Vua Gấc ở Bắc Giang: Hành trình vươn ra thế giới từ một loại trái cây quý

Trên mảnh đất Bắc Giang, cây gấc của một cựu chiến binh đã trở thành sản phẩm nông nghiệp độc đáo, giàu caroten và có tiềm năng xuất khẩu cao. Câu chuyện làm giàu từ giống gấc lai cao sản lan tỏa, truyền cảm hứng cho người dân khắp cả nước.

Ông Trần Sĩ Quảng, một cựu chiến binh tại huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, có duyên với cây gấc từ năm 2005. Trong chuyến trở lại chiến trường xưa ở Lâm Đồng, ông tình cờ phát hiện cây gấc mọc khỏe nơi nhiễm độc da cam. Tò mò và nung nấu ý chí, ông nghiên cứu tài liệu, khám phá ra giá trị to lớn của loại quả giàu caroten này trong việc thải độc cơ thể, hỗ trợ phòng chống ung thư, bổ máu và tốt cho sức khỏe nói chung.

Vốn là người “thép” trong chiến tranh, ông lại mang bản lĩnh ấy vào thời bình. Từ một diện tích nhỏ và vài trăm cân gấc, ông nhanh chóng xây dựng được mạng lưới thu mua, chế biến, rồi đem sản phẩm đi xuất khẩu sang nhiều thị trường quốc tế. Từ nông dân trong vùng đến các chuyên gia nước ngoài đều gọi ông là “Vua Gấc”, vừa để tôn vinh, vừa vì những đóng góp thiết thực của ông cho ngành nông nghiệp Việt Nam.

Giống Gấc Lai Cao Sản Và Giá Trị Kinh Tế

Cây gấc được ông Quảng trồng chủ yếu là giống gấc lai cao sản của Australia. Quả thường to, trung bình 3 – 5 kg, có quả lên tới 9 kg, ruột đỏ đậm, hàm lượng caroten vượt trội so với các giống gấc truyền thống. Sự khác biệt về thổ nhưỡng và khí hậu bốn mùa của Việt Nam giúp cây gấc trồng tại đây đạt giá trị dinh dưỡng cao nhất.

“Khí hậu bốn mùa của Việt Nam làm cho hàm lượng caroten trong gấc cao hơn hẳn. Tôi đã đi kiểm nghiệm, so sánh với nhiều loại quả màu đỏ khác như cà chua, đu đủ, cà rốt. Kết quả: gấc luôn dẫn đầu về hàm lượng caroten. Một cân gấc tương đương 68 cân cà chua!” (Ông Trần Sĩ Quảng chia sẻ)

Chính vì thế, giá trị kinh tế của gấc vượt xa lúa gạo hoặc nhiều cây trồng phổ biến khác. Với 1 ha gấc, năng suất trung bình khoảng 20 tấn/năm, người nông dân có thể thu nhập từ 160 đến 200 triệu đồng/năm (tính giá thu mua 8.000 – 10.000 đồng/kg). Đặc biệt, người trồng gấc vừa có thể bán quả tươi, vừa tận dụng được ruột gấc, hạt gấc và màng gấc sấy khô để chế biến.

Công Nghệ Bảo Quản Và Chế Biến

Để đáp ứng nhu cầu của khách hàng trong và ngoài nước, ông Quảng đầu tư kho lạnh âm 19 độ C, dây chuyền sấy khô và ép dầu. Những công nhân trong hợp tác xã Gấc Việt do ông thành lập luôn đảm nhiệm khâu phân loại, sơ chế, đóng gói gấc ở các dạng khác nhau:

• Gấc tươi: Dành cho thị trường nội địa, nhất là các nhà hàng, quán xôi gấc.
• Gấc đông lạnh: Phục vụ xuất khẩu lâu dài, đảm bảo giữ nguyên màu sắc và dinh dưỡng.
• Màng gấc sấy khô: Dạng bột hoặc miếng, tiện lợi cho chế biến thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm.
• Tinh dầu gấc: Sản phẩm cao cấp, rất được ưa chuộng ở Mỹ, Pháp, Thụy Sĩ với khả năng bổ sung vitamin A, sáng mắt, đẹp da.

Mỗi năm, hợp tác xã của ông Quảng có thể thu mua và chế biến từ 3.000 đến 4.000 tấn gấc. Trong đó, riêng năm 2023 đã vượt mốc 4.000 tấn, năm 2024 dự kiến khoảng 3.000 tấn. Lượng sản xuất dao động tùy nhu cầu thị trường quốc tế, vốn luôn biến động. Đặc biệt, ở một số thị trường khó tính như Thụy Sĩ, gấc có thể đạt giá 4 – 4,5 triệu đồng/lít tinh dầu, Mỹ khoảng 3,8 triệu, Pháp 3,2 triệu.

Thành Công Và Những Con Số Ấn Tượng

Câu chuyện về gấc của ông Quảng còn ấn tượng hơn khi vào năm 2008, việc xuất khẩu gấc sang Mỹ mang về cho ông khoản lợi nhuận lớn, đủ để mua ngay 2 mảnh đất tại Hà Nội. Ông dí dỏm chia sẻ rằng “một công gấc” có thể giúp ông “tậu được đất thủ đô”. Chưa hết, những năm sau đó, từ việc mở rộng mạng lưới thu mua, ông tiếp tục đầu tư các lô đất mới, xây dựng nhà xưởng, kho bãi, văn phòng cho công ty.

Trong quá trình phát triển, ông Quảng nhiều lần được mời tham dự hội chợ nông sản, hội thảo khoa học trong và ngoài nước. Câu chuyện một cựu chiến binh xuất thân từ nông nghiệp, trình độ phổ thông nhưng dám nghĩ, dám làm, đã được nhiều cơ quan báo chí, tổ chức doanh nghiệp ghi nhận. Ông từng được vinh danh là “Doanh nhân cựu chiến binh tiêu biểu Toàn quốc” và nhận giải “Trí thức khoa học và công nghệ”.

“Cây gấc này là ‘vàng không đổi’ vì nó tốt cho sức khỏe và bán được giá cao. Người ta mua chất, không mua lượng. Việt Nam có ưu thế khí hậu bốn mùa, nên chất lượng gấc đứng đầu thế giới.” (Ông Trần Sĩ Quảng)

Quy Trình Trồng Gấc Và Liên Kết Bao Tiêu

Để bảo đảm nguồn nguyên liệu gấc ổn định quanh năm, ông Quảng mở rộng hợp tác, kết nối với hàng nghìn hộ dân từ Bắc vào Nam. Dù là ở Thái Nguyên, Quảng Ninh, Sơn La hay Lâm Đồng, Kom Tum, người nông dân đều có thể tham gia mô hình trồng gấc. Ông cung cấp cây giống lai cao sản, hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc và ký hợp đồng bao tiêu lâu dài.

Đặc biệt, ông Quảng đưa ra cam kết mua với giá cố định, giúp bà con yên tâm đầu tư. Nếu thị trường rớt xuống thấp hơn giá cam kết, ông vẫn giữ giá mua đã ký. Nếu thị trường cao hơn, ông vẫn thực hiện đúng hợp đồng. Cách làm này giúp tạo niềm tin, thu hút nhiều địa phương mở rộng diện tích trồng gấc.

Nhờ đó, nhiều hộ nông dân đã nhanh chóng thoát nghèo, vươn lên có của ăn của để. Ngoài ra, có hộ còn kết hợp trồng xen canh, tận dụng gấc làm giàn leo trên cau, dừa hoặc cột bê tông để vừa thu hoạch gấc, vừa canh tác thêm các loại rau màu mùa vụ ngắn.

Hiệu Quả Sức Khỏe Và Sản Phẩm

Giới khoa học đánh giá rất cao gấc Việt Nam vì giàu caroten, có khả năng hỗ trợ đào thải độc tố trong cơ thể. Hàng loạt công trình nghiên cứu ghi nhận tinh chất từ gấc giúp duy trì sức khỏe thị giác, ức chế tế bào ung thư, cải thiện hệ miễn dịch. Với ưu thế này, sản phẩm gấc ngày càng được tin dùng cho cả thực phẩm lẫn mỹ phẩm, dược phẩm.

Tại thị trường nội địa, gấc có mặt trong nhiều món ăn dân dã như xôi gấc, canh gấc, cháo gấc cho trẻ nhỏ. Còn tại nước ngoài, người ta ưa chuộng dầu gấc cô đặc, bột gấc khô để pha chế smoothie, sinh tố, bánh kẹo chức năng hoặc tạo màu tự nhiên. Một số công ty dược sử dụng màng gấc để chiết xuất dược chất quý, sản xuất các viên nang hỗ trợ điều trị bệnh.

Câu Chuyện Của Người Tiên Phong

Là người đầu tiên đưa mô hình này phát triển quy mô lớn, ông Quảng thừa nhận từng gặp không ít trở ngại, nhất là lúc thuyết phục đối tác nước ngoài. Trước khi có internet phổ biến, ông phải mất nhiều năm “lăn lộn” khắp nơi, trực tiếp mang mẫu gấc đến thử nghiệm, giới thiệu với các nhà máy và doanh nghiệp ở Mỹ, Pháp, Nhật…

“Khi đó, tôi phải nhờ bạn bè, đồng đội đang làm việc xa xứ, mấy anh em lao động ở nước ngoài đem hàng mẫu sang chào. Đầu tiên chỉ có vài chục ký gấc khô, dần dần khách tin dùng, đơn hàng tăng lên đến hàng chục tấn.” (Ông Trần Sĩ Quảng chia sẻ)

Đến nay, đầu ra ở châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc… ngày càng ổn định, góp phần nâng tầm giá trị cho nông sản Việt. Để duy trì chất lượng, gia đình ông kiểm soát chặt quy trình trồng, thu mua và bảo quản, hạn chế tối đa tồn dư chất bảo vệ thực vật. Sản phẩm cuối cùng phải đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm.

Tầm Nhìn Và Tương Lai

Dù đã ở tuổi gần 80, vị “vua gấc” vẫn miệt mài lao động. Mỗi sớm ông đạp xe hàng chục cây số, kiểm tra vườn, hướng dẫn kỹ thuật cho bà con. Ông không chỉ nghĩ đến lợi nhuận mà còn mong đóng góp cho cộng đồng. Từ nguồn thu khả quan, ông đã hỗ trợ kinh phí cho những người bị nhiễm chất độc da cam, mở rộng dạy nghề, tạo việc làm ổn định cho hàng chục lao động địa phương. Ông tin rằng gấc nói riêng và nhiều nông sản khác của Việt Nam nói chung đều có cơ hội vươn xa nếu chúng ta biết trân trọng giá trị bản địa, áp dụng khoa học công nghệ và cùng nhau liên kết bền vững.

Hiện nay, hợp tác xã Gấc Việt có hàng chục đối tác quốc tế. Đơn hàng gấc “khủng” cũng thường xuyên đến. “Bài toán” lớn nhất theo ông Quảng là làm sao mở rộng đủ vùng nguyên liệu, đáp ứng đúng chất lượng mà không “vỡ trận”. Ông dự định tiếp tục hợp tác chặt chẽ hơn với các tỉnh miền núi, Tây Nguyên, đồng bằng sông Cửu Long, biến cây gấc thành sản phẩm chiến lược, chủ lực. Đến một ngày, nhắc đến Việt Nam, bạn bè thế giới sẽ nhớ đến trái gấc rực đỏ, vừa có lợi cho sức khỏe, vừa có giá trị kinh tế cao.

“Dù giàu hay nghèo, chúng ta nên nhớ rằng cây gấc này là cả một gia tài quý giá từ thiên nhiên. Tôi muốn ai trồng gấc cũng đều khấm khá, con em học hành đủ đầy, để rồi nhân ra hàng nghìn, hàng vạn hecta gấc.” (Ông Trần Sĩ Quảng trải lòng)

Từ phát hiện tình cờ trên mảnh đất nhiễm dioxin, ông Trần Sĩ Quảng đã biến cây gấc thành một sản phẩm nông nghiệp sáng giá, đáp ứng nhu cầu tiêu thụ và xuất khẩu ngày càng lớn. Giàu caroten, có tác dụng thải độc và bổ sung dưỡng chất, gấc Việt Nam đang khẳng định vị thế vượt trội nhờ thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp và nhờ sự quyết tâm của những người nông dân tâm huyết. Chặng đường còn dài, nhưng câu chuyện “Vua Gấc” ở Bắc Giang đã cho thấy: chỉ cần niềm tin, sự kiên trì cùng tình yêu đất đai, mọi nỗ lực đều có thể biến ước mơ thành hiện thực.