Làng lụa Mã Châu – Di sản trăm năm giữa lòng Quảng Nam

Từng là biểu tượng phồn vinh của thương cảng Hội An, làng lụa Mã Châu đã trải qua hơn 500 năm thăng trầm, ghi dấu ấn trong lịch sử dệt lụa Việt Nam. Ngày nay, giữa vòng xoáy công nghiệp hóa, những người thợ lành nghề vẫn ngày đêm gìn giữ, hồi sinh một di sản đầy tinh hoa. Nhưng liệu làng nghề có thể vươn mình mạnh mẽ như thuở hoàng kim?

Theo truyền thuyết, cái tên Mã Châu bắt nguồn từ một người phụ nữ tên Mã Trấu – một người lạ dừng chân bên dòng sông Thu Bồn và truyền lại bí quyết dệt lụa cho dân làng. Sau khi bà qua đời, người dân đã lập miếu thờ và lấy tên bà đặt cho nghề dệt như một sự tri ân. Đến nay, tại làng lụa Mã Châu vẫn còn những nghi thức tưởng nhớ người khai sáng làng nghề.

Khoảng 500 năm trước, khi thương cảng Hội An phát triển rực rỡ, lụa Mã Châu theo những con thuyền buôn cập bến từ Trung Hoa, Nhật Bản đến các nước phương Tây. Sự tinh xảo, mềm mại của lụa nơi đây từng được đánh giá là “châu báu của phương Đông”. Dân làng sống thịnh vượng nhờ nghề dệt, với những khung cửi không ngừng vang tiếng ngày đêm.

Sự Mai Một Và Cuộc Chiến Giữ Nghề Của Những Người Con Làng Dệt

Thế kỷ 20 chứng kiến sự xuống dốc của lụa Mã Châu khi hàng loạt xưởng dệt thủ công phải đóng cửa vì không thể cạnh tranh với lụa công nghiệp. Hàng trăm hộ gia đình bỏ nghề, những bãi dâu xanh ngát một thời giờ chỉ còn lác đác.

Anh Trần Hiếu Phương, một người con của làng nghề, chia sẻ: “Tôi đã chứng kiến những khung cửi im lìm, những nghệ nhân lặng lẽ bỏ nghề. Nhưng tôi không muốn để truyền thống này biến mất. Tôi tin rằng, nếu có cách tiếp cận mới, lụa Mã Châu vẫn có thể hồi sinh”.

Không cam chịu trước thực trạng mai một, một số nghệ nhân vẫn kiên trì theo đuổi nghề dệt truyền thống. Họ phục dựng lại các công đoạn thủ công, khuyến khích người trẻ học nghề, đồng thời tìm cách kết hợp giữa truyền thống và hiện đại để phù hợp với thị trường ngày nay.

Chính quyền địa phương cũng đang hỗ trợ làng nghề bằng cách quảng bá du lịch trải nghiệm, đưa khách tham quan vào xưởng dệt, giúp họ hiểu hơn về công phu tạo nên một tấm lụa.

“Chúng tôi muốn biến nơi đây thành điểm đến du lịch văn hóa, vừa bảo tồn nghề, vừa mang lại thu nhập cho người dân”, một đại diện UBND huyện Duy Xuyên cho biết.

Nghệ Thuật Dệt Lụa – Những Công Đoạn Đầy Tinh Xảo

Dệt một tấm lụa Mã Châu không đơn thuần chỉ là việc xâu sợi và vận hành khung cửi. Mỗi công đoạn – từ nuôi tằm, ươm tơ, se sợi, dệt vải – đều đòi hỏi sự khéo léo và chính xác tuyệt đối.

Tại xưởng dệt, nghệ nhân Nguyễn Văn Thắng mô tả: “Để có một tấm lụa hoàn chỉnh, chúng tôi phải se từng sợi tơ bằng tay, xuyên từng sợi qua hàng vạn lỗ nhỏ trên khung dệt. Sai lệch dù chỉ một ly cũng có thể làm hỏng cả tấm vải”.

Dù vẫn giữ quy trình thủ công truyền thống, nhưng lụa Mã Châu ngày nay cũng ứng dụng công nghệ dệt bán tự động. Một số máy dệt cải tiến có thể giúp điều chỉnh họa tiết trên vải chỉ trong 15 phút, thay vì mất hàng ngày trời như trước đây.

Tuy nhiên, nghệ nhân Trần Lệ bày tỏ lo ngại: “Máy móc giúp tăng năng suất, nhưng không thể thay thế được cái hồn của lụa thủ công. Chúng tôi vẫn cần những đôi tay tài hoa để tạo ra những sản phẩm có hồn”.

Tương Lai Của Làng Lụa Mã Châu – Liệu Có Một Ngày Hưng Thịnh Trở Lại?

Dù đã có những tín hiệu tích cực, nhưng để lụa Mã Châu thực sự hồi sinh, cần sự vào cuộc mạnh mẽ từ chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng. Hiện nay, làng nghề vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc tìm đầu ra cho sản phẩm và đào tạo thế hệ kế cận.

“Chúng tôi mong muốn có sự hỗ trợ về chính sách, đồng thời phát triển thêm mô hình du lịch làng nghề để quảng bá sản phẩm”, anh Trần Hiếu Phương chia sẻ.

Nhiều chuyên gia cho rằng, để phát triển bền vững, lụa Mã Châu cần kết hợp chất liệu truyền thống với thiết kế hiện đại, mở rộng thị trường xuất khẩu, đồng thời tận dụng thương mại điện tử để đưa sản phẩm đến gần hơn với khách hàng.

Giữ Hồn Lụa Việt Giữa Đời Sống Hiện Đại

Hơn 500 năm tồn tại, làng lụa Mã Châu đã trải qua bao thăng trầm nhưng vẫn giữ được giá trị cốt lõi của một nghề thủ công lâu đời. Dù khó khăn, nhưng những người thợ lành nghề vẫn ngày đêm miệt mài, từng sợi tơ vẫn được se, từng khung cửi vẫn dệt nên những tấm lụa mềm mại.

Một ngày nào đó, liệu lụa Mã Châu có thể trở lại thời kỳ hoàng kim, trở thành niềm tự hào của ngành dệt Việt Nam như nó từng có trong quá khứ? Câu trả lời vẫn còn ở phía trước, nhưng chắc chắn rằng, với tình yêu và tâm huyết của những người gìn giữ nghề, ánh sáng của lụa Mã Châu sẽ không bao giờ tắt.