Sam Altman và hành trình tái định hình thế giới AI

Bằng tầm nhìn đột phá và quyết tâm thay đổi thế giới, Sam Altman – CEO OpenAI – đã đến Harvard University chia sẻ về Trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm rung chuyển toàn cầu. Cuộc đối thoại hé lộ hành trình khởi nghiệp, những thách thức quan trọng và khát vọng cống hiến, đồng thời gợi mở bức tranh tương lai, nơi AI không chỉ đem lại cơ hội vô giá mà còn đặt ra trách nhiệm to lớn cho toàn xã hội.

Khởi Nguồn Một “Mọt Sách” Công Nghệ Và Quyết Định Rời Stanford

Sam Altman sinh ra trong một gia đình bình thường, lớn lên với niềm say mê máy tính “đến mức cực đoan”. Anh tự nhận mình là “mọt sách công nghệ” khi ngày đêm đắm chìm trong thế giới lập trình. Tại trường trung học, anh chơi thể thao như bơi lội hay bóng nước, nhưng “tôi vẫn dành phần lớn thời gian để vọc máy tính iMac và học cách viết code”. Hành trình đó tiếp tục khi Sam trúng tuyển cả Harvard lẫn Stanford, cuối cùng chọn Stanford để đào sâu về Khoa học Máy tính.

Tuy nhiên, giai đoạn này không kéo dài. Chỉ sau một năm theo học, Sam cùng nhóm bạn quyết định nghỉ học để startup. Trên tay họ lúc ấy là ý tưởng đầu tiên có tên “Viendo” (sau đổi thành Loopt) – một ứng dụng di động dựa trên khả năng định vị theo thời gian thực. Đây là khi Sam bắt đầu gặp Patrick Chung – nhà đầu tư đầu tiên vào công ty non trẻ này và cũng là người dẫn dắt buổi đối thoại tại Harvard.

Quyết tâm “cứ làm đi”

Nhìn lại quyết định bỏ dở đại học, Sam nhấn mạnh:

“Động lực của tôi là tin rằng nếu bạn quyết tâm và làm việc đủ chăm chỉ, bạn sẽ có thể tạo ra thứ gì đó giá trị. Bạn không cần đợi ai cho phép.”

Nhờ sự theo đuổi bền bỉ ấy, Loopt giành được thỏa thuận với những nhà mạng “khó nhằn” thời điểm đó. Sam kể lại quá trình “gõ cửa tới 30 lần” trước khi nhận được phản hồi. Sự kiên trì được gọi là “relentlessly resourceful” (tạm dịch: bền bỉ không giới hạn) – một trong những tôn chỉ từng được Paul Graham (đồng sáng lập Y Combinator) nhắc đến thường xuyên. Chính nỗ lực này là bài học khởi nghiệp mà Sam truyền đạt đến các sinh viên: đừng bị chùn bước bởi sự từ chối.

Chuyển hướng đến AI

Nhưng ước mơ lớn hơn về AI mới là đích đến của Sam. Ngay từ những năm đầu làm việc tại phòng thí nghiệm AI của Giáo sư Andrew Ng ở Stanford, Sam đã nhận ra sức mạnh tiềm ẩn của công nghệ học máy. Tuy nhiên, phải đến năm 2015, sau hành trình ấp ủ nhiều dự án và từng lãnh đạo Y Combinator, Sam mới bắt tay cùng các cộng sự sáng lập OpenAI – nơi anh đặt niềm tin sẽ hiện thực hóa tham vọng “làm cho AI không chỉ hoạt động mà còn giúp ích sâu rộng cho xã hội”.

Từ Phòng Thí Nghiệm Phi Lợi Nhuận Đến Doanh Nghiệp Hàng Tỷ Đô

Ban đầu, OpenAI được ra mắt với tư cách là một phòng thí nghiệm phi lợi nhuận, tập trung vào nghiên cứu AI thuần túy mà chưa hề nghĩ tới sản phẩm thương mại. Mục tiêu của họ là “vỡ vạc” xem liệu học sâu (deep learning) có thực sự làm nên kỳ tích hay không. Sam cùng đội ngũ đặt câu hỏi: “Nếu chỉ cần tăng quy mô dữ liệu, hiệu năng AI sẽ tăng lên vô hạn chăng?”

Họ khởi đầu bằng các dự án nghe có vẻ “thú vị nhưng khó sinh lợi” như:

• Dạy AI chơi DotA 2: Mục tiêu là để kiểm chứng hiệu quả của học tăng cường (RL).
• Cánh tay robot giải khối Rubik: Thực nghiệm xem AI có thể xử lý các tác vụ cơ học phức tạp đến đâu.

Lần lượt, những thí nghiệm đó “chẳng gắn gì với việc kinh doanh” theo lời Sam. Tuy nhiên, chúng lại tạo nền tảng để OpenAI hiểu rõ “deep learning thực chất hoạt động thế nào và quy mô nào sẽ đem lại bước nhảy vọt”.

Bước ngoặt GPT

Bước ngoặt xảy đến khi nhóm nghiên cứu bắt tay xây dựng mô hình ngôn ngữ GPT (Generative Pre-training Transformer). Sam kể về một khám phá đầy bất ngờ gọi là “unsupervised sentiment neuron”: khi huấn luyện AI sinh ra đánh giá sản phẩm Amazon, họ tình cờ phát hiện trong mạng thần kinh có một “nơ-ron” riêng biệt để nhận diện tốt hay xấu. Chính phát hiện thú vị này mở đường cho GPT-1, GPT-2 và sau đó là GPT-3, GPT-3.5, GPT-4, mỗi phiên bản đều mang lại cú hích ấn tượng hơn.

Chuyển sang mô hình kết hợp

Tuy nhiên, những cuộc thử nghiệm đòi hỏi siêu nhiều tài nguyên. Sam nhận ra cần dòng vốn khổng lồ để duy trì nghiên cứu, từ đó OpenAI chuyển sang mô hình “công ty con vì lợi nhuận giới hạn” (capped-profit). Anh nhấn mạnh:

“Chúng tôi không từ bỏ sứ mệnh phát triển AI vì lợi ích chung. Nhưng rõ ràng, để cung cấp nguồn lực máy tính khổng lồ, chúng tôi phải có doanh thu.”

Ngày nay, OpenAI vận hành với triết lý “phục vụ xã hội,” đồng thời xây dựng các sản phẩm như ChatGPT, API GPT-4 và thu về lợi nhuận đủ để tái đầu tư.

Sứ Mệnh Của AI Và Những Câu Hỏi Về Đạo Đức, Chính Sách

Một trong những điểm đáng chú ý trong buổi tọa đàm là cách Sam bàn về tương lai AI và trách nhiệm kèm theo. AI có thể mang đến “cơ hội bình đẳng” nhưng cũng đối mặt câu hỏi về kiểm soát và chính sách.

AI sẽ giảm bất bình đẳng?

Theo Sam, AI có tiềm năng san phẳng “bức tường về chi phí” cho nhiều dịch vụ, từ y tế, giáo dục đến pháp lý:

“Người giàu có thể thuê luật sư giỏi hay bác sĩ tư vấn, nhưng AI khiến mọi người đều có quyền được hỗ trợ tương đương, hoặc ít nhất gần tương đương.”

Song, điều này đòi hỏi OpenAI và cả xã hội cân nhắc chặt chẽ về “lằn ranh từ chối”. Ví dụ, ChatGPT nên hay không nên đưa ra tư vấn pháp lý? Trả lời chưa đầy đủ có thể gây hậu quả, nhưng không giúp đỡ lại làm gia tăng khoảng cách tiếp cận thông tin giữa các nhóm người.

Chấp nhận “đường giới hạn”

Sam minh họa bằng trường hợp “nội dung thù địch”: ChatGPT từ chối tạo ra nội dung cổ xúy bạo lực hay thù hận. Nhưng nếu người dùng yêu cầu “dịch” một tài liệu chứa nội dung bạo lực, liệu AI có nên từ chối? Theo Sam:

“Nếu chỉ dừng ở việc dịch, có thể chấp nhận. Nhưng nếu bản dịch ấy hướng đến hành vi cổ xúy bạo lực, chúng tôi phải vạch ra giới hạn.”

Với Sam, thiết lập ranh giới này không phải quyết định cá nhân của OpenAI mà cần “quy trình xã hội” để thống nhất về những điều AI được hoặc không được phép làm.

ChatGPT, Thị Trường Và Đối Thủ – Tốc Độ Hay Chiều Sâu?

Tại buổi tọa đàm, Sam đối diện câu hỏi về sự cạnh tranh. Khi OpenAI công bố mô hình GPT, nhiều startup AI ngay lập tức “nhào vô” thị trường. Anh nêu hai chiến lược phổ biến của các nhà khởi nghiệp:

1. Đặt cược AI sắp bùng nổ, nên tập trung xây dựng sản phẩm “càng đơn giản càng tốt” và đón làn sóng nâng cấp mô hình kế tiếp.
2. Bỏ công sức tùy biến AI cho một kịch bản rất hẹp, với hy vọng chiếm ưu thế ngách.

Sam thừa nhận chiến lược 1 cho phép startup “lướt sóng” khi OpenAI liên tục cải tiến mô hình. Còn chiến lược 2 có nguy cơ đối mặt tình huống “khi GPT-5 hay GPT-6 ra đời, những tùy chỉnh cũ lập tức lỗi thời”. Từ đó, Sam khuyên các nhà sáng lập nên “nghĩ lớn”: tạo giải pháp linh hoạt để tương lai tiếp nhận AI mạnh mẽ hơn.

Quan điểm về mô hình quảng cáo

Ngoài ra, Sam bày tỏ sự “không thoải mái” với quảng cáo. Anh cho rằng lợi ích người dùng và bên quảng cáo khó đồng nhất.

“Bạn đang nói với tôi khi AI soạn nội dung, tôi phải đi lần dò xem ai chi bao nhiêu tiền để nắn chỉnh nội dung đó ư? Chuyện đó khiến tôi e ngại.”

Thay vì quảng cáo, OpenAI chọn mô hình “thu phí” từ các tổ chức, doanh nghiệp hoặc người dùng có điều kiện. Mức miễn phí (free tier) vẫn tồn tại để bảo đảm ai cũng được dùng AI ở một ngưỡng hữu ích nhất định.

Nhìn Lại Lịch Sử, Nhìn Về Tương Lai – Bài Học Từ “Oppenheimer”

Khi được hỏi về bộ phim “Oppenheimer” và phép so sánh với việc phát triển AI, Sam Altman bày tỏ sự đồng cảm với nỗi trăn trở của những người tiên phong khoa học. J. Robert Oppenheimer từng đóng vai trò quan trọng trong Dự án Manhattan chế tạo bom nguyên tử, rồi sau đó day dứt vì sức hủy diệt của nó.

Sam thú nhận:

“Khi ở giữa cuộc nghiên cứu, chúng ta thường không biết quyết định nào sẽ thay đổi cả xã hội. Mãi đến lúc nó trở nên quá lớn, ta mới giật mình: ‘Tôi đang nắm trong tay điều gì?’”

Đó cũng là lý do OpenAI “chọn cách triển khai tiệm tiến” – lần lượt công bố GPT-3, GPT-3.5, rồi GPT-4… để xã hội dần thích ứng thay vì thả “siêu AI” bất ngờ. Anh tin rằng “thêm thời gian, con người sẽ đưa ra chính sách quản lý tốt hơn”.

Vấn đề năng lượng

Sam còn nhấn mạnh mối liên hệ mật thiết giữa AI và năng lượng:

“Tương lai, chi phí AI gắn chặt với chi phí điện. Nếu một người hay một tổ chức có thể mua nhiều điện hơn, họ có thể chạy nhiều mô hình hơn. Muốn AI phổ cập, giá điện phải rẻ.”

Đây là lý do Sam kêu gọi đầu tư và cải tiến trong năng lượng sạch, đồng thời gợi ý khả năng “xem điện toán và năng lượng như quyền căn bản” để tránh phân hóa giàu nghèo.

Hào Quang Tại Harvard Và Phần Thưởng Xứng Đáng

Buổi nói chuyện diễn ra tại khán phòng từng là nơi giáo sư Deborah Spar tổ chức đám cưới 37 năm trước. Hôm nay, bà trở lại với vai trò chủ tọa, vui vẻ nói:

“Lần cuối tôi ở đây, tôi kết hôn. Giờ tôi mong buổi chia sẻ này cũng mang đến điềm lành tương tự!”

Thính phòng chật kín, hơn 4.000 người đăng ký, trong đó rất đông sinh viên Harvard College, Harvard Business School, Harvard Law School, Harvard Kennedy School, cả MIT cũng sang dự. Hàng loạt câu hỏi “chất vấn” Sam Altman, từ chuyện khởi nghiệp, trí tuệ nhân tạo, đến trách nhiệm xã hội. Anh kiên nhẫn trả lời, xen kẽ đôi lúc hài hước.

Những khoảnh khắc ấn tượng

• Có sinh viên nhắc Sam từng gọi mình là “mọt sách”. Anh trả lời:“Đúng vậy, tôi có vẻ nerd, nhưng tin tôi đi, thời điểm này làm ‘mọt sách’ là sự chuẩn bị tuyệt vời nhất cho kỷ nguyên AI.”
• Một khán giả trêu: “Chọn ai cho trận đấu trong lồng sắt, Elon Musk hay Mark Zuckerberg?” Sam cười:“Zuck, chắc rồi!”

Giây phút tôn vinh

Điểm nhấn là khoảnh khắc Sam Altman nhận giải “Xfund Cup” – vinh danh những cá nhân có tầm nhìn đột phá, truyền cảm hứng cho thế hệ doanh nhân mới. Dòng khắc trên chiếc Cup viết: “Looped in như không ai khác – nhà tiên tri nhạy bén của Thung lũng Silicon – người mở ra AI để thúc đẩy tiềm năng nhân loại.”

Giáo sư Frank Doyle (Dean của Trường Kỹ thuật và Khoa học Ứng dụng Harvard – SEAS) cùng đại diện Xfund chúc mừng:

“Sam Altman sẽ trở thành tên tuổi gắn liền kỷ nguyên AI, như Edison, Bell, hay anh em nhà Wright từng gắn liền với những phát minh lịch sử.”

Lời Nhắn Gửi Tới Thế Hệ Trẻ Và Hành Trang Cần Chuẩn Bị

Bí quyết khởi nghiệp

Sam đặc biệt nhắn nhủ đến các sinh viên: “Đây là thời điểm tuyệt vời nhất để bắt đầu sự nghiệp, nhờ làn sóng AI khổng lồ.” Theo anh, AI mở rộng cơ hội nhưng cũng đòi hỏi sự linh hoạt cao. Khi được hỏi làm thế nào để “Pivot” mà vẫn giữ được tinh thần hứng khởi, anh nói:

“Thất bại đôi khi là dĩ nhiên. Hãy học cách chấp nhận, vươn lên với tinh thần đầy năng lượng. Vì cơ hội ngoài kia còn rất nhiều.”

Trang bị kỹ năng và hiểu biết AI

Trong mảng giáo dục, Sam tin rằng mọi người cần được “hướng dẫn học cách dùng công cụ AI”. Khi ChatGPT ra đời, nhiều trường cấp tốc cấm, rồi lại phải gỡ bỏ lệnh cấm, buộc sinh viên và giáo viên dùng nó như một phần bài giảng.

“Chúng ta nên khuyến khích sinh viên làm quen với AI giống như họ học tin học cơ bản. Không phải để trở thành lập trình viên, mà để không bị lạc hậu trong thế giới ‘sóng thần’ AI này.”

Anh còn đề xuất mỗi sinh viên thử huấn luyện một mô hình nho nhỏ, tương tự GPT-2, để hiểu cơ chế học máy: “Hãy tự tay chạm vào AI ở cấp độ lõi, đó là hành trang quý giá.”

Giữ vững bản sắc con người

Song song với tận dụng công cụ, Sam nhắc nhở không quên các kỹ năng nhân văn. Anh từng trau dồi “viết sáng tạo” ở Stanford, cho rằng “khả năng kể chuyện, tư duy, sáng tạo của con người là độc nhất vô nhị”. AI sẽ không thay thế được yếu tố “hồn người” mà chỉ “phóng đại khả năng” cho những người sẵn có năng lực.

Khoảnh Khắc Thư Giãn Và Cái Nhìn Đầy Hy Vọng

Trong suốt buổi trò chuyện, Sam thể hiện sự tỉnh táo và đôi chút hài hước. Khi Patrick Chung hỏi về cách thư giãn, anh trả lời đơn giản:

“Tôi thích đi bộ đường dài, leo núi, hít thở khí trời. Ra khỏi bàn phím một lúc để nạp năng lượng.”

Bên cạnh đó, Sam nêu bật tầm quan trọng của việc “tạo nên giá trị lành mạnh”. Anh khẳng định người dùng “rất thông minh”, “họ sớm nhận ra tiềm năng và rủi ro của AI”. Nhiệm vụ của OpenAI là liên tục nâng cấp các mô hình an toàn, đồng thời đẩy mạnh giao tiếp để xã hội có “khung pháp lý, đạo đức thích hợp”.

Anh một lần nữa nhắc rằng cuộc chạy đua AI “chỉ mới bắt đầu”. Nếu hiện tại, GPT-4 khiến nhiều người kinh ngạc, thì trong tương lai, GPT-5 hay GPT-6 thậm chí còn “thay đổi toàn bộ cuộc chơi”. Sam kết luận:

“Năm sau và những năm sau nữa, tôi hy vọng chúng tôi sẽ liên tục ra mắt những điều mà mọi người nghĩ ‘không thể thành hiện thực.’ Còn ai muốn sao chép nơi chúng tôi đang đứng, hãy cứ thoải mái. Chúng tôi sẽ đi tới nơi mới.”

Kết Thúc Và Mở Ra Chương Mới Cho AI

Buổi trò chuyện kéo dài hơn dự kiến, khép lại trong tràng pháo tay rộn ràng. Sam Altman rời sân khấu cùng chiếc cúp Xfund trên tay, gương mặt ánh lên niềm tin và sự khiêm tốn. Hàng trăm sinh viên nán lại, hy vọng có thêm cơ hội chụp ảnh, đặt câu hỏi riêng.

Đối với họ, “làn sóng AI” không còn là viễn cảnh xa xôi mà đã trở thành “cơ hội hiện tiền”. Với Sam Altman – người mà thế giới công nghệ gọi tên như “kiến trúc sư” của kỷ nguyên AI – hành trình này có lẽ mới chỉ là chương đầu.

Anh sẽ tiếp tục đẩy nhanh tốc độ phát triển, vẫn giữ triết lý “trải nghiệm thực tế và triển khai tiệm tiến”, để AI dần thấm vào mọi ngóc ngách cuộc sống, trở thành một “trợ lý toàn năng” và nếu may mắn, “một công cụ giúp con người tiến xa hơn trên bậc thang tiến hóa.”

Trong mọi lời khuyên dành cho sinh viên, Sam đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chủ động và tinh thần trách nhiệm: “Nếu bạn thấy điều gì đó đáng làm, đừng chờ ai bật đèn xanh. Hãy khởi đầu, và giữ cho mình một lòng tin rằng AI sẽ phục vụ nhân loại chứ không thay thế chúng ta.”

Buổi “Fireside Chat” tại Harvard University với Sam Altman, CEO OpenAI, để lại nhiều dấu ấn mạnh mẽ. Từ những câu chuyện tuổi trẻ đầy nhiệt huyết đến hành trình xây dựng OpenAI, từ góc nhìn chiến lược trong phát triển AI đến trách nhiệm đặt ra cho con người, tất cả dệt nên bức tranh sinh động về kỷ nguyên AI vừa lấp lánh hứa hẹn, vừa đong đầy thách thức.

Cuộc trò chuyện khép lại, nhưng cánh cửa với AI đã rộng mở. Hẳn nhiên, lịch sử sẽ còn gọi tên Sam Altman như một biểu tượng, một “Edison” của thời đại 4.0. Và cũng như lời chia tay đầy cảm hứng của anh tại Harvard: “Đừng ngại vấp ngã, hãy ngại không đủ dũng khí để đứng dậy.”

Nguồn: Harvard Business School