Làm sao nhận biết greenwashing? Hướng dẫn tra cứu và tố cáo “xanh giả”

Ở hai kỳ trước, chúng ta đã thấy rõ: từ những chiếc khăn tắm trên đảo Fiji, các chú gấu xuất hiện trong quảng cáo dầu khí Chevron, đến viên kẹo “thay rau xanh” hay hộp sữa thiếu chất ở Việt Nam – greenwashing không phải chuyện xa xôi. Nó len lỏi vào cuộc sống hàng ngày, nơi người tiêu dùng đặt niềm tin vào những lời hứa “thân thiện môi trường”, “hữu cơ”, “tự nhiên”.

Bài 2: Kẹo thay rau, sữa thiếu chất và giấc mơ bao bì xanh

Nhưng phải làm sao để không còn bị đánh lừa? Đâu là các dấu hiệu dễ nhận biết nhất? Và chúng ta có thể tra cứu hay tố cáo như thế nào để bảo vệ chính mình và thị trường xanh thật?

6 dấu hiệu điển hình của một lời nói dối màu lá

Những chuyên gia về môi trường (TerraChoice, Colorado University, NRDC) đã phân tích hàng trăm case study greenwashing và rút ra 6 dấu hiệu “tội lỗi” phổ biến nhất, dễ áp dụng ngay cả với mắt thường:

1. Ngôn từ mơ hồ, không định lượng

“Thân thiện môi trường”, “bền vững”, “eco”, “vì hành tinh xanh” – tất cả nghe thật hay nhưng lại không hề có định nghĩa hay số liệu minh chứng. Nếu trên bao bì không nêu rõ tỷ lệ tái chế, mức giảm phát thải CO₂, tiết kiệm nước bao nhiêu %, đó rất có thể chỉ là một slogan tiếp thị.

2. Không có chứng nhận của bên thứ ba

Những nhãn uy tín toàn cầu như USDA Organic, EU Organic, FSC, Fairtrade, Green Seal không dễ gì có được. Nếu sản phẩm chỉ tự nhận “hữu cơ”, “thuần chay”, “biodegradable” mà không kèm chứng nhận độc lập, khả năng rất cao đây là greenwashing.

3. Tập trung vào một yếu tố nhỏ để lờ đi tổng thể

Ví dụ: khoe chiếc chai PET có 30% nhựa tái chế, nhưng không nói rõ toàn bộ chuỗi sản xuất, vận chuyển, xử lý sau tiêu dùng vẫn phát thải rất cao.

4. So sánh khập khiễng

“Ít độc hơn loại A”, “ít hại hơn loại B” không đồng nghĩa an toàn hay thân thiện môi trường. Đây chỉ là một cách tạo ảo giác tốt hơn, nhưng không chứng minh giá trị xanh thật sự.

5. Nhấn mạnh lợi ích không liên quan

Ví dụ: “Không chứa CFC” trên bình xịt mỹ phẩm dù ngành này đã cấm CFC từ thập niên 1990. Đó là một ưu điểm vô nghĩa, chỉ để khiến bạn nghĩ sản phẩm đang vượt chuẩn.

6. Không công khai báo cáo hay dữ liệu kiểm nghiệm

Những thương hiệu thực sự nghiêm túc thường công bố báo cáo ESG, kiểm nghiệm Life Cycle Assessment (LCA), hoặc giấy công bố thành phần chi tiết. Doanh nghiệp im lặng hoặc đưa dữ liệu mập mờ chính là tín hiệu đỏ.

Hướng dẫn kiểm tra: tra cứu xanh thật hay xanh giả

Không cần là chuyên gia môi trường, bạn vẫn có thể tự kiểm tra một số dữ kiện cực kỳ dễ:

Kiểm tra chứng nhận quốc tế

• USDA Organic: tra tại organic.ams.usda.gov
• EU Organic: ec.europa.eu/agriculture/organic
• FSC: kiểm tra mã chứng nhận tại info.fsc.org
• Fairtrade: www.fairtrade.net

Nếu trên bao bì có logo nhưng tra mã không ra, khả năng cao là mạo nhận hoặc đang “thêu dệt xanh”.

Tra công bố mỹ phẩm – thực phẩm chức năng tại Việt Nam

• Vào cổng Cục An toàn thực phẩm hoặc Sở Y tế tỉnh/thành phố, nhập tên sản phẩm để tra giấy phép.
• Nhiều mỹ phẩm tự xưng “organic”, “thiên nhiên” nhưng không có số công bố – đồng nghĩa bán chui, dễ vi phạm chất lượng.

Dùng app, web kiểm tra thành phần

• EWG Skin Deep, INCI Decoder, CheckCosmetic.net sẽ giúp bạn xem nhanh mỹ phẩm có chứa SLS, paraben, chất tẩy mạnh hay không.

Tìm báo cáo ESG

• Các doanh nghiệp nghiêm túc sẽ có thư viện báo cáo tác động môi trường, phát thải carbon, hoặc mục “Sustainability” rất chi tiết trên website.
• Không tìm thấy gì ngoài vài tấm hình thiên nhiên? Coi chừng đó chỉ là greenwashing.

Checklist 6 câu hỏi: dùng trước khi quyết định mua

Câu hỏi	Nếu trả lời “không”…
Sản phẩm có chứng nhận uy tín (USDA, FSC, Fairtrade…)?	→ Rất đáng nghi
Có số liệu, kiểm nghiệm cụ thể về tác động môi trường?	→ Chỉ là lời nói suông
Doanh nghiệp có công khai chuỗi cung ứng không?	→ Không minh bạch
Tuyên bố “xanh” là toàn diện hay chỉ 1 yếu tố nhỏ?	→ Dễ bị che mắt
Bao bì có truy xuất QR, rõ nguồn gốc không?	→ Hàng tiềm ẩn rủi ro
Có từng bị báo chí, cộng đồng phản ánh greenwashing?	→ Hãy cẩn trọng

Nếu trả lời “không” từ 2 câu trở lên, hãy cân nhắc hoặc tìm hiểu kỹ hơn. Ví tiền của bạn chính là lá phiếu mạnh nhất chống lại greenwashing.

Phải làm gì nếu phát hiện greenwashing?

• Báo với cơ quan chức năng: Cục Quản lý cạnh tranh, Cục An toàn thực phẩm, Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
• Đưa lên báo chí, mạng xã hội, hội nhóm cộng đồng để cảnh báo rộng hơn.
• Tẩy chay bằng quyết định mua hàng: ưu tiên thương hiệu minh bạch, thật sự xanh – không chỉ nói xanh.

Greenwashing – loại hàng giả nguy hiểm bậc nhất

Greenwashing không đầu độc cơ thể bạn như thực phẩm bẩn, không làm hư da bạn như mỹ phẩm kém chất lượng. Nhưng nó đầu độc niềm tin, làm chậm lại toàn bộ nỗ lực chuyển đổi xanh của xã hội, khiến hàng nghìn doanh nghiệp tử tế mất cơ hội.

Vì thế, hãy tỉnh táo. Đừng để những chiếc áo xanh đẹp đẽ đánh cắp lòng tin của bạn – cũng đừng để những lời nói dối màu lá cản trở các doanh nghiệp chân chính trên hành trình tử tế.