Hồi chuông từ Kim Sơn: Khi làng nghề mất đi vùng nguyên liệu và bóng dáng người trẻ

“Nếu 10 năm nữa, Việt Nam vẫn còn những sản phẩm cói thủ công – thì đó là vì hôm nay chúng ta đã hành động.”

Đây không phải lời than thở, mà là hồi chuông cảnh báo của chị Trần Thùy Nhi, một người con của làng nghề cói Kim Sơn (Ninh Bình). Một hồi chuông vang lên từ thực tế đau lòng: Làng nghề đang mất dần lao động, vùng nguyên liệu và bản sắc văn hóa – điều đang xảy ra không riêng với Kim Sơn mà có thể với cả nền thủ công truyền thống Việt Nam.

Người Trẻ Rời Làng, Người Già Cố Giữ Nghề

Chị Nhi thẳng thắn chỉ ra rằng, lao động làng nghề đang dần biến mất. Từng có thời Kim Sơn rộn ràng tiếng khung dệt, trẻ con chạy quanh bó cói, cả làng sống nhờ nghề đan lát, nhờ sợi cỏ mọc từ những vùng bãi bồi ven biển. Nhưng hiện tại, những đôi tay ấy ngày càng già đi. Tuổi trung bình của công nhân trong xưởng chị đã gần 50.

“Người trẻ không về nữa. Họ rời quê, mang theo cả tương lai của một làng nghề. Chúng tôi vẫn đan, vẫn miệt mài giữ nghề, nhưng tôi biết, nếu không có chính sách cụ thể, chỉ 5 năm – 10 năm nữa thôi, sẽ không còn ai ngồi vào khung nữa.”

Chị Nhi không trách lớp trẻ, bởi thực tế thu nhập từ nghề quá bấp bênh. Một ngày 8 tiếng ngồi đan cói, có khi chỉ kiếm được vài chục nghìn đồng. Trong khi đó, ở thành phố, chỉ cần một cú click chuột, người trẻ có thể kiếm được thu nhập gấp 3–5 lần.

Mất Vùng Nguyên Liệu – Làng Nghề Mất Gốc

Không chỉ đối mặt với vấn đề lao động, làng nghề Kim Sơn còn phải chịu đựng một tổn thất lớn hơn, đó là vùng nguyên liệu truyền thống đang biến mất. Chị Nhi bày tỏ nỗi đau khi nhìn thấy những cánh đồng cói bao la, từng nuôi sống hàng nghìn hộ dân, giờ đã trở thành đầm nuôi ngao, tôm, cua.

“Khi thợ còn, tâm còn, nhưng gốc nghề thì không còn, liệu sản phẩm thủ công ấy có còn là đại diện văn hóa?”

Chị Nhi dẫn chứng từ chính trải nghiệm của mình khi làm ra sản phẩm OCOP. Mặc dù đã cố gắng hết sức hoàn thiện thiết kế, nâng cấp chất lượng, đầu tư bao bì và giữ hồn nghề, hai sản phẩm của chị vẫn không thể chạm được đến sao thứ 5. Nguyên nhân không nằm ở chất lượng sản phẩm, mà là vì hệ sinh thái làng nghề đã gãy mất mảnh quan trọng nhất – vùng nguyên liệu.

“OCOP không chỉ là sản phẩm – OCOP là biểu tượng của cộng đồng, của địa phương. Nếu nguyên liệu không còn mang bản sắc vùng đất ấy, thì sản phẩm sẽ chỉ còn ‘vẻ ngoài’, chứ không còn ‘chất hồn’.”

Thực Trạng Chung, Không Phải Của Riêng Ai

Chị Nhi cảnh báo, đây không chỉ là vấn đề riêng của Kim Sơn mà là vấn đề của hàng trăm làng nghề truyền thống khác trên cả nước. Việc thu hẹp vùng nguyên liệu do quy hoạch đô thị, phát triển kinh tế ngắn hạn đã khiến nhiều làng nghề đứng trước nguy cơ mất bản sắc, mất gốc văn hóa.

Chị Nhi nhấn mạnh rõ ràng: “Nếu lãnh đạo các cấp không kịp thời nhìn lại, thì 5 năm, 10 năm nữa, OCOP sẽ chỉ còn là vỏ hình của những điều đã mất.”

Trong status của mình, chị Nhi đưa ra một số đề xuất cụ thể để bảo vệ và phát triển làng nghề một cách bền vững:

• Chính sách đào tạo nghề bài bản cho thế hệ trẻ ngay tại làng.
• Miễn giảm thuế, hỗ trợ nguyên liệu, bao tiêu đầu ra cho sản phẩm.
• Vinh danh và đãi ngộ xứng đáng cho những nghệ nhân thực thụ.
• Tạo cơ hội tiếp cận thị trường lớn trong và ngoài nước.
• Quan trọng nhất là sự quan tâm chân thành từ các cấp lãnh đạo.

Chị khẳng định: “Tôi tin vào giá trị của nghề truyền thống – không chỉ về kinh tế, mà về văn hóa, bản sắc, lòng tự hào dân tộc. Tôi hy vọng, mỗi dòng chữ này không chỉ dừng lại ở cảm xúc – mà sẽ chạm đến những người có thể giúp thay đổi thực tại.”

Không Im Lặng, Bởi Im Lặng Là Đánh Mất

Trần Thùy Nhi chọn lên tiếng bởi chị hiểu rằng im lặng cũng là một cách đánh mất. Đối diện với thực tế đáng buồn của làng nghề quê hương, chị viết để gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh và kêu gọi hành động từ các cấp chính quyền, cộng đồng, doanh nghiệp và cả những người trẻ.

“Nếu hôm nay chúng ta hành động, thì 10 năm nữa, con cháu chúng ta vẫn sẽ được chạm tay vào chiếc túi cói được làm từ chính quê hương, bằng đôi tay của những người Việt Nam biết yêu nghề – và giữ nghề.”

Cuối cùng, chị Nhi kêu gọi cộng đồng cùng hành động để giữ lấy nghề, giữ lấy văn hóa và giữ lấy chính bản sắc dân tộc: “Tôi là Trần Thùy Nhi – một người con gái của làng nghề Kim Sơn. Tôi chọn không im lặng. Vì im lặng cũng là một cách đánh mất. Xin hãy cùng tôi giữ lấy nghề. Giữ lấy văn hóa. Giữ lấy chính mình.”