Khởi nghiệp AI: Hành trình bền vững từ thị trường Việt Nam đến thế giới

Trên toàn thế giới, lĩnh vực AI đang bứt phá mạnh mẽ với nguồn vốn đầu tư khổng lồ, trong đó Việt Nam cũng nổi lên với nhiều startup tiềm năng. Bài viết này khám phá cách họ nắm bắt thời cơ, vượt qua thách thức và hướng đến phát triển bền vững lâu dài.

Làn Sóng AI Toàn Cầu

Thế giới đang chứng kiến sự bùng nổ của AI (Artificial Intelligence) trên mọi phương diện. Theo thống kê năm 2024, đầu tư mạo hiểm vào AI chiếm gần 1/3 tổng vốn toàn cầu, tương đương hơn 100 tỷ USD. Đáng chú ý, con số này tăng khoảng 80% so với năm 2023, minh chứng rõ ràng cho sức hấp dẫn của công nghệ trí tuệ nhân tạo đối với giới đầu tư. Những quỹ tài chính lớn đổ về các công ty làm về mô hình nền tảng (Foundation Model), đồng thời rót vốn mạnh cho các lĩnh vực như ô tô tự hành, y tế, robot, an ninh và dịch vụ chuyên nghiệp.

Ba quốc gia đứng đầu về hệ sinh thái AI cũng như số lượng công ty khởi nghiệp công nghệ cao lần lượt là Mỹ, Israel và Anh. Tại các trung tâm này, các phòng thí nghiệm nghiên cứu AI được hỗ trợ bởi cơ sở hạ tầng hiện đại cùng lực lượng nhân tài dồi dào. Chính các điều kiện thuận lợi và môi trường cạnh tranh gay gắt đã thúc đẩy startup tại đây tạo ra những giá trị mới mẻ, góp phần làm thay đổi cục diện công nghệ trên quy mô toàn cầu.

Bên cạnh đó, nhiều quốc gia châu Á cũng đang thể hiện sức bật ấn tượng. Các chính sách mở cửa, ưu đãi thuế, và chương trình hỗ trợ nghiên cứu – phát triển đã thu hút các nhà khởi nghiệp trẻ tham gia cuộc đua công nghệ. Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và đặc biệt là Singapore là những ví dụ điển hình trong việc xây dựng hệ sinh thái AI năng động, sáng tạo và không ngừng đổi mới.

Tiềm Năng Và Cơ Hội Cho Startup Việt Nam

Trong bối cảnh đó, Việt Nam nổi lên như một môi trường hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi cho startup. Nguồn nhân lực trẻ, đa dạng và đầy nhiệt huyết chính là ưu thế đầu tiên. Sinh viên Việt Nam hiện được đào tạo bài bản ở các trường đại học chuyên ngành công nghệ thông tin, khoa học máy tính, khoa học dữ liệu… Đây là nền tảng lý tưởng để tiếp cận AI ở góc độ chuyên sâu, sẵn sàng thử sức với những ý tưởng mới.

Ngoài ra, chi phí vận hành ở Việt Nam được đánh giá là “mềm” hơn so với nhiều thị trường lớn. Không chỉ về nhân công, giá thuê văn phòng, dịch vụ hạ tầng điện toán hay điện toán đám mây ở Việt Nam cũng có xu hướng thấp hơn so với chuẩn quốc tế. Yếu tố này giúp tối ưu hóa dòng tiền ban đầu – yếu tố sống còn với bất kỳ startup nào trong giai đoạn khởi tạo. Đồng thời, chính sách từ phía chính phủ về hỗ trợ khởi nghiệp cũng tạo điều kiện tiếp cận các quỹ đầu tư trong nước và nước ngoài.

Đặc biệt, trong lĩnh vực AI, Việt Nam còn có tiềm năng phát triển các ứng dụng thực tế hướng đến ngành nông nghiệp, y tế, giáo dục, giao thông, tài chính… Với đặc trưng về khí hậu, thổ nhưỡng, và nhu cầu hạ tầng đang ngày một đa dạng, bền vững được xem là định hướng quan trọng giúp các ý tưởng công nghệ ở Việt Nam phát triển dài hơi.

Thách Thức Lớn Khi Vươn Ra Toàn Cầu

Dù hội tụ nhiều ưu thế, startup Việt Nam vẫn đối mặt với không ít rào cản trước khi khẳng định tên tuổi trên thị trường toàn cầu. Một trong những thách thức lớn nhất là khả năng tiếp cận nguồn dữ liệu lớn (Big Data) và hạ tầng điện toán mạnh. Trong AI, dữ liệu được ví như “nhiên liệu” để huấn luyện các mô hình. Thiếu dữ liệu chất lượng cao, dự án khó đạt độ chính xác và hiệu quả khi triển khai thực tế. Chưa kể, chi phí cho cơ sở hạ tầng điện toán hiện đại – như GPU, máy chủ chuyên dụng – không hề thấp, đặt gánh nặng không nhỏ lên vai các doanh nghiệp khởi nghiệp.

Mặt khác, rào cản về pháp lý và chính sách vẫn là trở ngại. Quy định về bảo mật dữ liệu, bản quyền, quyền riêng tư… tại nhiều quốc gia không giống nhau, buộc startup muốn mở rộng thị trường phải nghiên cứu và tuân thủ nghiêm ngặt. Trong khi đó, hành lang pháp lý về AI ở Việt Nam và ngay cả trên thế giới vẫn đang dần định hình, chưa thực sự thống nhất. Nhiều quỹ đầu tư mạo hiểm tỏ ra khá thận trọng với các dự án AI bởi tính rủi ro và chi phí cao, cũng như thời gian thu hồi vốn dài.

Cuối cùng, cạnh tranh khốc liệt trên thị trường quốc tế đòi hỏi startup phải có chiến lược kinh doanh sắc bén và đội ngũ nhân sự đa dạng về kỹ năng. Việc chỉ tập trung phát triển công nghệ mà không định hình rõ kế hoạch tiếp thị và bán hàng sẽ gây lãng phí nguồn lực, cũng như mất cơ hội khẳng định tên tuổi ở quy mô toàn cầu.

Góc Nhìn Từ Chuyên Gia: Phân Tích, Thất Bại Và Thành Công

Theo một nghiên cứu quốc tế, có tới 90% startup thất bại, trong đó 5-10% thất bại ngay trong năm đầu. Riêng với những dự án liên quan đến AI, tỷ lệ rủi ro còn cao hơn do chi phí phát triển công nghệ thường lớn, đòi hỏi nguồn lực về hạ tầng kỹ thuật và nhân sự chất lượng cao. Đặc biệt, quá trình nghiên cứu – phát triển giải pháp AI có thể kéo dài hàng năm trời trước khi tạo ra giá trị thương mại rõ rệt.

Chia sẻ về câu chuyện này, bà M. – CTO kiêm đồng sáng lập một doanh nghiệp AI trong lĩnh vực y tế, từng nhấn mạnh: “Để hạn chế rủi ro, trước hết cần xác định rõ vấn đề thực sự của thị trường. Không thể chỉ chạy theo trào lưu và gắn mác AI cho sản phẩm. Thứ hai, khâu chiến lược thị trường phải đi cùng quá trình phát triển công nghệ. Cuối cùng, việc kết nối mạng lưới, quảng bá sản phẩm và gọi vốn cần triển khai sớm, liên tục và ưu tiên tốc độ thử nghiệm.”

Bà M. cũng đưa ra lời khuyên về mô hình “thử nghiệm nhanh – thất bại nhanh” (fail fast). Nhờ cách làm này, doanh nghiệp có thể sớm nhận ra sai sót, kịp thời điều chỉnh. Quan trọng hơn, sự linh hoạt trong kế hoạch triển khai vừa tối ưu chi phí vừa giúp startup xác định đâu là chiến lược khả thi nhất.

Không chỉ riêng bài học từ bà M., nhiều đại diện khác trong ngành AI của Việt Nam cũng chung quan điểm: ưu tiên xây dựng đội ngũ nhân sự vững vàng, đa dạng kỹ năng (kỹ thuật, kinh doanh, marketing, pháp lý) và tuyệt đối chú trọng tính bền vững dài hạn. Nếu thiếu tầm nhìn dài hơi, dễ rơi vào vòng luẩn quẩn “gọi vốn – đốt vốn – thất bại” mà không kịp tạo ra lợi thế cạnh tranh nào.

Câu Chuyện Ứng Dụng: Từ Trái Sầu Riêng Đến Giải Pháp Nông Nghiệp Thông Minh

Một ví dụ thành công điển hình là một startup trong lĩnh vực nông nghiệp, sử dụng cảm biến thông minh và phân tích dữ liệu để hỗ trợ nhà vườn trồng sầu riêng. Bằng cách thu thập dữ liệu thời tiết, độ ẩm, nhiệt độ, thiết bị giúp người nông dân điều chỉnh lượng nước tưới, phân bón kịp thời. Kết quả là trái sầu riêng ít rụng khi gặp nắng nóng hoặc mưa lớn, qua đó tăng sản lượng và chất lượng đầu ra.

Dự án này không chỉ được vinh danh ở hội nghị AI Action Summit tại Paris với danh hiệu một trong bốn dự án châu Á có tính đột phá, mà còn thu hút sự quan tâm từ cộng đồng quốc tế. Bên cạnh giải quyết vấn đề nông nghiệp, họ còn đặt mục tiêu bền vững: giảm lãng phí tài nguyên và tác động tiêu cực lên môi trường. Chính nhờ lộ trình rõ ràng, ý nghĩa xã hội cao và mô hình kinh doanh triển vọng, startup này đã gây ấn tượng mạnh với các quỹ đầu tư nước ngoài.

Hướng Đi Mới Từ Việt Nam: Sự Hậu Thuẫn Của Cộng Đồng Quốc Tế

1. Sự kết nối của Kiều bào

Vai trò của cộng đồng người Việt ở nước ngoài được đánh giá cao trong việc thúc đẩy hệ sinh thái AI. Thông qua các chương trình giao lưu, hội thảo và xúc tiến đầu tư, không ít doanh nhân gốc Việt đang sinh sống tại Mỹ, châu Âu, Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc… đã tham gia định hướng cho startup trong nước. Họ hỗ trợ tư vấn mô hình kinh doanh, chia sẻ kinh nghiệm triển khai dự án ở nước ngoài, và quan trọng hơn là mở ra mạng lưới quan hệ quốc tế, kết nối nhà đầu tư với đội ngũ khởi nghiệp tại Việt Nam.

Như bà M. chia sẻ: “Kiều bào có thể đảm nhiệm vai trò mentor, hoặc thậm chí tham gia đội ngũ sáng lập. Họ mang tri thức, kỹ năng quản trị, cũng như vốn đầu tư trở về Việt Nam. Từ đó, con đường vươn ra thị trường quốc tế của các startup được rút ngắn đáng kể.”

2. Sự kiện VGIC 2025 và cơ hội kêu gọi vốn

Diễn đàn Vietnam Global Innovation Connect (VGIC) 2025 tại Singapore là một ví dụ nổi bật, khi quy tụ hàng trăm chuyên gia, nhà đầu tư và doanh nhân kiều bào đến thảo luận về tiềm năng AI. Tại sự kiện này, rất nhiều startup đã có cơ hội thuyết trình ý tưởng, tiếp cận nhà đầu tư mạo hiểm và lắng nghe phản hồi thực tiễn. Các chuyên gia đánh giá cao nhiệt huyết và khả năng sáng tạo của người Việt, song cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển giải pháp cho các vấn đề mang tính bền vững và quy mô toàn cầu.

Chính ở VGIC 2025, mô hình nông nghiệp thông minh và một số dự án AI trong lĩnh vực y tế, giáo dục đã tạo được ấn tượng sâu sắc. Thậm chí, không ít nhà đầu tư sẵn sàng mở hầu bao cho các ý tưởng có tính đột phá, miễn là nhóm sáng lập chứng minh được tiềm năng tăng trưởng, cách tiếp cận thị trường và độ an toàn pháp lý. Rõ ràng, môi trường kết nối quốc tế là bệ phóng hiệu quả để startup Việt Nam khẳng định vị thế, học hỏi kinh nghiệm và khơi nguồn tài chính cần thiết.

Bài Học Và Chiến Lược Phát Triển Bền Vững

Điều gì làm nên một startup AI thành công ở cả thị trường nội địa lẫn thị trường toàn cầu? Dưới đây là những chiến lược then chốt:

1. Giải quyết vấn đề thực tiễn: Thay vì chạy theo phong trào, các dự án cần tập trung vào nhu cầu có thật của thị trường. Tính ứng dụng và khả năng tối ưu chi phí, nhân lực, thời gian luôn là câu hỏi đầu tiên mà nhà đầu tư đặt ra. Nếu “bài toán” được giải quyết rốt ráo, giải pháp sẽ có giá trị bền vững.
2. Kết hợp công nghệ với chiến lược thị trường: Đừng đợi đến khi hoàn thiện sản phẩm mới xây dựng kế hoạch tiếp thị. Cần đặt mục tiêu thử nghiệm sản phẩm (MVP) sớm, thu thập phản hồi, điều chỉnh và chuẩn bị nguồn lực để thâm nhập thị trường ngay từ khi bắt đầu.
3. Liên kết và học hỏi từ mạng lưới: Mạng lưới cố vấn, chuyên gia và quỹ đầu tư giữ vai trò quan trọng, nhất là ở giai đoạn đầu của startup. Họ cung cấp kiến thức, cơ hội kết nối, đồng thời định hướng chiến lược để đưa sản phẩm thâm nhập nhanh hơn vào các thị trường đích. Kiều bào Việt Nam ở nước ngoài là kênh kết nối quý báu, giúp rút ngắn chuỗi thủ tục và giảm chi phí tìm hiểu thị trường.
4. Tuân thủ quy định và đảm bảo trách nhiệm: Bài toán bảo mật dữ liệu, quyền riêng tư, đạo đức trong AI đang trở thành mối quan tâm lớn. Xây dựng một lộ trình tuân thủ pháp lý sẽ tạo niềm tin cho khách hàng và nhà đầu tư, cũng là yếu tố quan trọng để phát triển bền vững.
5. Đầu tư vào nhân sự và hạ tầng: Nhân sự giỏi, có kiến thức sâu về AI kết hợp với chuyên gia kinh doanh, marketing, vận hành là chìa khóa thúc đẩy tăng trưởng. Bên cạnh đó, hạ tầng công nghệ (máy chủ, dịch vụ đám mây…) cần được ưu tiên nâng cấp để duy trì tính cạnh tranh với các đối thủ nước ngoài.

Con Đường Vươn Ra Thế Giới

Nhìn chung, tương lai của ngành AI Việt Nam rất hứa hẹn, khi các startup trong nước hội tụ đủ yếu tố: nhân tài, chi phí cạnh tranh và chính sách khuyến khích. Tuy nhiên, để khẳng định vị trí và mang đến tầm ảnh hưởng thực sự, các doanh nghiệp khởi nghiệp cần bám sát tầm nhìn bền vững, không ngừng đổi mới và sẵn sàng gõ cửa các thị trường toàn cầu.

Đây không chỉ là hành trình về công nghệ, mà còn là câu chuyện của sự sáng tạo, quyết tâm và sứ mệnh đóng góp cho xã hội. Việc tạo ra một sản phẩm AI có tính ứng dụng cao, ổn định về mặt tài chính và phù hợp với bối cảnh pháp lý quốc tế sẽ là cầu nối giúp Việt Nam chuyển mình thành trung tâm công nghệ hàng đầu khu vực. Và quan trọng hơn hết, chính những ý tưởng táo bạo, khát vọng bứt phá cùng tinh thần hợp tác trong – ngoài nước sẽ tạo nên cột mốc bền vững cho nền kinh tế số của Việt Nam.