
DeepSeek và cú sốc AI: Trung Quốc định hình lại cuộc đua công nghệ toàn cầu?
Cuộc cách mạng AI đang chứng kiến một cú sốc chưa từng có: DeepSeek, một startup Trung Quốc mới thành lập, đã phát triển một mô hình AI tiên tiến, vượt mặt những gã khổng lồ công nghệ Mỹ như OpenAI.
Không chỉ mạnh mẽ, DeepSeek còn mở mã nguồn, đe dọa toàn bộ hệ sinh thái AI đóng của Mỹ. Sự kiện này không chỉ mang tính công nghệ mà còn là một “Sputnik Moment” mới, thay đổi cục diện chính trị và kinh tế toàn cầu.
DeepSeek – “Sputnik Moment” Của Kỷ Nguyên AI
Sự xuất hiện của DeepSeek đã gây chấn động toàn cầu, tương tự như cách Liên Xô phóng thành công vệ tinh Sputnik vào năm 1957, khiến Mỹ rơi vào cuộc đua không gian. Giới công nghệ Mỹ từng tin rằng Trung Quốc tụt hậu hàng năm trời trong nghiên cứu AI, nhưng DeepSeek đã phá vỡ ảo tưởng đó.
Theo Yanis Varoufakis, cựu Bộ trưởng Tài chính Hy Lạp và nhà kinh tế học: “DeepSeek đã vạch trần sự cường điệu quá mức về sức mạnh AI của Mỹ. Chỉ trong vài giờ sau khi DeepSeek ra mắt, gần 1 nghìn tỷ USD đã bốc hơi khỏi giá trị cổ phiếu công nghệ Mỹ.”
DeepSeek không chỉ sánh ngang, mà có thể vượt mặt OpenAI khi sở hữu mô hình AI mạnh mẽ, hoạt động trên chip do Trung Quốc sản xuất – một bước tiến khiến các lệnh trừng phạt chip của Mỹ gần như vô hiệu.
Cuộc Chạy Đua AI: Mỹ Đóng – Trung Quốc Mở
Một điểm khác biệt lớn giữa DeepSeek và OpenAI chính là mô hình mở mã nguồn. Trong khi OpenAI – với cái tên đầy mỉa mai – hoạt động theo mô hình đóng, thu phí người dùng, thì DeepSeek chọn cách tiếp cận cởi mở, giống như cách internet phát triển tự do từ những ngày đầu.
Theo Arnaud Bertrand, doanh nhân công nghệ tại Malaysia: “Nếu AI là một cuộc đua vũ khí, không ai lại tặng miễn phí vũ khí tối tân nhất của mình cho đối thủ. Nhưng DeepSeek đã làm điều đó. Đây không chỉ là một bước tiến công nghệ, mà còn là tuyên ngôn chính trị: Trung Quốc muốn AI là công cụ hợp tác toàn cầu, không phải là độc quyền của một nhóm nhỏ.”
DeepSeek có thể mở đầu một trật tự mới trong lĩnh vực AI – nơi AI không còn là công cụ khai thác lợi nhuận đơn thuần, mà trở thành một nền tảng công nghệ phục vụ nhân loại.
AI Không Chỉ Là Công Nghệ – Nó Là Cuộc Chiến Quyền Lực
AI không chỉ đơn thuần là một chatbot hay công cụ trả lời câu hỏi. Nó là nền tảng định hình toàn bộ nền kinh tế và xã hội. Ai kiểm soát AI có thể kiểm soát thế giới.
Tại Mỹ, OpenAI, Google, Amazon, Meta đang xây dựng các nền tảng AI theo mô hình tư bản nền tảng (platform capitalism) – nơi người dùng không mua AI, mà trở thành sản phẩm của AI. Các nền tảng như Google, Facebook, Amazon sử dụng AI để theo dõi hành vi người dùng, tối ưu hóa quảng cáo và điều hướng thói quen tiêu dùng.
Ngược lại, Trung Quốc đang tích hợp AI vào sản xuất và công nghiệp. Thay vì tạo ra chatbot thu phí, AI của Trung Quốc được ứng dụng vào sản xuất tuabin gió, năng lượng hydro, quy trình sản xuất công nghiệp, giúp gia tăng hiệu suất và giảm chi phí.
Theo Varoufakis: “Ở Mỹ, AI được phát triển để tạo ra các dịch vụ trả phí. Ở Trung Quốc, AI được phát triển để cải thiện quy trình sản xuất. Đây không chỉ là khác biệt chiến lược – nó là cuộc chiến kinh tế giữa hai mô hình phát triển.”
Mỹ Có Đang Tự Hủy Bằng Các Lệnh Cấm Công Nghệ?
Mỹ đã áp đặt các lệnh trừng phạt lên Trung Quốc, cấm xuất khẩu chip cao cấp, với mục tiêu làm chậm tốc độ phát triển AI của đối thủ. Tuy nhiên, DeepSeek lại cho thấy điều ngược lại: Trung Quốc vẫn phát triển AI ngang hàng, thậm chí mạnh hơn, ngay cả khi không có chip Nvidia.
Huawei, một ví dụ điển hình, đã từng bị dự đoán sẽ “hụt hơi” khi bị Mỹ cấm tiếp cận chip cao cấp. Nhưng thực tế, họ đã phát triển thành công chip Ascend, giúp DeepSeek vận hành AI với chi phí chỉ bằng 1/30 giá của OpenAI.
Theo Arnaud Bertrand: “Trung Quốc đang làm điều mà không ai nghĩ là có thể: tối ưu hóa AI đến mức ngay cả khi bị cấm vận công nghệ, họ vẫn cạnh tranh ngang bằng với Mỹ.”
Câu hỏi đặt ra là: nếu DeepSeek có thể vận hành AI mạnh mẽ mà không cần chip Nvidia, thì liệu Mỹ có còn giữ được lợi thế AI trong tương lai?
Nguy Cơ AI Trở Thành Công Cụ Kiểm Soát Toàn Cầu
Sự trỗi dậy của AI cũng đặt ra một vấn đề nghiêm trọng: AI có thể trở thành công cụ kiểm soát xã hội.
Nếu AI bị kiểm soát bởi một nhóm nhỏ các tập đoàn, điều gì sẽ xảy ra? OpenAI đã từng kiện DeepSeek vì “vi phạm quyền sở hữu trí tuệ”, cáo buộc startup này đã học từ dữ liệu của ChatGPT. Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: Nếu AI trở thành tài sản độc quyền, ai sẽ kiểm soát thông tin, tri thức của nhân loại?
Theo Bertrand: “AI không chỉ là một công nghệ – nó sẽ là hạ tầng thông tin quan trọng nhất của thế kỷ 21. Nếu OpenAI kiểm soát toàn bộ dữ liệu AI, họ có thể định hình cách chúng ta suy nghĩ, tìm kiếm thông tin, thậm chí quyết định đâu là sự thật.”
Chính vì vậy, AI cần phải được quản lý như một tài sản chung, thay vì bị chi phối bởi các tập đoàn tư nhân.
Tương Lai AI: Hướng Tới Một Nền Tảng Mở Và Phi Tập Trung
Nếu không muốn AI rơi vào tay một nhóm nhỏ kiểm soát toàn cầu, điều quan trọng là phải đảm bảo AI là một công nghệ mở và có tính hợp tác toàn cầu. Các chuyên gia đồng ý rằng AI cần được xây dựng theo mô hình tương tự Internet – phi tập trung, mở và không bị kiểm soát bởi một thực thể duy nhất.
Theo Varoufakis: “Tương lai AI không nằm ở OpenAI hay DeepSeek, mà nằm ở cách chúng ta quản lý công nghệ này. Nếu AI trở thành tài sản công cộng, nó có thể mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, thay vì chỉ làm giàu cho một nhóm nhỏ.”
Mô hình mở của DeepSeek có thể là bước đi đầu tiên trong việc dân chủ hóa AI – tạo ra một nền tảng công nghệ phi tập trung, nơi mọi quốc gia, tổ chức và cá nhân có thể tiếp cận AI mà không bị kiểm soát bởi một thế lực độc quyền.
AI Sẽ Phục Vụ Ai?
Cuộc chiến AI không chỉ là giữa Trung Quốc và Mỹ – nó là cuộc chiến về cách công nghệ này sẽ được sử dụng. Nó có trở thành công cụ kiểm soát, giám sát và khai thác con người, hay sẽ là một nền tảng mở, giúp con người phát triển?
Sự trỗi dậy của DeepSeek đã mở ra một lối đi mới: AI có thể là một công cụ miễn phí, mở và phục vụ cộng đồng. Nhưng điều này chỉ thành hiện thực nếu các chính phủ, tổ chức và cá nhân trên toàn cầu đấu tranh để đảm bảo AI không bị thao túng bởi một nhóm nhỏ lợi ích.