Người Việt đã sản xuất thành công bột matcha: Hành trình thầm lặng của lá chè Việt

Ít ai biết rằng, trong hơn một thập kỷ qua, người Việt đã lặng lẽ làm nên kỳ tích: sản xuất thành công bột matcha, một trong những tinh hoa của văn hóa trà Nhật Bản. Không chỉ đơn thuần là bột trà xanh, matcha là biểu tượng của thiền, của sự tinh khiết, của cả một ngành công nghiệp tỉ đô.

Và Việt Nam, dù không phải là cái nôi của matcha, nhưng đã bước vào sân chơi ấy bằng chính đôi tay và trí tuệ của mình.

Bắt đầu từ một chàng sinh viên nghèo ở Thái Nguyên

Năm 2013, khi mới là sinh viên năm nhất, Nguyễn Tùng Dương, chàng trai sinh năm 1995 tại vùng chè Thái Nguyên đã thử làm một điều điên rồ: tự học cách sản xuất matcha theo đúng quy trình Nhật Bản. Không có thầy, không có công nghệ, anh lần mò từ các bài viết nước ngoài, rồi mày mò hấp lá chè, sấy bằng nhiệt độ thấp, tách gân và nghiền bằng cối đá granite thủ công.

Kết quả thật bất ngờ. Bột matcha của Dương không chỉ mịn màng, giữ được màu xanh ngọc đặc trưng, mà còn có hậu vị ngọt và hương thơm nhẹ, gần như tiệm cận matcha ngoại nhập. Từ mô hình thử nghiệm nhỏ trong gian bếp, anh đã mở rộng thành một xưởng chế biến, đưa matcha Việt lên bản đồ sản phẩm mới, khởi đầu cho hành trình sản xuất bột matcha của người Việt.

Khi doanh nghiệp vào cuộc: Tam Đường, Satoen, Fuji và làn sóng đầu tư công nghệ

Khác với làn sóng sản xuất bột trà xanh pha chế thông thường, sản xuất matcha đích thực đòi hỏi một quy trình nghiêm ngặt: từ che nắng cây chè trước khi thu hoạch để tăng chlorophyll và theanine, đến hấp nhanh lá sau khi hái, sấy lạnh, nghiền bằng cối đá granite tốc độ thấp để giữ hương lẫn dưỡng chất.

Tưởng chừng quá xa vời, nhưng nhiều doanh nghiệp Việt đã chứng minh điều ngược lại. Tại Lai Châu, Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển Chè Tam Đường đã đầu tư dây chuyền sản xuất hiện đại từ Nhật Bản và Đài Loan, chọn giống chè Kim Tuyên, một giống có hàm lượng amino acid cao, để chế biến matcha đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.

Ở Sơn La, liên doanh Satoen Việt Nam (với đối tác Nhật Bản) xây dựng vùng nguyên liệu hơn 200ha và dây chuyền sản xuất hiện đại, áp dụng quy trình Nhật Bản toàn diện. Kết quả là bột matcha Việt không chỉ được tiêu thụ trong nước mà còn xuất hiện ở các thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc.

Cũng ở Sơn La, Fuji Matcha trồng giống chè Yabukita vốn là giống chủ lực của vùng Uji (Kyoto) và duy trì toàn bộ quy trình truyền thống từ hái chè một tôm hai lá đến nghiền bằng cối đá granite. Bột matcha Fuji được đánh giá cao về độ mịn, độ ẩm thấp và màu sắc ổn định, thích hợp cho pha chế và làm bánh.

Không chỉ có đại gia, nhiều startup Việt cũng âm thầm làm matcha

Sự lan tỏa của matcha cũng khiến nhiều startup trẻ tìm thấy cơ hội. Tại Nam Định, nhóm khởi nghiệp Xuân Trường đã phát triển dòng sản phẩm matcha hoà tan dạng trà sữa, trà chanh viên sủi với công nghệ nano, nhắm đến giới trẻ. Tại Hà Nội, Việt Tuấn sản xuất matcha vụ xuân, lấy búp chè non hái sớm trong mùa lạnh, giữ được màu và vị ngọt tự nhiên. Một số đơn vị như CASA hay Matchashop nhập lá thô từ Nhật, xay và đóng gói tại Việt Nam để tạo sản phẩm có giá mềm hơn mà vẫn đạt chất lượng khá.

Có thể nói, từ những nhà máy quy mô lớn cho đến các xưởng nhỏ, từ chè nguyên chất đến các biến thể sáng tạo, người Việt đang từng bước khẳng định vị thế trong phân khúc thị trường vốn được mặc định là “chỉ dành cho Nhật”.

Chất lượng: Đã tiến xa, nhưng vẫn còn cách biệt

Không thể phủ nhận rằng matcha Việt Nam ngày càng được cải thiện về mặt màu sắc, độ mịn, vị hậu ngọt và khả năng ứng dụng đa dạng. Một số sản phẩm đã đạt chứng nhận xuất khẩu và phản hồi tích cực từ người dùng quốc tế.

Tuy nhiên, khi đặt cạnh matcha hạng cao cấp từ Nhật Bản, nhất là loại ceremonial dùng trong trà đạo, thì matcha Việt vẫn có khoảng cách nhất định. Một phần do giống chè khác biệt, phần khác đến từ yếu tố thổ nhưỡng, và đặc biệt là trình độ kiểm soát vi mô trong từng công đoạn chưa hoàn toàn đồng đều.

Dù vậy, nếu đặt trong bối cảnh khu vực và mục tiêu sử dụng đa năng (pha chế, làm bánh, làm mỹ phẩm), thì matcha Việt Nam đã hoàn toàn đủ sức cạnh tranh, với lợi thế lớn về giá thành và khả năng tùy biến sản phẩm.

Thị trường tiềm năng: Người Việt vẫn chuộng hàng ngoại vì… chưa biết hàng Việt?

Một nghịch lý đáng buồn là dù sản xuất thành công, bột matcha Việt vẫn chưa được biết đến rộng rãi ngay tại chính thị trường nội địa. Trên các sàn thương mại điện tử, đa số người tiêu dùng vẫn ưu tiên chọn matcha Nhật Bản, Hàn Quốc hay Đài Loan, ngay cả khi không kiểm chứng được nguồn gốc.

Một phần nguyên nhân đến từ tâm lý chuộng ngoại. Nhưng phần lớn đến từ thiếu truyền thông chính thống, thiếu đánh giá công tâm và thiếu hệ thống phân phối đủ mạnh để matcha Việt có mặt đều khắp các cửa hàng, quán cà phê, tiệm bánh, spa…

Nếu có một nền tảng đánh giá tập trung, một chiến dịch truyền thông minh bạch hoặc một cộng đồng dùng thử thật sự khách quan, thì có lẽ bột matcha Việt sẽ được trao cơ hội công bằng hơn.

Một hành trình âm thầm, nhưng đáng được biết đến

Từ một ý tưởng nhỏ nhoi của chàng sinh viên ở Thái Nguyên đến những nhà máy hiện đại vùng núi cao phía Bắc, matcha Việt Nam đã có bước đi dài, không ồn ào, không quảng bá rầm rộ, nhưng đầy bản lĩnh.

Không ai phủ nhận được sự đẳng cấp của matcha Nhật Bản. Nhưng cũng không nên bỏ qua nỗ lực đáng nể của người Việt trong việc làm chủ công nghệ, cải tiến quy trình, chinh phục thị trường quốc tế, và đặc biệt: tạo ra sản phẩm sạch, xanh, có tiềm năng toàn cầu hóa.

Vấn đề còn lại, là chúng ta những người tiêu dùng, có sẵn sàng trao cho matcha Việt một cơ hội?