Ngược lên Tây Bắc: Nữ giảng viên tài chính đánh thức báu vật sâm Lai Châu

Một nữ giảng viên tài chính quyết định lên Lai Châu, nơi phát hiện sâm chứa 52 saponin—gấp đôi sâm Hàn Quốc. Xuất phát từ con số 0, chị xây dựng chuỗi sản xuất và quảng bá, đánh thức tiềm năng quý báu của đại ngàn Tây Bắc.

Sâm Lai Châu: Hành Trình Từ Đỉnh Núi Hoang Sơ

Năm 2013, các nhà khoa học lần đầu tiên tìm thấy sâm Lai Châu trên những đỉnh núi cao nơi biên giới phía Tây Bắc. Kết quả phân tích cho thấy loại sâm này có hàm lượng saponin lên đến 52, cao gấp đôi so với sâm Hàn Quốc. Với tiềm năng quý giá về dược liệu, sâm Lai Châu nhanh chóng được ví như “công chúa ngủ quên dưới tán rừng già”, hứa hẹn mang đến nhiều giá trị về kinh tế lẫn sức khỏe.

Vùng núi Tây Bắc với khí hậu mát mẻ và độ ẩm lý tưởng đã trở thành “mỏ vàng xanh” cho sâm. Tuy nhiên, câu chuyện phát triển nó lên tầm thương mại lại không hề dễ dàng. Trước khi được định hướng rõ ràng, những củ sâm Lai Châu mới chỉ được bà con khai thác tự phát và bán cho thương lái với giá rẻ. Nhiều người bị ép giá, khiến tiềm năng to lớn của thứ “quốc bảo” này rơi vào vòng luẩn quẩn.

Cuộc Gặp Gỡ Định Mệnh Của Một Giảng Viên Tài Chính

Giữa lúc vùng sâm còn loay hoay tìm hướng đi, chị Nguyễn Minh Huệ – một giảng viên đại học chuyên ngành Tài chính Ngân hàng – đã tình cờ bén duyên với Lai Châu. Ban đầu, chị chỉ theo chồng (một nhà khoa học đang nghiên cứu đề tài về bảo tồn sâm quý) đi thực địa. Sau nhiều chuyến đi, chị nhận ra cơ hội và thách thức: sâm quý nhưng bị bỏ ngỏ, người dân cần thay đổi tư duy kinh tế để nâng tầm sản phẩm.

Chị Huệ chia sẻ: “Bà con tìm được sâm trong tự nhiên một cách tự phát, không có đơn vị nào đứng ra phân phối. Họ bán cho thương lái, bị ép giá rất nhiều. Tôi hiểu rằng cần có một mô hình tổ chức bài bản để duy trì giống sâm quý, đồng thời phải quy hoạch vùng trồng và xây dựng thương hiệu.”

Ý tưởng thay đổi chỉ dừng lại ở việc tư vấn thì chưa đủ. Sau khi nhận thấy bà con thiếu kiến thức về thị trường, chị Huệ quyết tâm “ngược đường ngược gió” lên hẳn Lai Châu làm cùng bà con. Đó là một lựa chọn táo bạo, bởi chị phải gác lại công việc giảng dạy và cuộc sống ở thành thị để đối mặt với muôn vàn khó khăn miền sơn cước.

Vượt Khó Nơi Địa Đầu Tây Bắc

Những ngày đầu, chị Huệ không khỏi chạnh lòng trước cảnh “núi rừng trùng điệp, đường sá gian nan, cơ sở vật chất thiếu thốn”. Chị hồi tưởng: “Tôi có tưởng tượng trước về sự khó khăn, nhưng khi thực tế bước chân đến, mọi thứ vượt xa sức hình dung. Chúng tôi phải đi bộ dưới những thảm cỏ dày, không có đường để xe cộ di chuyển.”

Dù vất vả, chị vẫn nán lại vì thấy tấm lòng chân thành của bà con dân tộc Dao, dân tộc Mông tại xã Giang Ma (huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu). Nhận được sự đón tiếp nồng hậu, chị càng quyết tâm hơn: đã khó thì càng phải tìm cách khắc phục, bởi chỉ có như vậy mới giúp nâng cao giá trị cây sâm, cải thiện đời sống người trồng.

Trong giai đoạn đầu, một trong những thách thức lớn là đầu ra gần như bằng không. Khách hàng biết đến sâm Hàn Quốc nhiều hơn, còn sâm Lai Châu nghe thì lạ, giá lại cao, họ hoài nghi chất lượng. Bà con thiếu kỹ năng quảng bá nên sản phẩm vẫn chủ yếu bán qua thương lái, giá thấp và bấp bênh.

Tư Duy Chuỗi Ngành Hàng: Từ Nông Nghiệp Đến Công Nghiệp

Nắm vững chuyên môn tài chính, chị Huệ đưa ra chiến lược xây dựng chuỗi giá trị khép kín: từ trồng, thu hoạch, sơ chế đến chế biến sâu. Năm 2018, chị cùng một số bà con lập Hợp tác xã, đồng thời mở một xưởng chế biến trà sâm – xưởng đầu tiên tại vùng sâm Lai Châu thời điểm bấy giờ.

Chị Huệ kiên định quan điểm: “Chúng ta phải nhìn cây sâm như một ngành hàng, chứ không phải một sản phẩm thô. Từ sâm, có thể chế biến ra thực phẩm, mỹ phẩm… Chúng tôi đã đầu tư cơ sở hạ tầng, máy móc để chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm.”

Song song với việc chế biến, chị Huệ chú trọng xây dựng thương hiệu. Điểm mấu chốt là chứng minh chất lượng sâm: chị mang củ sâm tươi từ Giang Ma xuống tận Hà Nội trong những đợt hội chợ nông nghiệp. Hành trình vận chuyển dài, sâm tươi cần chăm sóc đặc biệt, nhưng đổi lại, khách hàng được “mắt thấy, tay sờ, mũi ngửi” sâm thực thụ. Đây là cách thuyết phục người tiêu dùng hiệu quả nhất.

Khẳng Định Uy Tín Qua Từng Trải Nghiệm

Ban đầu, nhiều khách tỏ ra nghi ngờ: “Sâm Việt Nam ư? Chất lượng có ngang sâm Hàn Quốc?” Mặc dù chị Huệ luôn mang theo chứng nhận kiểm nghiệm, không ít người vẫn ngần ngại. Chi phí tham gia hội chợ không hề rẻ, lắm lúc doanh số thu về chẳng bù nổi công sức.

Chị bồi hồi nhớ lại: “Có lúc tôi nản. Mình mang tất cả giấy kiểm nghiệm, hồ sơ khoa học, nhưng khách vẫn không mua vì họ chưa thực sự tin cây sâm Việt Nam có thể tốt đến vậy.”

Tuy nhiên, chính sự xuất hiện nhiều lần tại các hội chợ, cộng với câu chuyện chân thực về hành trình trồng sâm trên đỉnh Lai Châu, đã dần khiến khách hàng thay đổi góc nhìn. Họ bắt đầu quan tâm đến giá trị dinh dưỡng, dược tính của sâm nội địa. Những cuộc trao đổi trực tiếp giúp chị Huệ hiểu rõ tâm lý, điều chỉnh chiến lược marketing, nâng cao uy tín cho sản phẩm.

Lan Tỏa Động Lực, Vươn Xa Xuất Khẩu

Sự kiên trì của chị Huệ nhanh chóng tác động đến bà con. Nhiều hộ người Dao, người Mông đã đồng ý liên kết với Hợp tác xã để sản xuất sâm có quy hoạch. Nhờ đó, sản lượng và chất lượng sâm tăng lên đáng kể, doanh thu cũng ổn định hơn. Đại diện chính quyền địa phương ghi nhận mô hình này góp phần cải thiện sinh kế người dân, tạo nên “làn gió mới” cho kinh tế nông nghiệp vùng cao.

Chưa dừng lại ở đó, chị Huệ tiếp tục nghiên cứu sản phẩm chế biến sâu: trà sâm, mật ong sâm, mỹ phẩm chiết xuất từ sâm… Việc tham gia chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) giúp chị hoàn thiện các tiêu chuẩn chất lượng, bao bì, nâng cấp sản phẩm. Hai loại trà sâm đã được công nhận OCOP 3 sao, mở cánh cửa vào hệ thống siêu thị, cửa hàng chuyên doanh trong nước. Mục tiêu tiếp theo mà chị ấp ủ là đưa sâm Lai Châu xuất khẩu, cạnh tranh với các dòng sâm quốc tế.

Kỳ Vọng “Quốc Bảo” Của Việt Nam

Hiện nay, sâm Lai Châu đã được nhiều cấp, ngành đánh giá là dược liệu chiến lược, hoàn toàn đủ khả năng trở thành “quốc bảo” tiếp theo của Việt Nam, sánh ngang với sâm Ngọc Linh. Thành công ban đầu của chị Nguyễn Minh Huệ và Hợp tác xã chỉ là bước khởi đầu. Song, nó cho thấy hướng đi đúng: đầu tư bài bản từ giống, kỹ thuật, chế biến đến quảng bá thương hiệu, thay đổi tư duy sản xuất cho bà con vùng cao.

Với mong muốn vừa bảo tồn giống sâm quý, vừa tạo sinh kế bền vững, chị Huệ cùng đồng đội vẫn miệt mài nghiên cứu, triển khai thêm nhiều dự án. Hành trình nâng tầm sâm Lai Châu còn lắm thử thách, nhưng đã gieo một niềm tin tươi sáng cho người dân: từ “công chúa ngủ quên”, sâm Lai Châu đang dần vươn mình ra khỏi những cánh rừng già, góp phần khẳng định thương hiệu nông lâm sản Việt Nam trên bản đồ quốc tế.