợ nghiên cứu và cung cấp vaccine, với tham vọng “quét sạch” căn bệnh này khỏi Trái đất. Từ hàng trăm nghìn ca nhiễm mới mỗi năm, đến nay chỉ còn rải rác một vài khu vực cực kỳ khó khăn.
• Chống sốt rét (Malaria): Dự án cung cấp màn chống muỗi và cải thiện điều kiện sinh hoạt. Kết hợp với nghiên cứu thuốc mới, mục tiêu là cứu hàng triệu trẻ em châu Phi khỏi căn bệnh có thể phòng ngừa này.
• Cải thiện dinh dưỡng: Thông qua hỗ trợ nông nghiệp, Gates mong muốn người dân vùng nông thôn châu Phi cải thiện bữa ăn, nâng cao chất lượng cuộc sống. Ông tin rằng nếu xử lý nạn suy dinh dưỡng, thế hệ trẻ ở các nước nghèo sẽ có cơ hội vươn lên học tập và phát triển.
• Giáo dục trực tuyến: Ngoài công cụ phần mềm, Gates còn ủng hộ mô hình dạy học như Khan Academy, biến internet thành “gia sư” miễn phí cho mọi học sinh. Mặc dù kết quả chưa như mong đợi, ông vẫn tin vào tương lai giáo dục số, nhất là khi công nghệ AI ngày càng tiến bộ.

Những dự án trên không chỉ tái khẳng định tầm ảnh hưởng của Gates, mà còn truyền cảm hứng về trách nhiệm xã hội cho thế hệ doanh nhân trẻ. Bản thân ông là bằng chứng sống động: một doanh nhân có thể song hành giữa lợi nhuận và đạo đức, giữa công nghệ và nhân văn.

AI Và Những Thách Thức Tương Lai

Trong mắt Bill Gates, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) là bước ngoặt tương đương với internet hay điện thoại di động. AI có tiềm năng cải thiện y tế, giáo dục, hành chính công; song cũng ẩn chứa nguy cơ, từ mất việc làm hàng loạt đến lạm dụng thông tin và truyền bá tin giả.

“Chúng ta phải tỉnh táo. Công nghệ mới không đảm bảo sẽ được dùng cho mục đích tốt ngay lập tức. Hãy nhìn mạng xã hội – nó vừa kết nối hàng tỷ người, vừa nuôi dưỡng nội dung cực đoan. AI có thể phóng đại cả hai mặt đó,” Gates cảnh báo.

Ông kêu gọi chính phủ không thể “khoán trắng” cho các công ty công nghệ, vốn luôn chịu áp lực cạnh tranh và lợi nhuận. Chính phủ cần hoạch định chính sách, quy định để AI không trở thành mối đe dọa, đồng thời khuyến khích nghiên cứu và ứng dụng AI vì lợi ích cộng đồng. Gates ví von rằng nếu không hành động, “các thế hệ sau sẽ phải xử lý mớ hỗn độn do chúng ta để lại”.

1. AI Trong Giáo Dục

Một trong những niềm hy vọng lớn của Gates là AI có thể giúp “cá nhân hóa” việc học. Thay vì lớp 30-40 học sinh học chung một giáo án, AI sẽ đưa ra bài tập, gợi ý riêng theo trình độ của từng em, thúc đẩy động lực tự học. Tuy nhiên, ông thừa nhận khó khăn lớn nhất không nằm ở công nghệ, mà ở tâm lý con người: làm sao để những học sinh yếu kém không mất niềm tin, và có đủ kiên trì để theo giáo trình AI đề xuất.

2. AI Trong Y Tế

Với kinh nghiệm chống dịch bệnh suốt nhiều năm, Gates tin tưởng AI có thể hỗ trợ các bác sĩ chẩn đoán, phân tích hình ảnh y khoa, dự báo khu vực bùng phát dịch. Ở vùng sâu vùng xa, nơi thiếu trầm trọng bác sĩ, một chatbot tích hợp AI có thể hướng dẫn người dân chăm sóc sức khỏe căn bản, thậm chí cảnh báo nguy cơ lây nhiễm. “Nó giống như ta cấp cho mỗi bệnh nhân một ‘bác sĩ ảo’ miễn phí,” ông nhận xét.

3. AI Và Mất Việc Làm

Bên cạnh viễn cảnh tươi sáng, Gates hiểu rõ nỗi lo về mất việc làm. Ông dự đoán nhiều công việc lặp đi lặp lại sẽ bị AI thay thế, tạo ra làn sóng thất nghiệp nếu xã hội không kịp chuẩn bị. Hướng đi của ông là kêu gọi chính phủ xây dựng lộ trình đào tạo lại lực lượng lao động, cùng chính sách hỗ trợ hiệu quả.

“Nếu ta không suy nghĩ nghiêm túc, chênh lệch giàu nghèo sẽ càng trầm trọng. AI có thể chỉ làm giàu cho vài tập đoàn và đẩy phần còn lại ra rìa,” Gates nhận định.

Bill Gates là minh chứng cho việc một con người có thể vừa dám bứt phá trong kinh doanh, vừa kiên trì theo đuổi khát vọng phụng sự cộng đồng. Từ cậu bé nổi loạn, miệt mài học lập trình, đến nhà sáng lập một “đế chế” phần mềm, rồi người đi đầu xu hướng thiện nguyện và cảnh báo toàn cầu về tương lai AI, ông vẫn giữ tinh thần tò mò và tin tưởng vào sức mạnh của đổi mới.

Dù thường xuyên bị hiểu lầm hay thậm chí chỉ trích, Gates vẫn bền bỉ với triết lý “chia sẻ” – ở đó, thành công càng lớn thì trách nhiệm xã hội càng cao. Và hơn ai hết, ông muốn thế hệ doanh nhân trẻ hãy nhìn vào tấm gương này để hiểu rằng, đích đến cuối cùng không chỉ nằm ở những con số lợi nhuận, mà còn là giá trị bền vững để lại cho nhân loại.