Thịt bẩn, tiền bẩn và quyền lực: Vụ JBS và mặt tối của chuỗi cung ứng toàn cầu

Một cái nhìn sâu sắc về ngành thịt, đạo đức kinh doanh và nguy cơ hệ thống

Câu chuyện bắt đầu từ Việt Nam

Cuối tháng 5 năm 2025, dư luận Việt Nam chấn động trước đơn tố cáo của anh Liễu Quý Ngân, cựu nhân viên phụ trách mảng thịt tại cửa hàng CP Fresh Shop Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng. Theo nội dung đơn, cửa hàng này từng nhiều lần bán ra thị trường thịt heo và gà có dấu hiệu hư hỏng, thối rữa, nổi hạch, có mủ hoặc đã hết hạn. Những sản phẩm đáng lẽ phải bị tiêu hủy đã bị pha lóc, đổi nhãn và bán giá rẻ để làm lạp xưởng, chả chiên. Anh Ngân còn khẳng định khi anh cùng các nhân viên phản ánh, cấp quản lý không những phớt lờ mà còn buông lời thách thức.

Thông tin trên lập tức gây phản ứng trái chiều trong cộng đồng. Dù Công ty Cổ phần Chăn nuôi C.P Việt Nam đã ra văn bản bác bỏ toàn bộ cáo buộc và cho rằng đây là thông tin bịa đặt, nhưng sự việc khiến người tiêu dùng đặt ra câu hỏi lớn: nếu một chuỗi bán lẻ quy mô lớn, thuộc sở hữu tập đoàn đa quốc gia, lại có thể bị tố giác bởi chính nhân viên nội bộ, thì liệu điều gì đang bị che giấu?

Vụ việc cũng khiến nhiều người nhớ lại một trong những bê bối an toàn thực phẩm kinh hoàng nhất thế giới: vụ “thịt bẩn” của JBS tại Brazil năm 2017.

JBS là ai?

JBS S.A là một trong những tập đoàn chế biến thịt lớn nhất hành tinh, có trụ sở tại São Paulo, Brazil. Với doanh thu thường niên hàng chục tỷ USD, công ty này xuất khẩu thịt bò, thịt gà và thịt heo đi hơn 150 quốc gia. JBS được coi là “gã khổng lồ” đứng đầu chuỗi cung ứng thịt toàn cầu, với khả năng ảnh hưởng tới thị trường lương thực của nhiều quốc gia đang phát triển.

Vào năm 2017, hình ảnh đó hoàn toàn sụp đổ khi chính phủ Brazil công bố kết quả điều tra mật kéo dài hơn 2 năm. Vụ việc có mật danh “Carne Fraca” (tạm dịch: Thịt yếu), và được mô tả là bê bối an toàn thực phẩm lớn nhất trong lịch sử nước này.

Vạch trần tội ác: điều tra bắt đầu từ chính nhân viên

Khởi đầu từ thông tin do một số nhân viên kiểm định nội bộ tố giác, cảnh sát liên bang Brazil đã lần theo các dấu vết của mạng lưới hối lộ và vi phạm vệ sinh kéo dài suốt nhiều năm. JBS, cùng đối thủ BRF, đã bị phát hiện hối lộ thanh tra thú y và kiểm định chất lượng thực phẩm để:

• Che giấu việc sử dụng thịt đã ôi thiu, nhiễm khuẩn, chứa vi khuẩn salmonella
• Gia hạn giả mạo ngày sử dụng, thay đổi bao bì và nhãn mác
• Dùng chất cấm và chất bảo quản không cho phép như acid sorbic
• Đưa sản phẩm không đạt chuẩn ra thị trường nội địa và xuất khẩu

Nhiều sản phẩm trong số này đã được xuất đi châu Âu, Trung Quốc và Trung Đông. Tại Brazil, thịt bẩn còn được phân phối đến trường học, nhà tù và các chương trình an sinh.

Hệ thống tham nhũng có tổ chức

Cảnh sát cho biết JBS đã lập nên một mạng lưới hối lộ với quy mô hàng chục triệu USD mỗi năm. Hơn 1.100 lệnh bắt, khám xét và tịch thu tài sản đã được thực hiện. Hơn 40 người bị bắt, bao gồm thanh tra chính phủ, lãnh đạo doanh nghiệp, và cán bộ trong ngành nông nghiệp.

Không chỉ có vậy, quá trình điều tra còn mở rộng sang bê bối tài chính. Lãnh đạo JBS bị cáo buộc hối lộ hơn 1.800 chính trị gia và viên chức nhà nước để đổi lấy chính sách ưu đãi, bao gồm khoản vay từ ngân hàng phát triển quốc gia Brazil (BNDES).

Hậu quả khôn lường

Chỉ trong vài ngày sau khi thông tin được công bố:

• Hơn 20 quốc gia ngừng nhập khẩu thịt từ Brazil, bao gồm các thị trường lớn như Trung Quốc, EU, Chile và Ai Cập.
• Cổ phiếu JBS sụt giảm mạnh, mất hàng tỷ USD giá trị thị trường
• Ngành thịt Brazil bị ảnh hưởng nghiêm trọng, giảm 30% xuất khẩu trong quý tiếp theo
• Người dân Brazil xuống đường biểu tình, yêu cầu xử lý nghiêm minh
• Chính phủ Brazil buộc phải cam kết cải cách toàn diện hệ thống kiểm định vệ sinh thực phẩm

JBS sau đó đã ký thỏa thuận hợp tác điều tra và chấp nhận nộp phạt 3,2 tỷ USD, mức phạt dân sự lớn nhất trong lịch sử Brazil thời điểm đó.

Bài học toàn cầu về sự bất lực của người tiêu dùng

Vụ JBS không chỉ là thất bại của một công ty. Nó là lời cảnh tỉnh về khả năng thao túng toàn bộ hệ thống kiểm tra vệ sinh thực phẩm nếu thiếu giám sát độc lập. Khi người tiêu dùng không còn tin vào tem kiểm định, giấy chứng nhận hay quảng cáo “sạch”, thì họ chỉ còn lại sự hoài nghi.

Điều nguy hiểm hơn là các hành vi vi phạm có thể diễn ra trong bóng tối suốt nhiều năm, ngay cả khi công ty vận hành theo mô hình hiện đại, có mạng lưới bán lẻ chuyên nghiệp, và nhận được hỗ trợ từ chính phủ. Thực tế đó buộc mọi quốc gia – đặc biệt là những nước đang phát triển – phải tự đặt câu hỏi: liệu hệ thống kiểm soát thực phẩm của chúng ta có thực sự minh bạch và hiệu quả?

Từ JBS nhìn lại C.P: Liệu lịch sử có lặp lại?

Vụ tố giác tại CP Fresh Shop Việt Nam hiện vẫn đang chờ điều tra và làm rõ. Công ty phủ nhận cáo buộc, và chưa có kết luận chính thức từ cơ quan chức năng. Tuy nhiên, việc một nhân viên nội bộ như anh Liễu Quý Ngân dám đứng ra công khai thông tin, đi kèm mô tả chi tiết về quy trình tráo đổi thịt hư, đã khơi dậy mối lo ngại lớn.

Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập, mở cửa cho các chuỗi bán lẻ lớn, nguy cơ lặp lại những sai lầm như JBS không thể loại trừ. Câu hỏi đặt ra là:

• Liệu Việt Nam đã đủ cơ chế phát hiện và xử lý sớm những sai phạm trong chuỗi thực phẩm?
• Cần thay đổi gì trong giám sát nội bộ để tránh phụ thuộc vào tố giác cá nhân?
• Nếu các cáo buộc là đúng, liệu chúng ta có đủ sức xử lý một tập đoàn lớn như C.P như Brazil đã làm với JBS?

Đây không chỉ là bài toán pháp lý, mà là thước đo về cam kết bảo vệ sức khỏe cộng đồng và niềm tin tiêu dùng trong thời đại thực phẩm công nghiệp lên ngôi.

Từ JBS đến CP, có một mẫu số chung là sự nguy hiểm đến từ hệ thống nội bộ thiếu minh bạch, cộng với quyền lực kinh tế quá lớn. Nếu không có sự dũng cảm của những người tố giác và quyết tâm từ cơ quan chức năng, người tiêu dùng sẽ mãi là nạn nhân thầm lặng.

Việc đặt câu hỏi, điều tra độc lập và xây dựng một cơ chế giám sát toàn diện không phải để triệt tiêu doanh nghiệp, mà để bảo vệ chính các doanh nghiệp tử tế khỏi bị đánh đồng với kẻ sai phạm. Và quan trọng nhất, để bảo vệ chính chúng ta – những người mỗi ngày đặt niềm tin vào bữa ăn của mình.