Hành trình đánh thức ‘mỏ vàng xanh’ của dừa nước Cần Giờ

Bên rìa biển Cần Giờ, cây dừa nước trước đây chỉ được dùng lợp nhà và ăn chơi. Thế nhưng, với quyết tâm và nghiên cứu sáng tạo, chàng kỹ sư trẻ Phan Minh Tiến đã khai thác “mật ngọt” từ loài cây này, nâng tầm kinh tế ngoạn mục.

Dừa nước từ lâu đã gắn bó với đời sống người dân vùng sông nước, đặc biệt tại huyện Cần Giờ (TP.HCM). Loài cây mọc hoang dọc bờ sông này vốn chỉ được tận dụng lá để lợp nhà, và cơm dừa dùng làm món ăn chơi dân dã. Giá trị kinh tế thấp, người dân chỉ chủ yếu khai thác để tự sử dụng hoặc bán với giá không đáng kể. Thế nhưng, quan niệm này đã thay đổi nhờ một chàng trai trẻ, người đã đặt cho cây dừa nước một tầm vóc mới: “mỏ vàng” của vùng đất ngập mặn.

Sinh ra và lớn lên ở Cần Giờ, anh Phan Minh Tiến sớm nhận ra tiềm năng của cây dừa nước quê hương. Tốt nghiệp Đại học Bách khoa TP.HCM với tấm bằng kỹ sư công nghệ hóa, Tiến có thời gian làm việc tại Kiên Giang, Cà Mau và nhiều công ty, tập đoàn sản xuất lớn. Song niềm trăn trở về giá trị kinh tế thấp của cây dừa nước nơi quê nhà luôn thường trực trong anh. Sau khi nghiên cứu tài liệu trong và ngoài nước, anh khám phá ra một điều quan trọng: cuống buồng dừa nước – thứ trước đây thường bị bỏ đi – thực chất có thể tiết ra “mật ngọt” nếu được khai thác đúng cách.

“Chính vì ấp ủ là một người con của Cần Giờ, mình muốn làm sao biến cây dừa nước thành một đặc sản đặc trưng để mọi người biết tới nhiều hơn. Mình đọc nhiều tài liệu, biết rằng chặt xong buồng dừa nước, cuống dừa có thể tiết mật tới 30 ngày nếu áp dụng kỹ thuật massage đúng cách. Mỗi ngày, một cuống dừa nước có thể cho 1 lít mật, tiềm năng rất lớn,” anh Tiến chia sẻ.

Thực tế cho thấy, ở các quốc gia như Philippines hay Malaysia, việc khai thác mật từ dừa nước đã diễn ra lâu đời, tạo ra nhiều sản phẩm đa dạng như rượu, giấm, đường tự nhiên… Tuy nhiên tại Việt Nam, do thiếu thông tin và kỹ thuật, cuống dừa nước gần như bị bỏ quên, để mặc héo khô sau khi thu hoạch cơm dừa. Nhằm thay đổi điều này, anh Tiến dành hai năm ròng rã nghiên cứu, thử nghiệm nhiều lần và không ít lần thất bại vì thời tiết khắc nghiệt. Cuống dừa nước khi bị ánh nắng gay gắt hoặc gió biển táp, nếu không được chăm sóc, sẽ co lại và không tiết mật. Qua quá trình mày mò, anh tìm ra “bí quyết”: thực hiện “massage cuống dừa” mỗi ngày để kích thích dòng mật chảy liên tục.

“Phải có kỹ thuật để massage. Trước đây, gần như không có tài liệu nào ở Việt Nam hướng dẫn hay ghi nhận chính thức cách khai thác mật dừa nước. Mình mất 1-2 năm đầu liên tục thử nghiệm, cuối cùng mới nắm được quy trình chặt buồng, chọn thời điểm massage, chọn buồng dừa đủ trưởng thành, thời điểm chặt hợp lý. Khi đúng kỹ thuật, cuống dừa sẽ cho mật đều đặn hằng ngày trong vòng 30 ngày,” anh nói.

Khi kỹ thuật đã dần hoàn thiện, anh Tiến bắt tay vào xây dựng mô hình liên kết với nông dân địa phương. Thay vì thuê đất riêng, anh hợp tác với bảy hộ dân trồng dừa nước trên diện tích 3 ha để cùng tổ chức khai thác. Nhờ phối hợp ăn ý, mỗi ngày họ thu được gần 1.000 lít mật tươi. Đặc biệt, với hệ thống lọc, thanh trùng và đóng chai bảo quản lạnh, mật dừa nước có thể sử dụng đến 10 ngày, tránh tình trạng lên men tự nhiên quá nhanh.

Từ góc độ lợi ích kinh tế, con số mà anh Tiến đưa ra thật sự ấn tượng. Anh tính toán:

“Từ một cuống dừa nước vốn trước đây chỉ bỏ đi, giờ nó có thể mang lại sản phẩm trong 30 ngày liên tục. 1 ha dừa nước khai thác tốt có thể thu được khoảng 15 tấn đường trong một năm. Hơn nữa, cây dừa nước có tuổi thọ 50 năm, không cần bón phân hay tưới nước. Điều này rất phù hợp với xu thế kinh tế xanh,” anh khẳng định.

Thực tế tại huyện Cần Giờ, hàng nghìn hộ dân từ lâu chỉ quen khai thác lá dừa, bán với giá rẻ và tốn nhiều công sức. Việc lợp 1.000 tàu lá dừa thường mất ba ngày, thu nhập chỉ vài trăm nghìn đồng. Giờ đây, với mô hình mới, người dân được tham gia trực tiếp vào quá trình khai thác mật và chăm sóc cây dừa nước, được trả lương ổn định hằng tháng và có thu nhập cao hơn gấp nhiều lần. Theo anh Tiến, một số hộ đã tăng thu nhập lên hơn 100 triệu đồng/năm, so với trước kia gần như không có lãi.

“Trước đây, mình chỉ nghĩ cây dừa nước có lá lợp nhà, bán mỗi tàu được 500 đồng, rất cực mà chẳng thu được bao nhiêu. Giờ biết khai thác mật dừa, bà con rất phấn khởi. Cứ mỗi cuống dừa thu đều đặn cả tháng, giá trị gấp chục lần so với ngày xưa,” một nông dân liên kết với anh Tiến cho hay.

Không chỉ giúp bà con làm giàu, việc khai thác dừa nước còn trực tiếp bảo vệ hệ sinh thái rừng ngập mặn, vốn được xem là “lá phổi xanh” của TP.HCM. Cây dừa nước sinh trưởng tự nhiên, không cần phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật, thích nghi tốt với điều kiện nhiễm mặn. Mô hình trồng và khai thác dừa nước cũng đồng thời thúc đẩy quá trình hấp thụ CO2, góp phần giảm thiểu biến đổi khí hậu. Chính quyền địa phương đánh giá cao tiềm năng này, coi đây là hướng phát triển kinh tế – sinh thái bền vững, giúp Cần Giờ vừa giữ gìn được rừng dừa nước, vừa có nguồn thu đáng kể từ bán mật và các sản phẩm liên quan.

Ông Trương Tiến Triển, Phó Chủ tịch UBND huyện Cần Giờ, từng nhấn mạnh về giá trị của việc bảo tồn cây dừa nước gắn với kinh tế xanh. Theo ông, với hơn 900 ha dừa nước tự nhiên, huyện sẽ khuyến khích người dân phát triển mô hình khai thác mật và các sản phẩm giá trị gia tăng. Một trong những hướng đi quan trọng khác là tính toán đến việc bán tín chỉ carbon, tạo thêm nguồn thu nhập bền vững cho địa phương.

Bên cạnh sản phẩm mật dừa nước tươi, anh Tiến cùng cộng sự còn phát triển các dòng sản phẩm như đường dừa nước cô đặc, bột dừa nước, rượu, giấm… Tất cả đều hướng đến thị trường tự nhiên, ít đường tinh luyện, phù hợp thị hiếu người tiêu dùng quan tâm đến sức khỏe. Những sản phẩm này đã có mặt tại nhiều siêu thị, cửa hàng trong nước, đồng thời từng bước được xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản và Mỹ.

“Trong năm nay, công ty mình xúc tiến mạnh mẽ việc tiếp cận thị trường nước ngoài. Đây là thị trường rất ưa chuộng các loại chất ngọt tự nhiên, tốt cho sức khỏe. Khi mở rộng được kênh xuất khẩu, chúng tôi có thể liên kết thêm với nhiều nông dân, mở rộng diện tích dừa nước,” anh Tiến chia sẻ về kế hoạch sắp tới.

Những nỗ lực tiên phong này đã mang về cho anh Tiến và mô hình khai thác mật dừa nước nhiều giải thưởng uy tín: giải “Dự án khởi nghiệp sáng tạo thanh niên nông thôn” năm 2019, chứng nhận “Sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp quốc gia” năm 2023, “Hàng Việt Nam chất lượng cao – chuẩn hội nhập” và được xếp hạng sản phẩm OCOP 4 sao tại huyện Cần Giờ. Chẳng những khẳng định được chất lượng, mô hình còn truyền cảm hứng cho nhiều người trẻ về cách làm nông nghiệp hiện đại, gắn liền với khoa học, kỹ thuật và bảo vệ môi trường.

Hành trình từ ý tưởng đến thực tế luôn đầy thử thách, nhưng anh Phan Minh Tiến tin tưởng “mật ngọt” của dừa nước Cần Giờ vẫn còn rất nhiều dư địa để phát triển. Đó không chỉ là giấc mơ của riêng anh, mà còn là niềm hy vọng chung của người dân nơi đây, về một hướng đi kinh tế mới, bền vững và giàu tiềm năng. Từ một cuống dừa hoang dã, giờ nó đã trở thành sản phẩm mang lại lợi ích đa chiều: nâng cao thu nhập cho nông dân, bảo vệ hệ sinh thái, xây dựng thương hiệu địa phương và mở rộng cánh cửa xuất khẩu.

Chỉ trong một thời gian ngắn, giá trị vốn bị “bỏ quên” của cây dừa nước Cần Giờ đã được khẳng định. Rồi đây, những chai mật dừa nước, hũ đường cô đặc, túi bột dừa nước hay thậm chí là rượu, giấm dừa nước sẽ xuất hiện khắp thị trường quốc tế. Đó là minh chứng sống động cho tinh thần sáng tạo của người trẻ Việt, dám theo đuổi đam mê đến cùng, vừa làm giàu cho chính mình vừa tạo dựng lợi ích thiết thực cho cộng đồng.