editor 3 tuần trước

“Lỗ giả, lãi thật”: Cuộc đấu khí phách ngăn doanh nghiệp FDI chuyển giá tại Việt Nam

Hơn một nửa doanh nghiệp FDI tại Việt Nam báo lỗ dù liên tục mở rộng đầu tư. Từ “Metro Việt Nam” đến các tập đoàn đa quốc gia, chiêu chuyển giá ngày càng tinh vi, buộc ngành thuế phải tung “vũ khí mới” – thuế tối thiểu toàn cầu – để bảo vệ ngân sách và môi trường kinh doanh công bằng.

Trái Khoáy “Càng Lỗ Càng Đầu Tư”

Thống kê tài chính năm 2023 khiến không ít người sửng sốt: 16.292/28.918 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) hoạt động tại Việt Nam khai báo thua lỗ. Nói cách khác, cứ hai doanh nghiệp thì có hơn một đơn vị “đỏ sổ”. Nhưng nghịch lý nằm ở chỗ: những “con bệnh” này vẫn miệt mài rót thêm vốn, mở rộng nhà xưởng, tăng sản lượng.

Tại sao doanh nghiệp lỗ vẫn rủng rỉnh tiền đầu tư? Câu trả lời nằm ở ma trận chuyển giá – vũ khí giúp họ biến lãi thành lỗ chỉ bằng vài nét bút kế toán. Chi phí bản quyền thương hiệu, tư vấn kỹ thuật, lãi vay nội bộ… được thổi phồng, đẩy hết sang công ty con tại Việt Nam, trong khi doanh thu lớn lại tập trung ở “thiên đường thuế” có mức thuế suất thấp.

“Báo cáo lỗ suốt chục năm nhưng vẫn mở điểm bán mới không ngừng, rõ ràng có dấu hiệu bất thường về giá chuyển nhượng và kê khai chi phí” – một đại diện Cục Thuế TP.HCM khẳng định.

Chiêu Thức Chuyển Giá Ngày Càng Tinh Vi

Các cơ quan thuế ghi nhận ba thủ đoạn nổi bật:

Giá mua nguyên liệu “trên trời”: Tập đoàn mẹ bán nguyên liệu cho công ty con tại Việt Nam với giá cao bất thường, kéo biên lợi nhuận xuống đáy.
Chi phí dịch vụ “ảo”: Phí quản trị, tư vấn, quảng cáo… được hạch toán nhưng thực tế không phát sinh hoặc phát sinh rất ít, thậm chí không phục vụ hoạt động tại Việt Nam.
Vay vốn nội bộ: Công ty con vay vốn từ công ty mẹ với lãi suất cao hơn thị trường, tạo thêm chi phí tài chính.

Những “tiểu xảo” này hợp pháp về thủ tục, song bản chất là chuyển phần lợi nhuận đáng lẽ nộp thuế tại Việt Nam sang nơi khác. Doanh nghiệp “lỗ giả” nhưng tập đoàn “lãi thật”.

Kho Bạc Nhà Nước Mất Bao Nhiêu?

Theo Bộ Tài chính, năm 2023 lợi nhuận trước thuế của khối FDI đạt 411.700 tỷ đồng, giảm 68.300 tỷ so với 2022. Con số suy giảm khiến ngân sách mất hàng nghìn tỷ tiền thuế thu nhập doanh nghiệp – nguồn vốn đáng lẽ được tái đầu tư cho hạ tầng, giáo dục, y tế.

“Nếu không bịt kẽ hở, chúng ta thiệt kép: thất thu ngân sách và tạo ra sân chơi không bình đẳng, ép doanh nghiệp nội phải cạnh tranh bằng chi phí phi chính thức” – TS. Nguyễn Việt Dũng, chuyên gia chính sách thuế, phân tích.

Ngành Thuế Phản Công: Dữ Liệu Lớn & Thanh Tra Chuyên Đề

Từ đầu 2024, Tổng cục Thuế triển khai hệ thống phân tích rủi ro dựa trên hồ sơ tài chính đa nguồn: kê khai thuế, số liệu hải quan, thông tin từ cơ quan thuế quốc tế (OECD, JITSIC). Trên cơ sở đó, nhiều tỉnh thành lập “Tổ công tác giao dịch liên kết” – mô hình Hải Phòng – Quảng Ninh tiên phong.

Kết quả: chỉ 4 tháng, 82 cuộc thanh – kiểm tra yêu cầu điều chỉnh giảm lỗ trên 1.600 tỷ đồng; trên phạm vi toàn quốc, 919 doanh nghiệp liên kết bị truy thu, truy hoàn và phạt 1.700 tỷ đồng. Đáng nói, có đơn vị sau cảnh báo đã “tự chuyển mình” từ lỗ thành lãi.

Thuế Tối Thiểu Toàn Cầu – Vũ Khí Mới Ngăn Chuyển Giá

Ngày 1 – 1 – 2024, Việt Nam tham gia Trụ cột 2 (Pillar Two) của OECD: mức thuế suất tối thiểu 15% cho mọi tập đoàn doanh thu toàn cầu trên 750 triệu EUR. Theo đó, nếu doanh nghiệp được hưởng ưu đãi khiến thuế suất hiệu dụng dưới 15%, Việt Nam sẽ thu phần chênh lệch.

Cục Thuế dự tính, 122 tập đoàn FDI đang hoạt động sẽ chịu quy định này, mang về ngân sách khoảng 14.000 tỷ đồng/năm – nguồn thu “một mũi tên trúng hai đích”:

Thứ nhất, giảm động lực chuyển lợi nhuận sang thiên đường thuế.
Thứ hai, san phẳng lợi thế không công bằng giữa doanh nghiệp được ưu đãi và không được ưu đãi.

“Khi lợi ích chuyển giá không còn, doanh nghiệp sẽ tập trung vào tối ưu vận hành thay vì lách luật” – ông Nguyễn Đức Tín, Vụ trưởng Vụ Chính sách Thuế, nhận định.

Có Mất FDI Khi “Mất” Ưu Đãi Thuế?

Nỗi lo “doanh nghiệp bỏ đi” không mới. Thực tế, thuế suất chỉ là một trong hàng chục biến số nhà đầu tư cân nhắc. Chi phí logistics, chất lượng lao động, sự ổn định chính trị – xã hội và quy mô thị trường nội địa 100 triệu dân mới là “đòn bẩy” lâu dài.

TS. Phạm Chi Lan gợi ý: “Việt Nam nên dịch chuyển ưu đãi từ ‘thuế suất siêu thấp’ sang ‘lợi thế hạ tầng – dịch vụ công – cải cách thủ tục’; như vậy vừa thu hút FDI, vừa tránh cuộc đua xuống đáy về thuế”.

Câu chuyện Samsung đầu tư 13 tỷ USD, hay Lego xây nhà máy 1 tỷ USD “xanh” tại Bình Dương chứng minh: Chi phí thuế thấp không phải điều kiện tiên quyết. Họ chọn Việt Nam vì chuỗi cung ứng hoàn chỉnh, nhân công cạnh tranh và cam kết phát triển bền vững mà Chính phủ thúc đẩy.

Đường Dài Cho Sân Chơi Công Bằng

Để khóa chặt “lỗ giả, lãi thật”, ba trụ cột phải song hành:

Khung pháp lý chuẩn OECD: Sớm ban hành Nghị định hướng dẫn thuế tối thiểu toàn cầu; cập nhật Luật Thuế TNDN về giao dịch liên kết.
Công nghệ dữ liệu lớn: Hệ sinh thái tài chính – hải quan – ngân hàng kết nối thời gian thực, bóc tách chi phí ảo.
Minh bạch & trách nhiệm xã hội: Công khai danh sách doanh nghiệp bị xử phạt, khuyến khích cộng đồng giám sát; khen thưởng doanh nghiệp tuân thủ tốt, có đóng góp tích cực cho nền kinh tế.

Nếu làm được, Việt Nam không chỉ giữ chân dòng vốn chất lượng cao, mà còn nâng tầm tiêu chuẩn quản trị – thứ “giấy thông hành” khi tham gia sâu hơn vào các hiệp định thế hệ mới.

Cuộc chiến với chuyển giá là hành trình dài hơi. Nhưng với “lá chắn” thuế tối thiểu toàn cầu, chiến lược thanh – kiểm tra thông minh và môi trường đầu tư minh bạch, Việt Nam đang cho thấy quyết tâm bảo vệ công bằng thuế và nuôi dưỡng hệ sinh thái kinh doanh bền vững – nơi doanh nghiệp lãi thật, đóng góp thật, và người dân được thụ hưởng thành quả phát triển thực chất.