
Từ chiến lược mua hàng đến thực thi ESG: Đường đua bắt buộc của doanh nghiệp
Trong bối cảnh môi trường biến đổi, mua hàng bền vững đang trở thành xu thế tất yếu. Từ cắt giảm chi phí đến bảo đảm chất lượng, hạn chế tác động xã hội – thiên nhiên, chiến lược này đòi hỏi sự cam kết, nỗ lực và đổi mới liên tục.
Tổng Quan Về Khái Niệm Mua Hàng Bền Vững
Mua hàng bền vững, hay “sustainable procurement”, là quá trình lựa chọn nhà cung cấp, nguyên vật liệu và dịch vụ không chỉ dựa trên giá cả, chất lượng, thời gian giao hàng, mà còn phải đánh giá tác động đến môi trường và xã hội. Ba khía cạnh cốt lõi của phát triển bền vững được thế giới thừa nhận bao gồm: lợi ích kinh tế (doanh thu, lợi nhuận), đóng góp xã hội (việc làm, phúc lợi lao động) và bảo vệ môi trường (giảm phát thải, hạn chế lãng phí tài nguyên).
Bản chất của mua hàng bền vững giống như thêm “chân ghế thứ tư” vào bộ ba truyền thống: Cost (Chi phí) – Quality (Chất lượng) – Delivery (Giao hàng). Theo đó, doanh nghiệp phải kết hợp thêm “Sustainability” (Tính bền vững) để đảm bảo mọi quyết định mua sắm thật sự hỗ trợ chiến lược phát triển dài hạn, vừa cạnh tranh vừa có trách nhiệm với cộng đồng.
Khác với suy nghĩ phổ biến rằng triển khai bền vững làm gia tăng chi phí, các báo cáo từ những tập đoàn đa quốc gia và tổ chức tư vấn lớn (như Big Four, McKinsey…) lại cho thấy những doanh nghiệp có cam kết ESG (Environmental, Social, Governance) tốt thường cắt giảm được 5–10% chi phí nhờ tối ưu vận hành, sử dụng nguyên liệu hiệu quả và hạn chế lãng phí.
“Chúng ta luôn nghĩ đầu tư để ‘xanh hơn’ là tốn kém. Nhưng thực tế, khi nhìn tổng thể, bền vững giúp doanh nghiệp giảm chi phí đáng kể, nhờ cắt giảm những lãng phí ẩn, tối ưu cấu trúc chuỗi cung ứng.” – Chị Phương, chuyên gia mua hàng với 18 năm kinh nghiệm chia sẻ.
Tại Sao Mua Hàng Bền Vững Lại Trở Thành Xu Hướng Tất Yếu?
– Cam Kết Từ Thị Trường Quốc Tế Về Giảm Phát Thải
Vấn đề môi trường ngày một cấp bách khiến các nước trên thế giới đã cùng nhau cam kết mục tiêu Net Zero (phát thải ròng bằng không) vào năm 2050. Tại các hội nghị COP (Conference of the Parties) liên tiếp, từ COP21 ở Paris đến COP26 ở Glasgow, chính phủ nhiều nước – trong đó có Việt Nam – chính thức tuyên bố lộ trình cắt giảm khí thải nghiêm túc. Với doanh nghiệp, việc đáp ứng những rào cản pháp lý và tiêu chuẩn quốc tế khắt khe về phát triển bền vững sẽ quyết định khả năng cạnh tranh lâu dài.
Nhiều tập đoàn toàn cầu hiện yêu cầu nhà cung cấp của họ phải đạt được các chứng chỉ và tiêu chuẩn liên quan đến môi trường, xã hội. Ví dụ, doanh nghiệp nội thất ở châu Âu buộc nhà cung cấp gỗ phải chứng minh xuất xứ rõ ràng, gỗ khai thác hợp pháp, tuân thủ nghiêm ngặt quy định về lao động và xả thải. Nếu không, nhà cung cấp đó sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng.
– Áp Lực Từ Người Tiêu Dùng Và Cộng Đồng
Người tiêu dùng hiện nay, đặc biệt ở thị trường châu Âu, Mỹ, châu Úc, ngày càng chú trọng vấn đề môi trường, coi trọng tính “xanh” và “có đạo đức” của sản phẩm. Một khi sản phẩm bị phát hiện có dấu hiệu vi phạm lao động trẻ em, xả thải ô nhiễm, gây hại cộng đồng…, thương hiệu sẽ chịu tổn hại nghiêm trọng về uy tín, thậm chí mất thị phần.
Ngay tại Việt Nam, xu hướng “tiêu dùng xanh” cũng dần phổ biến, nhất là khi biến đổi khí hậu ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân. Những sản phẩm như túi vải, ống hút tre, bao bì sinh học… được ủng hộ nhiều hơn, thúc đẩy doanh nghiệp tìm kiếm nguyên vật liệu và giải pháp sản xuất thân thiện môi trường.
– Động Lực Từ Văn Hóa Doanh Nghiệp
Mua hàng bền vững còn là câu chuyện về giá trị cốt lõi: “Care for People, Care for Planet” – quan tâm con người và hành tinh. Rất nhiều tập đoàn lớn, đặc biệt ở châu Âu, đặt mục tiêu xã hội và môi trường vào trung tâm chiến lược. Chị Phương tiết lộ, công ty nội thất nơi chị gắn bó gần 18 năm đã áp dụng mô hình bền vững từ hơn hai thập kỷ trước, trở thành “DNA” văn hóa doanh nghiệp:
“Có thể giai đoạn đầu tốn kém đầu tư, nhưng nếu ta xem bền vững là giá trị cốt lõi, ta sẽ không ngại dốc sức cải tiến, chấp nhận chi phí ban đầu để gặt hái lợi ích lớn hơn về lâu dài.”
Chiến Lược Mua Hàng Bền Vững – Những Yếu Tố Cốt Lõi
– Cam Kết Mạnh Mẽ Từ Ban Lãnh Đạo
Theo kinh nghiệm của nhiều doanh nghiệp đã “xanh hóa” chuỗi cung ứng, yếu tố tiên quyết đầu tiên là Cam kết từ ban lãnh đạo. Họ phải thật sự hiểu vì sao mua hàng bền vững không chỉ là khẩu hiệu hay phong trào, mà là định hướng tất yếu. Cam kết này sau đó được chuyển hóa thành những mục tiêu dài hơi, đi kèm lộ trình rõ ràng, ví dụ:
- Đến năm 2025, 80% bao bì đóng gói phải dùng nguyên liệu tái chế hoặc tự phân hủy.
- Giảm 30% phát thải CO2 trong vận chuyển và giao nhận.
- Đảm bảo 100% nhà cung cấp tuân thủ bộ quy tắc đạo đức, không sử dụng lao động chưa đủ tuổi, có chính sách an toàn lao động rõ ràng.
Những mục tiêu cụ thể tạo động lực để phòng mua hàng, sản xuất, thiết kế… phối hợp xây dựng quy trình. Bởi khi kết quả có thể đo lường, doanh nghiệp sẽ biết mình đang tiến triển ra sao, cần khắc phục những gì.
– Xây Dựng Quy Trình Lựa Chọn Và Phát Triển Nhà Cung Cấp
Muốn bền vững, doanh nghiệp phải đánh giá đầy đủ “hồ sơ xanh” của nhà cung cấp. Ngoài các tiêu chí truyền thống như chi phí, chất lượng, thời gian giao hàng, nay cần bổ sung bộ tiêu chuẩn ESG (môi trường – xã hội – quản trị). Phòng mua hàng cần có quy trình đánh giá nhiều tầng:
- Thẩm định pháp lý: Nhà cung cấp có tuân thủ luật môi trường, lao động không? Đã từng dính “phốt” xả thải trộm, sử dụng lao động trẻ em chưa?
- Kiểm tra năng lực ESG: Hệ thống quản trị an toàn, quy trình xử lý nước thải, đánh giá rủi ro tai nạn lao động, chính sách phúc lợi nhân viên…
- Xem xét chứng chỉ quốc tế: Chẳng hạn, FSC (Forest Stewardship Council) cho nguyên liệu gỗ, ISO 14001 cho quản lý môi trường, chứng nhận nhựa sinh học – phân hủy hoàn toàn…
Nếu không đạt, nhà cung cấp cần thời gian cải thiện. Trường hợp vẫn không đáp ứng sau các hỗ trợ, doanh nghiệp sẵn sàng thay thế bằng nhà cung cấp khác phù hợp hơn.
Chị Phương cho biết:
“Chọn được một nhà cung cấp đáp ứng tiêu chuẩn ESG không thể tính bằng tuần hay tháng, mà đôi khi tính bằng năm. Chúng tôi thực hiện nhiều vòng đánh giá, mời ban lãnh đạo nhà cung cấp cùng chia sẻ tầm nhìn, lộ trình hợp tác lâu dài.”
Để thúc đẩy sự thay đổi, nhiều doanh nghiệp áp dụng chính sách “partnership” với nhà cung cấp, hỗ trợ tư vấn, thậm chí đào tạo để họ cập nhật công nghệ mới. Mô hình này giúp đôi bên thấu hiểu nhau, hướng đến tính bền vững thay vì mối quan hệ thuần túy mua – bán, hay chỉ chăm chăm ép giá.
– Tối Ưu Nguyên Vật Liệu Và Giảm Lãng Phí
Bền vững trong mua hàng còn thể hiện ở việc chọn và tối ưu sử dụng vật liệu. Hầu hết doanh nghiệp nhận ra bài toán lãng phí (waste) trong sản xuất gây đội chi phí rất lớn. Việc thay thế nguyên liệu truyền thống bằng vật liệu “sạch” và tái chế giúp:
- Giảm hao hụt: Tận dụng tốt hơn nguyên liệu ban đầu, tạo thêm sản phẩm đầu ra hoặc thậm chí thu hồi, tái sinh nguyên liệu cho vòng đời sau (circular economy).
- Tiết kiệm năng lượng: Ví dụ, chuyển sang đèn LED trong nhà kho, nhà máy, cắt giảm hóa đơn điện.
- Giảm phát thải: Tích hợp khâu đóng gói thông minh, thiết kế “flat-pack” để tối ưu diện tích container, giảm chi phí vận chuyển và lượng CO2.
Khi thảo luận về giải pháp này, chị Phương dẫn chứng:
“Đơn giản như bao bì nhựa: Ngày xưa, chúng tôi dùng nilon hóa thạch để bọc sản phẩm. Nay chuyển sang nhựa sinh học, dù giá thành có nhỉnh hơn chút, nhưng bù lại khâu xử lý rác thải, tác động môi trường giảm đáng kể.”
Nhiều doanh nghiệp cũng đang quan tâm đến “tái thiết kế” sản phẩm từ giai đoạn R&D. Thay vì sản xuất những món cồng kềnh, khó lắp ráp, họ chuyển sang sản phẩm mô-đun, dạng tấm ghép để người dùng tự lắp, vừa giảm chi phí vận chuyển vừa giúp khách hàng cảm thấy thú vị, đồng thời hạn chế đáng kể khí thải.
Ứng Dụng Công Nghệ Trong Mua Hàng
Một yêu cầu quan trọng khác là minh bạch. Doanh nghiệp cần số hóa quy trình mua sắm, sử dụng các hệ thống ERP (SAP, Oracle…) hoặc phần mềm riêng cho khâu quản trị chuỗi cung ứng. Khi dữ liệu về giá, lượng tồn kho, danh sách nhà cung cấp, tiến độ giao hàng… được cập nhật thời gian thực, việc phân tích sẽ trở nên chính xác, nhanh chóng. Điều này vừa tối ưu chi phí, vừa ngăn chặn gian lận và sai sót, nâng cao tính minh bạch.
Nhiều công ty tổ chức đấu thầu trực tuyến để tránh “thương lượng tay đôi” thiếu minh bạch, hoặc triển khai cổng thông tin nhà cung cấp, nơi đối tác đăng ký, nộp tài liệu chứng minh năng lực, chứng chỉ ESG. Những động thái này không chỉ thể hiện sự nghiêm túc với tiêu chí bền vững, mà còn thúc đẩy tinh thần cạnh tranh công bằng.
Vai Trò Của Nhân Sự Mua Hàng Trong Bứt Phá Xanh
– Khả Năng Tìm Kiếm Nguồn Cung Cạnh Tranh
Nhân sự mua hàng chính là “tuyến đầu” để doanh nghiệp tìm kiếm, chọn lọc nguồn cung. Họ cần liên tục cập nhật tin tức về công nghệ xanh, vật liệu mới, phương pháp sản xuất giảm phát thải. Những nguồn thông tin phổ biến gồm:
- Hội chợ triển lãm quốc tế về ngành hàng (nội thất, bao bì, nhựa sinh học…)
- Các hiệp hội ngành nghề, phòng thương mại (VCCI…), trang vàng công nghiệp
- Kênh tư vấn, hỗ trợ kết nối từ các đại sứ quán, lãnh sự, tham tán thương mại
Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp lập hẳn đội “sourcing” (chuyên tìm nhà cung cấp mới), tách biệt khỏi đội “purchasing” (chuyên đặt hàng, giao dịch hằng ngày). Cách chia tách này giúp tập trung nguồn lực, nâng cao hiệu quả.
“Ở công ty tôi, đội ‘sourcing’ chỉ lo kiếm và đánh giá nhà cung cấp tiềm năng. Xong xuôi, nhà cung cấp vượt qua khâu kiểm tra nghiêm ngặt mới bàn giao cho đội mua hàng chính thức.” – Chị Phương chia sẻ.
– Kỹ Năng Đàm Phán Về Chi Phí Lẫn Trách Nhiệm Xã Hội
Một loạt thách thức đặt ra: giá nguyên liệu trên thị trường biến động, lương công nhân tăng… Vậy doanh nghiệp vẫn muốn giảm giá và cắt giảm chi phí thì sao? Đây là lúc kỹ năng đàm phán “mua hàng có trách nhiệm” phát huy tác dụng. Người mua cần tìm ra “vùng tương đồng lợi ích”, thay vì ép giá khiến nhà cung cấp thiệt hại, và cuối cùng ảnh hưởng chính mình.
- Thay vì chỉ đòi giảm giá, hãy thúc đẩy hợp tác tối ưu toàn bộ quy trình, giảm hao hụt, cải tiến đóng gói, kết hợp đơn hàng, nâng cao hiệu quả vận chuyển… Nhờ đó, giá thành sản xuất có thể giảm mà nhà cung cấp vẫn được lợi nhuận.
- Nếu nguyên vật liệu mới ban đầu tăng chi phí, có thể thuyết phục nhà cung cấp đầu tư dần, hay chia sẻ một phần rủi ro. Về lâu dài, nguyên liệu thân thiện môi trường lại mở ra phân khúc người tiêu dùng cao cấp hơn, cải thiện thương hiệu.
Với các doanh nghiệp đã gắn bó lâu dài với nhà cung cấp, sự trung thành và am hiểu lẫn nhau giúp đôi bên có thể giải quyết xung đột tốt hơn. Chị Phương nhấn mạnh:
“Mua hàng có trách nhiệm không chỉ xoay quanh câu chuyện giá rẻ, mà phải đảm bảo giá trị toàn diện – giá trị cho công ty, cho nhà cung cấp, cho cả môi trường và cộng đồng.”
– “KPI Xanh” Và Văn Hóa Trách Nhiệm
Trong nhiều công ty áp dụng chiến lược ESG, bộ phận mua hàng phải gắn KPI rõ ràng về bền vững. Chẳng hạn, KPI gồm:
- Số lượng nhà cung cấp đạt chứng nhận ISO 14001, FSC tăng mỗi năm.
- Mức giảm thiểu bao bì nhựa dùng một lần.
- Tỷ lệ nguyên liệu tái chế/tổng nguyên liệu tăng theo lộ trình (ví dụ: năm nay 10%, sang năm 20%…).
Khi bền vững được đưa hẳn vào KPI, nhân sự mua hàng không thể xem đó là mục tiêu “ngoài lề”. Họ buộc phải sáng tạo, tìm giải pháp tối ưu, giúp công ty đạt cam kết. Để làm được, lãnh đạo cần xây dựng văn hóa thúc đẩy trách nhiệm, động viên và đầu tư đào tạo liên tục. Một chuyên viên mua hàng giỏi phải biết phân tích chuỗi giá trị, nhìn xa hơn bảng giá chào bán và thương lượng chiết khấu.
Bền Vững Là Hành Trình Không Thể Đảo Ngược
Mua hàng bền vững không phải phong trào ngắn hạn, mà đã trở thành chuẩn mực cạnh tranh toàn cầu. Từ câu chuyện “flat-pack” trong nội thất, “nhựa sinh học” trong đóng gói, đến các tiêu chuẩn khắt khe về lao động, nước thải, mỗi doanh nghiệp muốn tồn tại đều phải xây dựng một chiến lược chuyển đổi sang mô hình bền vững.
Trước những biến động kinh tế, việc đảm bảo lợi nhuận của doanh nghiệp vẫn là ưu tiên. Tuy nhiên, “lợi nhuận” và “mua hàng xanh” không triệt tiêu nhau, mà có thể bổ trợ, khi biết cách tối ưu chi phí qua cắt giảm lãng phí và tìm kiếm những giá trị gia tăng khác biệt.
Người làm mua hàng – đặc biệt vị trí quản lý – có vai trò then chốt trong hành trình này. Họ không còn đơn thuần so sánh bảng báo giá, mà phải trở thành “kiến trúc sư chuỗi cung ứng”, dung hòa ba yếu tố: hiệu quả kinh doanh, đóng góp xã hội và bảo vệ môi trường. Quan điểm “mua hàng có trách nhiệm” đang hình thành một thế hệ lãnh đạo chuỗi cung ứng dám nghĩ xa, làm mạnh, kiến tạo bứt phá xanh.
Như chuyên gia mua hàng Charlie Dominic từng nhận định: “Procurement is not just about spending less. It’s about spending better.” Mua hàng bền vững, vì thế, cũng là lời mời gọi doanh nghiệp đầu tư thông minh, làm dày giá trị cốt lõi, để vươn tới một tương lai không chỉ “sống còn” mà còn “sống tốt”, hài hòa với lợi ích chung của cộng đồng, xã hội và hành tinh.
“Khi chúng ta hiểu và cam kết, chúng ta sẽ có cách để dấn bước. Mua hàng bền vững có thách thức, nhưng chắc chắn đem lại nhiều cơ hội – cơ hội tiết kiệm, cơ hội thu hút khách hàng có nhận thức tốt, và cơ hội để doanh nghiệp khác biệt thật sự.” – Lời khẳng định của Chị Phương kết thúc cuộc phỏng vấn.
Bền vững không phải trào lưu, mà là lựa chọn sống còn. Mua hàng bền vững chính là bước chuyển từ việc “mua rẻ” sang “mua đúng” và “mua tốt”. Đó cũng là hướng đi hiện đại, thiết thực để doanh nghiệp Việt bứt phá, tạo sức cạnh tranh lâu dài trên thị trường toàn cầu.