C.P Việt Nam và kịch bản xấu nhất: Nếu họ rút lui thì chuyện gì xảy ra? (Bài 1)

Không ai mong điều đó xảy ra, kể cả những người chỉ trích gay gắt nhất. Nhưng trong mọi hệ thống an ninh thực phẩm quốc gia, điều cần thiết không phải là sự yên tâm, mà là khả năng sẵn sàng ứng phó. Và nếu một ngày C.P Việt Nam, tập đoàn đang nắm tới 30% thị phần thịt heo công nghiệp buộc phải rời bỏ thị trường, thì điều gì sẽ xảy ra?

LỜI TỰA TOÀN BỘ LOẠT BÀI “C.P Việt Nam và kịch bản xấu nhất“:

Không phải mọi cú sốc thị trường đều bắt nguồn từ thiên tai hay dịch bệnh. Có những cú sốc đến từ một doanh nghiệp quá lớn, quá sâu trong chuỗi cung ứng, tới mức nếu họ đổ vỡ, cả hệ sinh thái sẽ chấn động.

Loạt bài này không nhằm kết tội hay bênh vực bất kỳ ai. Nó là một bài tập giả định, nhưng nghiêm túc để soi chiếu tác động dây chuyền nếu C.P Việt Nam buộc phải rút lui khỏi thị trường. Từ mất nguồn cung thịt heo công nghiệp, thất nghiệp dây chuyền, đến việc ai sẽ đủ năng lực kế thừa. Từ bài học quốc tế của Sanlu, JBS, đến cảnh báo về một thị trường đầy rủi ro nếu không ai thay thế kịp.

Bởi vì trong thời đại của an toàn thực phẩm và an ninh chuỗi cung, điều đáng sợ không phải là một công ty rút lui. Mà là cả xã hội không kịp chuẩn bị cho điều đó.

Vì sao cần giả định “kịch bản xấu nhất”?

Cuối tháng 5/2025, dư luận cả nước chấn động trước đơn tố cáo của ông Liễu Quý Ngân, cựu nhân viên Công ty C.P Việt Nam, với cáo buộc rằng công ty đã để thịt heo mắc bệnh tuồn ra thị trường. Vụ việc lập tức bị các bên liên quan phản ứng dữ dội, phân tích nhiều chiều và dẫn tới những cuộc thanh kiểm tra quy mô lớn. Dù cơ quan chức năng chưa công bố kết luận cuối cùng, nhưng những sai phạm hành chính như giấy kiểm dịch hết hạn, dấu thú y sai quy cách, hay việc không thể truy vết lô hàng đã khiến uy tín của một tập đoàn FDI Thái Lan từng được vinh danh nhiều năm bị xói mòn nghiêm trọng.

Trong điều kiện bình thường, các vi phạm hành chính này có thể xử phạt, khắc phục. Nhưng nếu điều tra chứng minh được hành vi gian dối có hệ thống, thì hệ quả sẽ vượt xa: thu hồi giấy phép, đình chỉ hoạt động, thậm chí là buộc rút khỏi thị trường Việt Nam. Đây chính là “kịch bản xấu nhất”, điều không ai mong, nhưng cần giả định để đánh giá hậu quả và chủ động ứng phó.

C.P Việt Nam: Một FDI quá lớn để sụp đổ trong im lặng

C.P Việt Nam là công ty 100% vốn nước ngoài, thuộc Tập đoàn Charoen Pokphand Group (Thái Lan). Gia nhập Việt Nam từ 1993, sau hơn 30 năm, C.P đã xây dựng mô hình “Feed – Farm – Food” khép kín với:

• >20 nhà máy sản xuất thức ăn chăn nuôi khắp ba miền,
• hơn 2.500 trang trại chăn nuôi gia công liên kết,
• chuỗi giết mổ – chế biến – phân phối bán lẻ Fresh Shop,
• và hệ thống hơn 27.000 nhân viên toàn quốc.

C.P không chỉ bán thịt, mà còn nắm chuỗi sinh sản heo giống cụ kỵ, kiểm soát phần lớn nguồn cung giống F1 cho cả ngành chăn nuôi. Khi chiếm trên 30% tổng nguồn cung thịt heo công nghiệp, công ty này trở thành mắt xích không thể thay thế trong ngắn hạn.

Nếu bị buộc rút, C.P không thể “đóng cửa và đi luôn”. Theo Luật Đầu tư, doanh nghiệp FDI sẽ phải bán lại toàn bộ tài sản đầu tư, hoặc chuyển nhượng lại cho bên có năng lực tiếp quản.

Ai sẽ là người đủ sức tiếp quản C.P Việt Nam nếu họ rút lui?

C.P sở hữu một khối tài sản ước tính trên 1 tỷ USD: gồm nhà máy cám, hệ thống trại heo giống, dây chuyền giết mổ công nghiệp, hệ thống kho lạnh, logistics phân phối và chuỗi bán lẻ. Để tiếp quản được toàn bộ hoặc từng phần, bên mua cần đáp ứng đồng thời ba điều kiện:

• Vốn lớn: tối thiểu vài trăm triệu USD nếu muốn mua một phần đáng kể;
• Hiểu sâu chuỗi thực phẩm – chăn nuôi khép kín;
• Đủ năng lực vận hành và ổn định chuỗi cung trong thời gian ngắn.

Một số ứng viên tiềm năng:

• Masan MEATLife: công ty nội đang sở hữu nhà máy chế biến thịt hiện đại nhất Đông Nam Á, nhiều khả năng sẽ mua lại mảng giết mổ chế biến.
• Dabaco, Ba Huân, GreenFeed: có kinh nghiệm, nhưng hạn chế về vốn và quy mô.
• Các tập đoàn ngoại như JBS (Brazil), WH Group (Trung Quốc): từng thâu tóm nhiều công ty tại Mỹ – EU – Úc, nhưng sẽ phải vượt qua rào cản chính trị và tâm lý “thịt nội”.

Kịch bản chia nhỏ C.P thành 3 phần (thức ăn – chăn nuôi – chế biến & bán lẻ), bán cho các nhà đầu tư khác nhau là khả thi nhất. Tuy nhiên, đây là quá trình kéo dài nhiều tháng và chứa đựng nhiều rủi ro đứt gãy.

Điều gì xảy ra nếu không có ai mua?

Khi không có bên nào tiếp quản đủ nhanh, toàn bộ chuỗi cung thịt heo sẽ bị đứt gãy:

• Trang trại liên kết đóng chuồng: hơn 2.500 hộ chăn nuôi mất hợp đồng bao tiêu; nếu không chuyển đổi kịp, sẽ phá sản hàng loạt.
• Giá thịt tăng sốc trong ngắn hạn: mất ngay 30% nguồn cung, giá heo hơi có thể tăng từ 60.000 lên 75.000 đồng/kg chỉ trong 30 – 45 ngày. CPI thực phẩm tăng, kéo theo giá thị trường, ảnh hưởng an sinh xã hội.
• Nguy cơ thịt lậu, không rõ nguồn gốc tràn về: khi nhu cầu cao, kiểm soát yếu, thị trường dễ bị thao túng bởi các nguồn thịt không rõ kiểm dịch từ Campuchia, Lào, Trung Quốc.

Nguy cơ lớn hơn là mất lòng tin người tiêu dùng vào thịt công nghiệp, khiến thị trường rơi vào trạng thái phòng vệ tâm lý. Một khi người tiêu dùng chọn cách “tẩy chay thịt heo công nghiệp” không phân biệt doanh nghiệp, thì toàn ngành sẽ trả giá.

Nhà nước và thị trường sẽ làm gì?

Trong trường hợp khẩn cấp, các giải pháp có thể được áp dụng:

• Tạm nhập thịt đông lạnh từ các nước có kiểm soát tốt VSATTP (EU, Úc, Mỹ) để hạ nhiệt thị trường.
• Tái cấp vốn cho các trang trại bị ảnh hưởng: cho phép giãn nợ ngân hàng, chuyển đổi sản xuất sang đơn vị kế thừa.
• Thiết lập nhóm điều phối chuỗi cung thịt: gồm đại diện Bộ NN&PTNT, Bộ Công Thương, Hiệp hội Chăn nuôi, hệ thống siêu thị để điều tiết cung cầu theo ngày.

Nhưng điều quan trọng nhất là cần một bên đủ năng lực tiếp quản và vận hành ngay lập tức một phần chuỗi C.P, không để hệ sinh thái này “chết lâm sàng”.

Kịch bản xấu nhất là giả định cần thiết, không phải để gieo hoang mang, mà để chúng ta từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp, đến người tiêu dùng, hiểu rõ vị thế của một doanh nghiệp FDI trong chuỗi thực phẩm, và chủ động chuẩn bị cho mọi tình huống.

Ở kỳ tiếp theo, chúng ta sẽ nhìn sâu hơn vào hiệu ứng domino nếu C.P thực sự biến mất khỏi bản đồ thịt Việt: những trang trại treo chuồng, siêu thị trống kệ, và liệu một doanh nghiệp nội nào có thể thay thế?