Chuỗi cung ứng xe điện: Cuộc đua toàn cầu giữa cơ hội và thách thức

Xe điện (EV) không còn là xu hướng mà đã trở thành cuộc đua toàn cầu với sự tham gia của các cường quốc công nghiệp.

Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới 2025, các chuyên gia đã đưa ra góc nhìn sâu sắc về chuỗi cung ứng EV, với Nam Phi và Indonesia nổi lên như những nhân tố mới, trong khi Trung Quốc vẫn duy trì vị thế thống trị. Thách thức của phương Tây, vai trò của công đoàn và công nghệ pin thế hệ mới cũng là những chủ đề quan trọng được thảo luận.

Nam Phi Và Indonesia – Những Tay Chơi Mới Trong Cuộc Đua EV

Nam Phi coi ngành ô tô là trụ cột kinh tế, chiếm 15% GDP và tạo ra khoảng 400.000 việc làm. Với lịch sử lắp ráp các dòng xe từ Nhật, Mỹ và Đức, quốc gia này đang đặt cược lớn vào EV. Năm 2024, Nam Phi sản xuất 1.000 xe điện, tăng 22% so với năm trước, với dự báo thị trường đạt 101 triệu USD trong năm 2025.

Tuy nhiên, một trở ngại lớn là vấn đề điện năng. Trước đây, Nam Phi gặp khó khăn với tình trạng cắt điện, nhưng hơn 300 ngày qua không có sự cố mất điện nào, tạo điều kiện cho ngành EV phát triển. Dù vậy, sự chuyển đổi vẫn có thể mất thời gian, và xe lai (hybrid) có thể là giai đoạn trung gian cần thiết. Chính phủ Nam Phi cũng đầu tư vào công nghệ pin và công nghệ than sạch, tận dụng trữ lượng than dồi dào để giảm phát thải.

Theo Bộ trưởng Khoa học, Công nghệ và Đổi mới Nam Phi: “Chúng tôi đang đầu tư mạnh vào nghiên cứu và sản xuất pin thế hệ mới, không chỉ để phục vụ thị trường trong nước mà còn hướng tới xuất khẩu, biến Nam Phi thành trung tâm sản xuất EV của châu Phi.”

Indonesia không chỉ có quyết tâm mà còn sở hữu nguồn tài nguyên khoáng sản dồi dào cần thiết cho ngành pin EV, với 22% trữ lượng nickel toàn cầu, cùng thiếc, đồng và bauxite. Ngoài ra, quốc gia này có tiềm năng năng lượng tái tạo, dự kiến phát triển 100 GW năng lượng xanh trong vòng 15 năm tới.

Chính phủ Indonesia không chỉ muốn xuất khẩu tài nguyên thô mà còn hướng đến phát triển chuỗi cung ứng toàn diện, cung cấp vật liệu pin cho cả Trung Quốc, châu Âu và Mỹ.

Theo Anin Bakre, CEO của Bakri and Brothers: “Indonesia là nhà cung cấp công bằng cho tất cả các thị trường. Chúng tôi không chỉ xuất khẩu khoáng sản mà còn đặt mục tiêu trở thành tiêu chuẩn vàng trong chế biến vật liệu pin.”

Trung Quốc: Thống Trị Và Đang Mở Rộng

Trung Quốc hiện kiểm soát 70% doanh số pin EV toàn cầu và có hệ sinh thái sản xuất hoàn chỉnh. Các công ty như CATL không chỉ sản xuất pin trong nước mà còn mở rộng tại Đức, Hungary, Tây Ban Nha và Indonesia.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định sự thống trị này không thể kéo dài mãi mãi. Với sự mở rộng của thị trường EV trên toàn cầu, chuỗi cung ứng pin sẽ ngày càng phân tán hơn.

Jean Pan, Phó chủ tịch CATL, nhấn mạnh: “Việc sản xuất EV không thể bị độc quyền bởi một quốc gia. Khi thị trường mở rộng, chuỗi cung ứng sẽ lan tỏa ra nhiều khu vực hơn, từ Đông Nam Á đến châu Âu và Mỹ.”

Tại Mỹ và châu Âu, sự chậm trễ trong phát triển công nghệ phần mềm cho xe điện đã khiến các hãng truyền thống gặp khó khăn. Tesla vẫn là hãng duy nhất có lợi nhuận, trong khi nhiều công ty khác chứng kiến sự sụt giảm về giá cổ phiếu hoặc phá sản.

Jacob Staz Holm, CEO Rio Tinto, nhận định: “Ngành ô tô phương Tây đang trải qua một thay đổi mang tính cấu trúc. Nếu không thích ứng nhanh, họ có thể bị bỏ lại phía sau.”

Vai Trò Của Công Đoàn Trong Chuyển Đổi EV

Công đoàn lo ngại rằng việc chuyển sang EV có thể dẫn đến mất việc làm hoặc giảm lương. Trong lịch sử, ngành ô tô Mỹ đã giúp xây dựng tầng lớp trung lưu, và việc EV thay đổi cách vận hành khiến nhiều người lo lắng về tương lai.

Liz Schuler, Chủ tịch AFL-CIO, nhấn mạnh: “Chúng tôi không phản đối EV, nhưng cần đảm bảo rằng người lao động có quyền lợi công bằng và không bị bỏ lại phía sau.”

Tesla, hãng EV lớn nhất Mỹ, không có công đoàn, và các công nhân tại đây gặp khó khăn trong việc tổ chức đàm phán lương bổng. Công đoàn đang kêu gọi cải cách luật lao động để tạo sự công bằng trong ngành.

Tương Lai Của Công Nghệ Pin Và Chuỗi Cung Ứng

Pin EV đang bước vào kỷ nguyên mới với sự chuyển dịch từ pin Nickel-Cobalt-Manganese (NCM) sang pin Lithium Iron Phosphate (LFP). Loại pin này không phụ thuộc vào nickel và cobalt, giúp giảm sự độc quyền tài nguyên.

Jean Pan của CATL dự đoán: “Trong vòng 3 năm tới, 70% thị trường pin EV sẽ là pin LFP, thay thế phần lớn NCM. Công nghệ này giúp giảm giá thành và tăng tính bền vững.”

Các công ty khai khoáng như Rio Tinto đang đầu tư mạnh vào lithium, với dự báo nhu cầu sẽ tăng gấp 5 lần trong 15 năm tới.

Tại Trung Quốc, xe điện không chỉ là phương tiện mà còn là hệ sinh thái AI di động. Công nghệ tự hành và phần mềm thông minh đã giúp EV Trung Quốc vượt trội về trải nghiệm người dùng.

Jean Pan nhận xét: “EV không chỉ là phương tiện giao thông mà còn là nền tảng công nghệ. Các hãng phương Tây nếu không nắm bắt xu hướng này sẽ gặp khó khăn trong cạnh tranh.”

Chuỗi cung ứng EV đang thay đổi nhanh chóng, với sự trỗi dậy của Nam Phi, Indonesia và sự mở rộng của Trung Quốc. Phương Tây cần thích nghi nhanh với mô hình mới, từ công nghệ pin đến phần mềm AI. Trong khi đó, công đoàn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong đảm bảo quyền lợi người lao động. Cuộc đua vẫn tiếp diễn, và chỉ những quốc gia, doanh nghiệp có chiến lược linh hoạt mới có thể chiếm ưu thế trong thời đại xe điện.