editor 2 tuần trước

Trà hoa vàng: Giá trị vượt trội và thách thức bảo tồn tại Việt Nam

Trà hoa vàng – “nữ hoàng của các loại trà” – mở ra cơ hội lớn về kinh tế, chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, khai thác tận diệt, thiếu bảo tồn dài hạn là thách thức cho Việt Nam.

Trà Hoa Vàng – Giá Trị Và Tiềm Năng

Trà hoa vàng từ lâu đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước đánh giá là loài dược liệu quý, giàu tiềm năng phát triển thành sản phẩm chăm sóc sức khỏe và mang lại giá trị kinh tế cao. Trong nhiều nghiên cứu, loại trà này cho thấy khả năng hỗ trợ điều hòa huyết áp, giảm căng thẳng, hạ đường huyết, phòng chống oxy hóa và giúp cải thiện giấc ngủ.

Đặc biệt, “giá trị sử dụng lớn nhất của trà hoa vàng là nó liên quan đến các bệnh thời đại như tiểu đường, tim mạch, huyết áp,” Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Trần Văn Ơn (Nguyên Trưởng Bộ môn Thực vật, Trường Đại học Dược Hà Nội) khẳng định. Với hoạt chất chủ đạo là polyphenol và polysacarit, trà hoa vàng được ví như “nữ hoàng” chống lão hóa, làm đẹp và nâng cao sức đề kháng.

Không chỉ dừng lại ở giá trị y học, trà hoa vàng còn là sản phẩm kinh tế nhiều hứa hẹn. Nhờ thời gian khai thác lâu bền và giá bán cao, đây được kỳ vọng sẽ là “cây trồng chiến lược” cho những địa phương có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp. Tuy nhiên, để đưa tiềm năng thành hiện thực, Việt Nam cần đối mặt và giải quyết hàng loạt khó khăn trong việc nhân giống, chăm sóc, bảo tồn cũng như mở rộng thị trường.

Thực Trạng Khai Thác Và Bảo Tồn

Hiện nay, Việt Nam được xem là trung tâm đa dạng sinh học của chi Camellia, trong đó có trà hoa vàng, với số lượng loài được phát hiện không ngừng tăng qua các năm. Mặc dù vậy, nguồn gen quý giá này lại bị đe dọa trầm trọng bởi:

Khai thác tận diệt: Một thời gian dài, trà hoa vàng bị săn lùng để bán thô với giá rẻ, xuất lậu sang nước ngoài. Việc người dân chặt, đào bới, lấy cả thân cây trong tự nhiên đã dẫn đến hiện tượng suy giảm nghiêm trọng quần thể cây.
Chuyển đổi mục đích sử dụng rừng: Tình trạng phá rừng, đốt thực bì để trồng rừng sản xuất (keo, bạch đàn) khiến nhiều quần thể trà hoa vàng tự nhiên biến mất hoặc bị thu hẹp đáng kể.
Thiếu cơ chế bảo vệ hữu hiệu: Mặc dù cây trà hoa vàng đã được đưa vào danh mục 100 cây thuốc quý cần ưu tiên bảo tồn, nhưng chính sách cụ thể để gìn giữ, phát triển vẫn chưa đủ mạnh.

Chính Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Ơn cũng thừa nhận: “Nếu không có chương trình bài bản, người dân chẳng thể giữ rừng. Vì họ cũng phải đảm bảo sinh kế, nên họ đành bán hoặc chặt phá cây trà hoa vàng mà không biết hết giá trị.”

Ngoài ra, các rừng đặc dụng và khu bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam chỉ có thể duy trì một phần rất nhỏ những cây trà hoa vàng bản địa. Việc nhân giống, trồng mới đòi hỏi công nghệ cao, thời gian dài và kinh phí lớn, chưa kể sức ép cạnh tranh từ các loại cây công nghiệp khác có vòng quay thu hoạch nhanh hơn.

Góc Nhìn Từ Chuyên Gia

Đánh giá về nỗ lực trồng và phát triển cây trà hoa vàng hiện nay, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Ơn nhấn mạnh một số điểm mấu chốt:

Chọn và đặt tên loài chính xác: Sự đa dạng loài khiến việc phân loại gặp khó khăn. “Chúng ta phải chỉ mặt, đặt tên chính xác từng loài trà hoa vàng, vì mỗi loài có đặc tính dược liệu riêng,” ông nói.
Giống và quy trình trồng:
- Trà hoa vàng phát triển chậm, mất 7-8 năm mới cho hoa ổn định.
- Cần đầu tư kỹ thuật nuôi cấy mô, dâm hom, tạo giống khỏe mạnh, rút ngắn thời gian ra hoa.
- Phải hỗ trợ nông dân chuyển giao kỹ thuật, tiêu chuẩn hóa từ khâu ươm giống, canh tác đến chế biến, bảo quản.
Nghiên cứu lâm sàng:
- “Chúng ta mới chỉ chứng minh độc tính, dược lý trong phòng thí nghiệm, chưa có nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn,” chuyên gia này cho biết.
- Điều này đòi hỏi cả Nhà nước và doanh nghiệp chung tay đầu tư kinh phí, xây dựng đề án nghiên cứu dài hơi.
Xây dựng thương hiệu:
- Chưa có chiến lược quốc gia quảng bá trà hoa vàng ra thế giới.
- Thiếu bộ chỉ tiêu thống nhất, dẫn đến khó khẳng định độ thuần khiết hay chất lượng sản phẩm trên thị trường quốc tế.

Công Viên Trà Hoa Vàng Vũ Gia – Điểm Sáng Bảo Tồn

Trong bối cảnh còn nhiều bất cập, một vài mô hình liên kết bảo tồn và phát triển trà hoa vàng đã manh nha thành công. Điển hình là Công viên Trà hoa vàng do Tiến sĩ Vũ Văn Tâm và cộng sự xây dựng tại Ninh Bình.

Đây là dự án hướng tới tập trung bảo tồn, sưu tầm các giống trà hoa vàng bản địa, đồng thời tiến hành chọn giống, lai tạo ra những cá thể tốt nhất. Chia sẻ về mục tiêu, Tiến sĩ Tâm cho biết: “Chúng tôi lập công viên nhằm bảo tồn các loài trà hoa vàng, đón tiếp các nhà khoa học, người yêu trà đến tham quan, nghiên cứu. Chúng tôi cũng sản xuất giống, cung ứng cây con và thu mua sản phẩm tươi từ nông dân để chế biến theo tiêu chuẩn.”

Hiện nay, công ty Vũ Gia đang hoàn thiện khu vực trồng với diện tích được tỉnh Ninh Bình quy hoạch 100 ha, đạt tiêu chuẩn GACP (Good Agricultural and Collection Practices) do Bộ Y tế cấp. Đặc biệt, dự án còn đặt mục tiêu hướng tới vùng trồng hữu cơ, bảo đảm tuyệt đối an toàn cho người dùng.

Song song với việc trồng và bảo tồn, doanh nghiệp này đã cho ra đời nhiều sản phẩm độc đáo như:

Trà hoa vàng sấy thăng hoa: Giữ nguyên hình dạng, màu sắc, hoạt chất.
Trà túi lọc từ lá và hoa: Tiện dụng, dễ dùng.
Bánh trà ép: Kết hợp hoa trà vàng với trà Shan tuyết Hà Giang, ủ lâu cho dược tính ngày càng đậm.
Dịch chiết làm mỹ phẩm: Giúp chống lão hóa, dưỡng da hiệu quả.

Nói về tương lai, ông Tâm nhấn mạnh: “Chúng tôi tiếp tục đầu tư vào chiết xuất sâu, hợp tác với các cơ quan y tế để tiến hành nghiên cứu lâm sàng, khẳng định rõ tác dụng trên cơ thể con người. Qua đó, người Việt sẽ tin dùng, rồi mới tính đến quảng bá quốc tế.”

Thách Thức Và Định Hướng Phát Triển

Dù tiềm năng lớn, con đường “lên ngôi” của trà hoa vàng vẫn còn nhiều gian nan. Từ thực tế triển khai, cả chuyên gia và doanh nghiệp đều chỉ ra các bài toán cần giải quyết:

Hoàn thiện khung chính sách:
- Nhà nước cần có chương trình dài hạn, hỗ trợ tài chính và kỹ thuật nhân rộng vùng trồng.
- Quản lý nghiêm hành vi khai thác trái phép, nâng cao ý thức cộng đồng trong việc bảo vệ cây trà hoa vàng.
Đầu tư hạ tầng nghiên cứu:
- Thúc đẩy nghiên cứu lâm sàng, xác định rõ hàm lượng hoạt chất, tác dụng điều trị, độ an toàn dài hạn.
- Xây dựng các phòng thí nghiệm chuyên sâu về chọn giống, nuôi cấy mô, trồng trọt quy mô công nghiệp.
Nâng cao giá trị gia tăng:
- Đẩy mạnh chế biến sâu, chiết xuất hoạt chất quý để sản xuất thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, dược phẩm.
- Chuẩn hóa quy trình canh tác theo hướng GACP – Organic, phục vụ cả thị trường trong nước và quốc tế.
Phát triển du lịch sinh thái, quảng bá thương hiệu:
- Mô hình công viên trà hoa vàng hay trang trại sinh thái cần được nhân rộng, tạo nguồn thu bền vững.
- Tổ chức lễ hội, sự kiện chuyên đề về trà, giúp quảng bá hình ảnh “trà hoa vàng” đến với du khách, nhà nhập khẩu.

Với tiềm năng to lớn trong chăm sóc sức khỏe, làm đẹp và giá trị kinh tế cao, trà hoa vàng xứng đáng được đầu tư và bảo vệ như một “báu vật” thiên nhiên. Mặc dù còn nhiều trở ngại về giống, kỹ thuật, thị trường và nghiên cứu lâm sàng, những mô hình tiên phong như Công viên Trà hoa vàng của Vũ Gia phần nào đã chứng minh hướng đi đúng đắn cho loài dược liệu này.

Quan trọng hơn, để trà hoa vàng thật sự vươn xa, cần có sự đồng lòng từ phía Nhà nước, các doanh nghiệp và cộng đồng. Chỉ khi có chiến lược bài bản, nguồn lực tài chính, công nghệ cao và quyết tâm gìn giữ, “nữ hoàng của các loại trà” mới tỏa sáng đúng với tiềm năng to lớn của mình, mang đến lợi ích bền vững cho sức khỏe con người và nền kinh tế Việt Nam.