Từ lá dứa đến cuộc cách mạng thời trang: Hành trình Piñatex

Piñatex ra đời từ quyết tâm của Carmen Hijosa khi từ bỏ ngành da thuộc độc hại, tìm đến sợi lá dứa và tạo nên một giải pháp bền vững cho thời trang. Câu chuyện 10 năm nghiên cứu này không chỉ tác động môi trường, mà còn thay đổi cuộc sống của nhiều cộng đồng nông thôn.

Khởi Đầu Từ Một Cô Gái 18 Tuổi

Rời vùng đất Asturias (Tây Ban Nha) khi mới 18 tuổi, “Tôi chưa biết rõ mình sẽ làm gì, nhưng biết chắc nơi này không thuộc về tôi”, Carmen Hijosa chia sẻ. Sang Ireland với mong muốn học tiếng Anh và khám phá thế giới, cô nhanh chóng bị cuốn hút vào ngành thiết kế. Ở tuổi 21, cô thành lập một công ty thủ công chuyên sản xuất sản phẩm da, từng bước thành công và xuất khẩu sang nhiều thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, mọi sự không dừng ở đó. Sau một thời gian được công nhận trong giới thời trang Ireland, Carmen được Ngân hàng Thế giới và Liên minh châu Âu mời làm tư vấn phát triển sản phẩm cho các cộng đồng thủ công. Chính giai đoạn này, cô có cơ hội đặt chân đến những miền đất xa xôi để hỗ trợ người dân bản địa cải thiện sinh kế.

“Tôi đang từ một nhà thiết kế da thuộc, bán cho cửa hàng cao cấp, rồi bất ngờ thấy mình ở Altiplano (Bolivia), trò chuyện với phụ nữ Quechua – Aymara. Tôi nhận ra họ có tay nghề thủ công phi thường, nhưng chưa thể vươn ra thế giới.”

Carmen cảm nhận sâu sắc sự chênh lệch giàu nghèo, và quan trọng hơn, cô nhận ra trách nhiệm xã hội của mình. Chính cú chạm đầu tiên với chất liệu và văn hóa địa phương đã khiến cô suy nghĩ nghiêm túc về việc: “Làm sao để thiết kế thật sự mang lại giá trị cho cộng đồng, chứ không chỉ tạo ra lợi nhuận hay danh tiếng?”

Cuộc Gặp Gỡ Với Những Nền Văn Hóa Bản Địa

Trong thời gian làm tư vấn, Carmen chứng kiến quy trình sản xuất ở nhiều nước, đặc biệt khu vực Nam Mỹ và châu Á. Những sản phẩm da hay thủ công xuất khẩu đòi hỏi chất lượng khắt khe, nhưng người thợ thủ công thường không được hưởng lợi xứng đáng. Cô kể lại cuộc gặp với một cộng đồng Quechua – Aymara vùng cao Bolivia: “Thay vì ép họ làm sản phẩm gò bó theo ‘đơn đặt hàng châu Âu’, tôi đưa họ đến viện bảo tàng để tìm hiểu chính di sản của tổ tiên mình. Họ bước vào với vẻ nhút nhát, nhưng bước ra với lòng tự tôn mạnh mẽ. Họ nhận ra giá trị truyền thống là nền tảng để phát triển.”

Quyết định “phá kịch bản” (không đưa họ sang triển lãm ở Frankfurt ngay lập tức) khiến Carmen bị cắt hợp đồng. Nhưng cô vẫn tự hào vì đã giúp cộng đồng địa phương gìn giữ nét văn hóa, đồng thời chứng minh được: Truyền thống cần được bảo tồn và nâng tầm, chứ không nên bị ép khuôn theo thị hiếu nước ngoài.

Chuyển Hướng Sang Châu Á: Từ Da Thuộc Đến Lá Dứa

Sau thành công ban đầu ở Ireland, Carmen sang Philippines tư vấn phát triển sản phẩm da thuộc. Thế nhưng cô nhanh chóng bàng hoàng bởi tình trạng ô nhiễm và điều kiện lao động tồi tệ trong các xưởng thuộc da. Đó là một cú sốc.

“Tôi không tin nổi. Nước thải, mùi hóa chất, sức khỏe công nhân: tất cả đều cực kỳ độc hại. Tôi hỏi mình: Tại sao ngành da lại chấp nhận cái giá khủng khiếp thế này?”

Quyết định từ bỏ ngành da thuộc tuy mạo hiểm, nhưng với Carmen, đó là điều tất yếu. Cô tìm đến Trung tâm Thiết kế Philippines, trao đổi về tiềm năng những sợi tự nhiên địa phương. Lãnh đạo trung tâm bất ngờ khuyến khích cô “Go ahead!” – “Cứ dấn thân”. Với nền tảng thiết kế và đam mê tìm hiểu nguyên liệu bản địa, cô tiếp cận các thợ dệt truyền thống.

Philippines vốn có truyền thống dệt sợi lá dứa để làm trang phục như Barong Tagalog. Sợi lá dứa nổi tiếng mỏng manh, dẻo dai, nhưng chỉ được khai thác thủ công, hạn chế quy mô sản xuất. Trong quá trình thử nghiệm, Carmen nhận thấy sợi lá dứa cầm trên tay rất mịn, bền và mềm dẻo. Ý tưởng lóe lên: “Tạo nên một vật liệu thay thế da thuộc bằng sợi lá dứa.”

“Giống như da là tập hợp của nhiều lớp sợi, tôi tưởng tượng sợi lá dứa cũng có thể liên kết lại như một ‘lớp da thực vật’, không cần phải giết hại động vật.”

Thử Thách 10 Năm Nghiên Cứu

Ý tưởng là một chuyện, hiện thực hóa nó là chặng đường kéo dài cả thập kỷ. Carmen quyết định quay lại học tập bài bản về dệt may và vật liệu tại Royal College of Art (London), kết hợp với Imperial College nghiên cứu khoa học sợi. Mục tiêu: Tạo ra chất liệu dạng “phiên bản da” từ lá dứa, có độ bền, độ co giãn, chịu mài mòn đủ tiêu chuẩn công nghiệp.

Ba vấn đề chính mà cô gặp phải:

1. Nguồn nguyên liệu: Lá dứa thường bị vứt bỏ hoặc đốt, gây lãng phí và ô nhiễm CO2. Cần thu gom quy mô lớn, nhưng phải đảm bảo thu mua bền vững (vì nhiều nơi nông dân chưa quen kỹ thuật sơ chế).
2. Quy trình sản xuất: Từ chỗ dệt hoàn toàn thủ công, làm sao ứng dụng công nghệ “non-woven” (không dệt) và tạo nên tấm nguyên liệu lớn, đồng nhất chất lượng.
3. Thị trường: Làm thế nào để thuyết phục người mua về tính ưu việt và câu chuyện đặc biệt phía sau?

Bên cạnh đó, Carmen mong muốn tạo nên chuỗi giá trị giúp cộng đồng nông dân Philippines hưởng lợi. Mỗi hecta trồng dứa thải ra hàng tấn lá, thường bị đốt bỏ. Nếu tận dụng, nông dân có thể có thu nhập tăng thêm. Ý tưởng này đòi hỏi sự hợp tác, hỗ trợ vốn và kỹ thuật cho địa phương.

“Nhờ các mối quan hệ, tôi tiếp cận một công ty non-woven ở Philippines. Chủ công ty nói: ‘Đây có thể là bước đột phá cho ngành dệt nước nhà, tôi sẽ giúp cô.’ Và thế là chúng tôi bắt đầu thí nghiệm.”

Khởi đầu chỉ từ vài tấm nhỏ, Carmen mất nhiều năm tối ưu công nghệ kết dính sợi, dùng enzym xử lý xơ, rồi mang sản phẩm thí điểm sang Tây Ban Nha phủ lớp resin bảo vệ. Sau vô số thất bại, cuối cùng, vật liệu cô hằng mơ ước ra đời.

Piñatex: Vật Liệu Thay Thế Từ Lá Dứa

Năm 2015, tại Royal College of Art, cô trưng bày thành quả: những tấm vật liệu “như da” đầu tiên cùng loạt sản phẩm mẫu. Piñatex chính thức được giới thiệu. Đúng thời điểm trào lưu thời trang thuần chay bùng nổ, khách hàng tìm kiếm sản phẩm bền vững không làm hại động vật, Piñatex nhanh chóng thu hút sự chú ý.

“Tôi bất ngờ vì nhiều thương hiệu lớn chủ động liên hệ, từ Puma, Nike cho đến Hugo Boss, Calvin Klein, hay H&M. Ai cũng muốn thử nghiệm chất liệu mới thân thiện môi trường.”

Bằng sáng chế được đăng ký để bảo vệ công thức pha trộn sợi, lớp phủ và quy trình. Dưới thương hiệu Carmen Hijosa dẫn dắt, công ty Ananas Anam (ghép từ “Ananas” – nghĩa là quả dứa, và “Anam” – linh hồn trong tiếng Ireland) ra đời, cung cấp Piñatex cho thị trường toàn cầu.

Hiện, Piñatex được bán dạng cuộn (roll) để giảm hao hụt (thay vì hình dạng không đều như da thuộc). Nhờ vậy, thương hiệu có thể ứng dụng cho nhiều dòng sản phẩm: giày, túi, ví, áo khoác, phụ kiện, thậm chí nội thất. Thử thách tiếp theo là tối ưu độ bền, chống xé rách, đạt tiêu chuẩn ngành ô tô và ngành thiết kế nội thất cao cấp.

Chuỗi Cung Ứng Và Tác Động Xã Hội

Đóng góp quan trọng nhất của Piñatex là tạo ra chuỗi cung ứng “khép kín” ngay tại Philippines và mở rộng sang Bangladesh. Mỗi mắt xích đều được hỗ trợ:

• Nông dân: Thu gom lá dứa sau khi thu hoạch quả, thay vì đốt bỏ.
• Nhà máy tách sợi: Sử dụng máy móc và kỹ thuật được huấn luyện, phân loại sợi, phơi khô dưới nắng, sau đó chuyển đến xưởng xử lý enzym.
• Đơn vị hoàn thiện: Tại Tây Ban Nha, sợi được kết nối dưới dạng non-woven, phủ resin, rồi sấy tumbling để tăng độ linh hoạt.

Nhờ đó, hàng trăm gia đình có thu nhập ổn định. Tại vùng Tiboli (Philippines), có cộng đồng 50 người làm việc thường xuyên cho Piñatex, chủ yếu là phụ nữ.

“Những người phụ nữ ở bangladesh tâm sự: ‘Giờ đây, tôi có thể nuôi con, không còn lo bữa ăn thiếu thốn. Tôi thấy an toàn và được tôn trọng.’

Một điều thú vị là phần bã lá dứa (gồm 97% sinh khối) sau khi tách xơ có thể chuyển thành phân hữu cơ. Quy trình trọn vẹn: từ lá dứa thô đến phân bón hữu cơ quay về cải tạo đất trồng. Đây là mô hình kinh tế tuần hoàn tiêu biểu cho nông nghiệp.

Thành Công Thương Mại Và Tầm Ảnh Hưởng

Tuy Piñatex còn trong giai đoạn mở rộng, nhiều thương hiệu lớn đã ra mắt bộ sưu tập từ vật liệu này. Hugo Boss đã giới thiệu giày nam Piñatex, H&M tung dòng sản phẩm “Conscious Collection” với túi, áo khoác. Calvin Klein thì triển khai giày sneakers Piñatex.

“Sự khác biệt của Piñatex so với da thuộc? Không hóa chất độc hại, không tốn nước, không đất đai để nuôi gia súc, không nguồn gốc từ khai thác động vật. Giá thành cũng cạnh tranh so với da thật.”

Một số dự án nội thất ô tô thử nghiệm ghế bọc Piñatex, nhằm cắt giảm da truyền thống và các vật liệu tổng hợp từ dầu mỏ. Theo lời Carmen, có thể mất vài năm để vượt qua các tiêu chuẩn khắt khe về chống cháy, chống mài mòn trong ngành ô tô, nhưng tiềm năng là rất lớn.

Trọng Tâm “Bền Vững”: Sợi Lá Dứa Và Tinh Thần Trách Nhiệm

Với các sản phẩm da (hoặc giả da) cũ, việc xử lý hóa chất thuộc da gây hại môi trường; trong khi da tổng hợp chủ yếu làm từ nhựa, khó phân hủy. Piñatex ra đời để khắc phục, đồng thời gắn liền với phát triển cộng đồng.

Piñatex đang trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều startup khác nghiên cứu vật liệu từ nấm, xơ dừa, xơ chuối hay bã cà phê. Bản thân Carmen không lo ngại cạnh tranh, vì cô tin thị trường rộng lớn và thế giới cần nhiều sáng kiến.

“Tôi thấy mình như một ánh sáng nhỏ trong hang động lớn, nhưng nếu có thêm nhiều ánh sáng nhỏ khác, cả hang động sẽ rực sáng.”

Hành Trình Cá Nhân Và Triết Lý Sống

Carmen luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “lắng nghe chính mình” và kiên định trước những biến cố:

• Ở Bolivia, cô từ chối giao kèo cũ để bảo vệ quyền lợi thợ thủ công.
• Ở Philippines, cô bỏ ngành da thuộc để chọn lá dứa, bất chấp rủi ro nghề nghiệp.
• 10 năm bền bỉ nghiên cứu, thành quả là vật liệu Piñatex có giá trị toàn cầu.

“Mỗi hành động đều ảnh hưởng đến ai đó ở phía bên kia trái đất. Nếu có thể làm gì đó tốt hơn, chúng ta nên bắt đầu ngay chính nơi mình đứng.”

Ngoài việc kinh doanh, cô còn ấp ủ xây dựng quỹ hỗ trợ trẻ em sáng tạo, tin rằng văn hóa “tự tay làm ra sản phẩm” sẽ giúp các em hiểu giá trị của thiên nhiên. Tương lai Piñatex còn ở ô tô, nội thất, hay thậm chí mô hình kiến trúc. Điểm cốt lõi vẫn là giữ vững tinh thần “sống chan hòa, tôn trọng con người và môi trường.”

Bài Học Từ Piñatex: Kết Nối Con Người Và Hành Tinh

Hành trình của Carmen Hijosa cho thấy sáng tạo phải đi cùng trách nhiệm, nhất là trong thời kỳ biến đổi khí hậu. Lá dứa vốn bị đốt bỏ nay trở thành nguồn thu nhập cho nhiều phụ nữ nông thôn. Mỗi mét vuông Piñatex là minh chứng về chuỗi cung ứng nhân văn và bền vững.

“Đừng sợ khó khăn. Nếu tâm huyết với điều tốt đẹp, ta sẽ gặp người sẵn lòng giúp. Hãy tin tưởng vào trực giác và khả năng sáng tạo.”

Piñatex không chỉ dừng ở thời trang. Nó khơi gợi câu hỏi cốt lõi: Chúng ta có thể tái thiết kế bao nhiêu sản phẩm thường dùng bằng nguyên liệu thừa hay phế phẩm nông nghiệp, thay vì khai thác tài nguyên mới? Nếu mỗi nhà thiết kế, doanh nghiệp, chính phủ đều “mở mắt” như Carmen, có lẽ câu chuyện bền vững sẽ không còn xa.

Tiếp Nối Và Lan Tỏa

Thành công của Piñatex trở thành tấm gương: khởi đầu từ một ý tưởng “vô lý” (làm vật liệu thay thế da từ lá dứa?), nhưng rồi qua 10 năm, nó đã được kiểm chứng bởi loạt tên tuổi lớn. Quan trọng hơn, Piñatex đánh động giới trẻ về cách tiêu dùng: thay vì “thời trang nhanh” (fast fashion) gây hủy hoại môi trường, ta có thể ưu tiên nguyên liệu tái chế, thân thiện với thiên nhiên.

Carmen thường xuyên nói về “tiếng gọi bên trong”: “Hãy làm điều bạn tin là đúng, đừng để sức ép xã hội cuốn đi. Chúng ta có sức mạnh của lựa chọn: mua món đồ này hay món đồ kia, dùng nguyên liệu sạch hay bẩn, để lại gì cho thế hệ mai sau?”

Sau tất cả, Piñatex không chỉ là một vật liệu. Đó còn là biểu tượng của lòng nhân ái, của niềm tin vào cộng đồng nhỏ bé có thể vươn ra toàn cầu, và sự can đảm dám từ bỏ lối mòn để tạo hướng đi mới.

Hành trình của Piñatex gói gọn tinh thần: dám thay đổi, dám mạo hiểm, lấy cộng đồng làm trọng, bảo vệ môi trường và tôn trọng văn hóa bản địa. Từ lá dứa châu Á đến sàn diễn thời trang cao cấp, sản phẩm của Carmen Hijosa đã chứng minh: sáng tạo có thể giải quyết vấn đề một cách bền vững, mang lại lợi ích cho cả con người lẫn hành tinh.

Dù còn nhiều thách thức kỹ thuật, chuỗi cung ứng, hay mở rộng thị trường, Piñatex đã khởi đầu một làn sóng tư duy khác biệt về thời trang. Đó là nơi thiết kế đồng nghĩa với yêu thương, nơi sản xuất nuôi sống thay vì tàn phá. Đây chính là bài học quý giá từ lá dứa bé nhỏ: Mọi nguồn lực đều đáng quý nếu ta đủ quyết tâm khám phá và trân trọng.