Từ bếp lên sàn diễn: Thời trang scoby và cuộc cách mạng xanh của nhà thiết kế Trần Hùng

Trong làng mốt, việc tận dụng nguyên liệu lạ như scoby, vỏ thanh long hay tảo biển để tạo nên thiết kế sang trọng đang dần được chú ý. Bài viết này hé lộ hành trình TRẦN HÙNG khai phá thời trang bền vững bằng nguyên liệu scoby, từ ý tưởng đến hiện thực.

Nhiều người thường cho rằng thời trang chỉ gói gọn trong những chất liệu quen thuộc như cotton, lụa hay len. Thế nhưng, sự xuất hiện của các nguyên liệu độc đáo có nguồn gốc thiên nhiên như vỏ thanh long, tảo biển và đặc biệt là scoby (Symbiotic Colony of Bacteria and Yeast là tập hợp vi khuẩn và nấm men được sử dụng trong quá trình lên men trà Kombucha) đã mở ra một chương mới cho ngành thời trang xanh.

Khởi đầu với đam mê tìm tòi, một số nhà thiết kế Việt Nam – mà tiêu biểu là Trần Hùng – đã bền bỉ nghiên cứu cách xử lý vỏ thanh long, để biến loại phụ phẩm nông nghiệp này thành nguyên liệu may mặc. Nhờ vào tính linh hoạt tự nhiên, vỏ thanh long sau khi xử lý có thể tạo thành các miếng “da” mỏng, có màu sắc độc đáo. Nếu lụa tơ tằm được xem là “quốc hồn” của Việt Nam, thì vật liệu từ vỏ thanh long đang dần trở thành niềm tự hào mới, hứa hẹn đưa thời trang Việt vào top những quốc gia tiên phong về xanh hóa thiết kế.

Bên cạnh vỏ thanh long, tảo biển cũng được khai thác nhằm tạo ra nhựa sinh học thay thế nhựa tổng hợp từ dầu mỏ. Sự xuất hiện của những chiếc áo, váy hay túi xách làm từ tảo biển góp phần giảm tải rác thải nhựa, đồng thời mở rộng khả năng sáng tạo của các nhà thiết kế. Quá trình xử lý tảo biển để tạo nên sợi dệt, tuy phức tạp, nhưng lại mở ra cánh cửa cho một tương lai thời trang ít gây tổn hại đến môi trường tự nhiên.

Trong hành trình tìm kiếm chất liệu, scoby nổi lên như một lựa chọn đầy thách thức mà đồng thời cũng cực kỳ tiềm năng. Đây là hợp chất cellulose do nấm men và vi khuẩn cộng sinh tạo ra trong quá trình lên men nước trà (thường gọi là nuôi con giấm). Sau thời gian khoảng 7-14 ngày, lớp màng scoby sẽ được “thu hoạch” để xử lý, hong khô, nhuộm màu và cuối cùng trở thành một “lớp da” hữu cơ.

Ngay khi hình thành, miếng scoby có thể dày hoặc mỏng tùy vào thời gian nuôi và điều kiện chăm sóc. Nếu không đủ khéo léo, bề mặt scoby sẽ gồ ghề hoặc quá dày, dẫn đến việc khó may mặc. Nhưng nếu xử lý đúng cách, nó sẽ tạo thành tấm “da” dai, bền và có độ co giãn vừa phải, có thể may thành quần áo hoặc phụ kiện.

Hành Trình Khẳng Định Vị Thế Thời Trang Việt

Thời trang bền vững không chỉ dừng lại ở ý tưởng. Với Trần Hùng – một trong số ít nhà thiết kế chinh phục được giới mộ điệu quốc tế – việc tiếp cận các chất liệu mới là cách anh kể câu chuyện về con người, bản sắc và môi trường Việt Nam.

Nếu như những thương hiệu lâu đời tại châu Âu thường ưu ái chất liệu cao cấp có sẵn trên thị trường, thì việc Trần Hùng mang lụa tơ tằm, lanh, vỏ thanh long và scoby lên sàn diễn London Fashion Week lại tạo ấn tượng mạnh mẽ. Tính đến nay, anh đã 10 lần có mặt tại sự kiện danh giá này, từng bước khẳng định vai trò của người Việt trên đấu trường thời trang quốc tế.

Tại mỗi mùa, anh đều chuẩn bị một câu chuyện khác nhau. Bộ sưu tập năm 2022 của anh táo bạo sử dụng chất liệu nhựa sinh học từ tảo đỏ, trong khi bộ sưu tập mới đây lại tiếp tục gây chú ý với những thiết kế tinh xảo, làm từ scoby. Kết quả, tên tuổi Trần Hùng không chỉ dừng lại ở biên giới Việt Nam mà còn được công nhận bởi Hội Đồng Thời Trang Anh Quốc.

Ngoài việc khai thác chất liệu mới, tính truyền thống vẫn được Trần Hùng xem là nền tảng. Lụa tơ tằm, vải lanh dệt thủ công từ các làng nghề ở Việt Nam thường xuyên góp mặt trong bộ sưu tập, giúp tạo nên chất riêng. Đôi khi, chỉ một đường thêu tay hay họa tiết dân gian cũng đủ nhắc nhở về cội nguồn, về câu chuyện của những con người Việt Nam cần mẫn, gắn bó với nghề dệt vải.

Thách Thức Trong Việc Ứng Dụng Scoby

Tưởng như một phát kiến đầy hứa hẹn, nhưng để biến scoby trở thành chất liệu ready-to-wear (có thể mặc ngay), các nhà thiết kế phải nỗ lực nghiên cứu suốt nhiều tháng, thậm chí nhiều năm.

Một trong những trở ngại lớn là việc nuôi giấm khá nhạy cảm với môi trường, nhiệt độ và độ ẩm. Chỉ cần tăng/giảm nhiệt độ hoặc sai sót trong khâu vệ sinh cũng có thể khiến vi khuẩn xấu xâm nhập, hỏng cả mẻ scoby. Thậm chí, trong lần đầu tiên thử nghiệm, Trần Hùng từng để scoby phát triển quá dày, dẫn đến việc không thể tạo form trang phục như mong muốn.

“Lần đầu mình nuôi, con scoby quá dày và bề mặt không đều. Khi phơi khô, nó không thể ép mịn. Mình buộc phải nuôi lại từ đầu, mất gần hai tuần nữa để ra mẻ mới,” anh chia sẻ.

Để khắc phục những điểm yếu, anh cùng cộng sự phải thử nhiều cách: thay đổi nồng độ trà, điều chỉnh thời gian nuôi, canh nhiệt độ ổn định, liên tục vệ sinh lớp bề mặt… Kết quả là sau vài lần “thất bại,” họ rút ra công thức chuẩn cho việc nuôi scoby, giúp tấm “da” này có độ đàn hồi tốt, bề mặt đồng đều và có thể nhuộm màu.

“Ban đầu, chúng tôi để scoby lên men đến hai tuần, nhưng nay rút xuống còn bảy đến mười ngày, lớp màng vừa đẹp, không quá dày, cũng không dễ rách,” anh nói thêm.

Dù vẫn còn mới, scoby được đánh giá có độ bền tương đương với các loại da nhân tạo. Quan trọng hơn, nó không sử dụng nguyên liệu hóa thạch (dầu mỏ), không thải nhiều khí nhà kính và dễ phân hủy sinh học. Nếu biết bảo quản, scoby có thể sử dụng lâu dài: lau khô sau khi dùng, tránh tiếp xúc nhiệt độ quá cao, và hạn chế để trang phục bị ngấm nước.

Kết Hợp Sáng Tạo Và Thị Hiếu Khách Hàng

Với thời trang, sáng tạo thôi chưa đủ; các thiết kế phải thuyết phục được người dùng về tính thẩm mỹ và ứng dụng.

Không chỉ dừng lại ở váy dạ hội, nhiều phụ kiện túi xách, giày, hay thậm chí khuyên tai từ scoby cũng bắt đầu được triển khai. Lý do là scoby mang vẻ ngoài độc lạ, dễ “kể chuyện” cho giới trẻ, đồng thời có thể pha trộn nhiều màu sắc tự nhiên. Nếu như vỏ thanh long tạo tông đỏ hồng, thì scoby lại phù hợp với nhiều gam màu từ kem nhạt đến nâu đậm, thậm chí có thể chấm phá hoa văn bằng kỹ thuật nhuộm truyền thống.

Trong khi các thương hiệu thời trang nhanh thường tung hàng loạt mẫu mới mỗi tuần, mô hình “made to order” (chỉ sản xuất khi có đơn) được Trần Hùng áp dụng nhằm hạn chế tình trạng tồn kho. Đây là bí quyết giúp đảm bảo giá trị cao cấp, giảm lãng phí nguyên liệu.

“Thời trang bền vững đòi hỏi sự cam kết lâu dài. Nếu mình chỉ ra mắt bộ sưu tập ‘xanh’ để gây chú ý rồi sau đó dùng lại chất liệu gốc dầu mỏ thì chẳng khác gì tẩy xanh thương hiệu,” anh nhấn mạnh.

Tâm lý người mua, nhất là trong phân khúc cao cấp, ngày càng chú trọng đến yếu tố môi trường, đạo đức sản xuất và câu chuyện đằng sau mỗi thiết kế. Theo thống kê nội bộ của thương hiệu, khoảng 30% khách đặt hàng vì tò mò về chất liệu scoby và mong muốn sở hữu “một phần thời trang tương lai.”

Cũng cần kể đến việc scoby đang ở giai đoạn đầu phổ biến, giá thành sản phẩm chưa thực sự cạnh tranh so với chất liệu công nghiệp thông thường. Tuy vậy, với nhóm khách hàng cao cấp muốn khẳng định dấu ấn cá nhân, đây vẫn là sự lựa chọn đáng giá, vừa thể hiện sự tinh tế, vừa ủng hộ xu hướng sống xanh.

Tiềm Năng Và Tương Lai

Dù vẫn còn không ít hạn chế, các chuyên gia nhận định rằng scoby có thể trở thành chất liệu “thay thế da động vật” lý tưởng trong 5-10 năm tới. Cùng với sự phát triển của công nghệ, việc ứng dụng scoby có thể mở rộng sang dòng sản phẩm trung cấp, đáp ứng nhu cầu số đông.

Nhờ liên kết với Hội Đồng Thời Trang Anh (British Fashion Council), Trần Hùng và một số nhà thiết kế Việt Nam có cơ hội tiếp cận chương trình hỗ trợ phát triển chất liệu mới. Thông qua việc trao đổi chuyên gia, tham dự workshop và triển lãm, họ có thêm điều kiện nghiên cứu cải tiến scoby để ngày một hoàn thiện hơn.

“Ở Anh, họ không ngại thử nghiệm, sẵn sàng trích quỹ hỗ trợ nhà thiết kế trẻ. Mình mong một ngày Việt Nam cũng có hiệp hội tương tự, để giúp đỡ các thương hiệu nhỏ, tiếp sức cho nền thời trang bền vững,” Trần Hùng bày tỏ.

Làm thời trang bền vững không chỉ dừng ở chất liệu, mà còn về quy trình sản xuất, phân phối và vòng đời sản phẩm. Xu hướng “tái thiết kế” (redesign) cho các bộ sưu tập cũ nhằm kéo dài tuổi thọ trang phục đang được Trần Hùng áp dụng, đi kèm dịch vụ bảo hành, chỉnh sửa miễn phí.

Đối với những thiết kế có chi tiết đính kết thủ công như cườm, đá, anh cũng đưa ra giải pháp tái chế hạt cườm cho các bộ trang phục khác, tránh lãng phí. Qua đó, mỗi bộ sưu tập càng thêm giá trị, vừa mang tính nghệ thuật, vừa giải quyết “bài toán” môi trường.

Minh Chứng Từ Thành Công Thực Tế

Gần đây, chiếc váy dạ hội làm từ scoby xuất hiện trên sàn diễn mang lại nhiều tranh cãi nhưng đồng thời cũng khơi gợi cảm hứng. Bộ cánh được phối giữa scoby và lớp lụa mỏng, thể hiện rõ ý đồ “trong suốt – tầng tầng,” gợi cảm giác siêu thực và quyến rũ. Truyền thông quốc tế tỏ ra tò mò trước tính năng của chất liệu “giấm nuôi,” trong khi khán giả Việt tự hào vì nhà thiết kế quê Yên Bái đã có những bước tiến đột phá.

Với doanh số ổn định, lượng đặt hàng từ khách quốc tế tăng dần, có thể khẳng định hướng đi bền vững này bước đầu gặt hái trái ngọt. Thống kê cho thấy, trong vòng một năm qua, số đơn hàng sử dụng chất liệu mới chiếm khoảng 40% tổng doanh thu thương hiệu. Đây là con số ấn tượng, xét trong bối cảnh nhiều người vẫn e ngại về chất liệu độc-lạ.

Câu Chuyện Thời Trang Bền Vững Sẽ Còn Tiếp Diễn

Có thể nói, scoby, vỏ thanh long và tảo biển chỉ là khởi đầu. Bản đồ thời trang Việt Nam đang được tô đậm bởi những sáng kiến “xanh,” góp phần cải thiện nhận thức về ô nhiễm môi trường và thay đổi thói quen tiêu dùng.

Với những thành tựu đã có, Trần Hùng cùng đội ngũ của mình hứa hẹn tiếp tục khai phá thêm các nguyên liệu nông nghiệp khác, thúc đẩy hợp tác cùng làng nghề, tiến đến việc thành lập tổ chức hoặc hiệp hội hỗ trợ thời trang bền vững toàn diện. Giấc mơ “mang thời trang Việt ra thế giới” không còn xa xôi khi sản phẩm từ scoby dần được chấp nhận ở cả thị trường châu Âu khó tính.

“Mình tin thời trang bền vững phải là cam kết đi cùng năm tháng, không thể nửa vời. Có thế, mới hy vọng thay đổi thói quen của người tiêu dùng, hình thành xu hướng tiêu dùng có trách nhiệm hơn,” anh kết luận.

Từ vỏ thanh long, tảo biển đến scoby, ngành công nghiệp thời trang Việt đang trải qua cuộc cách mạng chất liệu đầy hứng khởi. Vượt lên những rào cản kỹ thuật, những định kiến ban đầu, các nhà thiết kế đã và đang mang đến cho thị trường những mẫu trang phục độc đáo, có giá trị bền vững. Trong đó, Trần Hùng là gương mặt dẫn dắt rõ nét cho xu hướng này, không chỉ về chất liệu mà còn về tầm nhìn chiến lược, biến “thời trang xanh” thành thông điệp toàn cầu.

Sự kết hợp giữa thẩm mỹ cao cấp, câu chuyện văn hóa và công nghệ sinh học hứa hẹn tạo nên một nền móng vững chắc, đưa tên tuổi Việt Nam ngày một lan tỏa. Quan trọng hơn, đó còn là dấu hiệu tích cực cho thấy thời trang có thể gắn bó hài hòa với thiên nhiên, phát triển mà không tàn phá môi trường, đồng hành cùng tương lai của thế giới.