
Nghệ nhân Phan Thị Thuận: Bậc thầy thủ công của nghệ thuật lụa tơ sen
Từ làng Phùng Xá, Mỹ Đức, nghệ nhân Phan Thị Thuận đã làm nên điều tưởng chừng không thể: tạo ra lụa tơ sen – một trong những loại vải đắt giá nhất thế giới. Bằng sự kiên trì, sáng tạo và tình yêu với nghề, bà không chỉ gìn giữ di sản Việt mà còn đưa giá trị văn hóa truyền thống vượt ra ngoài biên giới.
Khởi Đầu Từ Nghề Truyền Thống: Tằm Tơ Và Câu Hỏi Về Đổi Mới
Sinh ra trong gia đình làm nghề trồng dâu, nuôi tằm, bà Phan Thị Thuận sớm gắn bó với nghề dệt lụa. “Nghề tằm tơ là nghề tuần hoàn khép kín, người nông dân trồng dâu để nuôi tằm, tự sản xuất kén mà không phụ thuộc đầu vào bên ngoài,” bà chia sẻ.
Năm 2010, bà sáng tạo sản phẩm “con tằm làm thợ,” để tằm nhả tơ thành tấm phẳng thay vì kén tròn. Sáng kiến này giúp bà đoạt giải nhất tại Cuộc thi Sáng tạo Kỹ thuật Nhà nông Toàn quốc năm 2015 và được ghi danh vào Sách Vàng Sáng tạo Việt Nam năm 2016.
Tuy nhiên, bà vẫn trăn trở tìm cách làm mới nghề lụa truyền thống để phát triển bền vững hơn. Ý tưởng làm lụa từ sợi tơ trong cuống sen chính thức ra đời, mở ra hành trình đầy thử thách nhưng cũng tràn ngập tự hào.
Tơ Sen: Hành Trình Từ Ý Tưởng Đến Hiện Thực
Phan Thị Thuận bắt tay vào nghiên cứu làm lụa tơ sen với quyết tâm cao độ. Dù vậy, thách thức lớn nhất nằm ở kỹ thuật rút tơ. “Khi cầm dao, tôi phải khéo léo tách lớp vỏ ngoài của cuống sen mà không làm đứt sợi tơ bên trong. Nếu sai, cả cuống sen sẽ hỏng,” bà kể lại.
Mỗi ngày, bà rút tơ từ hàng trăm cuống sen, nhưng không ai tin bà sẽ thành công. Ngay cả người thân cũng cho rằng ý tưởng này quá viển vông. Bà nhớ lại: “Tôi đóng cửa, làm một mình, tự nhủ rằng không thể bỏ cuộc. Chính lời động viên của đứa cháu nội đã khiến tôi quyết tâm hơn: ‘Bà làm tơ sen à? Con cũng muốn giúp bà.’”
Lụa Tơ Sen: Tinh Hoa Của Sự Tỉ Mỉ Và Kiên Nhẫn
Để tạo ra một chiếc khăn lụa tơ sen dài 1,8m và rộng 25cm, cần tới 4.800 cuống sen. Một người thợ chỉ có thể rút được 200–250 cuống mỗi ngày, nghĩa là mất hơn một tháng để hoàn thành một sản phẩm.
Sau khi thu hoạch sen vào buổi sáng, thân sen phải được xử lý ngay trong vòng 24 giờ để giữ độ ẩm, đảm bảo sợi tơ không bị khô và gãy. Mỗi cuống sen được rửa sạch gai và đất trước khi rút tơ, bởi chỉ cần một sai sót nhỏ, chất lượng sợi tơ sẽ giảm đáng kể.
Sợi tơ sau khi rút được xe bằng tay, tạo thành những sợi tơ bền chắc, mềm mại. Bà Thuận chia sẻ: “Làm tơ sen đòi hỏi sự khéo léo và tập trung tuyệt đối. Khi xe, tay phải nhẹ nhàng để sợi tơ căng tròn và đều.”
Giá Trị Của Lụa Tơ Sen: Đắt Giá Nhưng Đáng Giá
Lụa tơ sen không giống bất kỳ loại lụa nào khác. Nó mỏng, mềm mại, có độ co dãn tự nhiên và mang hương thơm nhẹ của sen. Khách hàng nhận xét: “Cảm giác khi chạm vào lụa tơ sen rất khác biệt – mát, mịn, và tràn đầy sức sống.”
Lụa tơ sen trở thành sản phẩm cao cấp được khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng. Nhiều người dùng lụa tơ sen để may áo dài, khăn quàng, hoặc làm tranh trang trí, bởi tính độc đáo và giá trị thủ công.
Hiện nay, giá của một sản phẩm lụa tơ sen có thể lên đến hàng ngàn đô la Mỹ, tùy thuộc vào kích thước và độ tinh xảo. Đây không chỉ là sản phẩm thủ công mỹ nghệ mà còn là biểu tượng văn hóa và nghệ thuật Việt Nam.
Gìn Giữ Và Truyền Lửa Nghề Lụa Tơ Sen
Không dừng lại ở sản xuất, Phan Thị Thuận còn quyết tâm truyền nghề cho thế hệ trẻ. Bà tổ chức các lớp học mùa hè để hướng dẫn trẻ em địa phương làm tơ sen. “Lớp măng non này sẽ là hạt giống cho tương lai. Tôi muốn các cháu hiểu được giá trị của nghề và gìn giữ di sản này,” bà chia sẻ.
Đối với bà Thuận, lụa tơ sen không chỉ là sản phẩm, mà còn là tâm huyết cả đời. Bà khẳng định: “Dù ai nói ngả nói nghiêng, lòng tôi vẫn vững như kiềng ba chân. Tôi sẽ tiếp tục làm và truyền lại cho thế hệ sau.”
Phan Thị Thuận Và Di Sản Lụa Tơ Sen
Nhờ sự kiên trì và tài năng của nghệ nhân Phan Thị Thuận, lụa tơ sen từ làng Phùng Xá, Mỹ Đức, đã trở thành biểu tượng văn hóa Việt Nam trên bản đồ thế giới. Đây không chỉ là minh chứng cho sự sáng tạo không giới hạn của người Việt mà còn là lời nhắc nhở về giá trị của lao động cần mẫn, sự kiên nhẫn và tình yêu dành cho nghề truyền thống.
Lụa tơ sen, từ những cánh đồng sen giản dị, nay đã trở thành món quà độc đáo, đầy ý nghĩa, mang theo niềm tự hào Việt Nam ra thế giới.