Lịch sử trà sữa trân châu và câu chuyện về sự pha trộn văn hóa Đông – Tây

Đây là một trong những thức uống được yêu thích bậc nhất toàn cầu, không chỉ vì hương vị dẻo thơm mà còn do chiều sâu văn hóa độc đáo. Bài viết sau sẽ khám phá nguồn gốc, tranh cãi và sự lan tỏa mạnh mẽ của thức uống này.

Khởi Nguồn Tại Đài Loan

Khi nhắc đến Trà sữa trân châu, hầu hết mọi người đều nghĩ ngay đến Đài Loan – nơi được xem là “cái nôi” khai sinh ra món đồ uống gây “nghiện” trên khắp thế giới. Thực tế, Đài Loan vào cuối thập niên 1980 đã chứng kiến sự bùng nổ kinh tế và văn hóa ẩm thực. Người dân bắt đầu chuộng các món ăn vặt, từ những gánh hàng rong ở chợ đêm cho đến các quán trà nhỏ. Sự đa dạng về khẩu vị và nét táo bạo trong việc kết hợp nguyên liệu đã tạo nên tiền đề cho một loại đồ uống hoàn toàn mới.

Thời điểm đó, Đài Loan có sự giao thoa giữa các văn hóa khác nhau: hương vị trà truyền thống của Trung Hoa; phong cách Boba (lắc, pha trộn) học hỏi từ Nhật Bản và Hong Kong; cùng với xu hướng ẩm thực “biến tấu” không ngừng xuất hiện tại chợ đêm. Bên cạnh đó, dân số tăng vọt sau cuộc nội chiến Trung Quốc (khoảng năm 1949) khiến nhu cầu ăn uống nhanh, tiện lợi và giá thành phải chăng cũng trở nên phổ biến hơn bao giờ hết.

Chính trong bối cảnh này, hai cái tên Chun Shui Tang (Xuân Thủy Đường) và Hanlin Tea House (Hân Lâm) đã trở thành tâm điểm cho cuộc tranh cãi “Ai là người phát minh ra trà sữa trân châu?”. Tuy nhiên, mọi thứ không hề đơn giản như một công thức đồ uống đơn lẻ; đằng sau đó là cả một câu chuyện về bản sắc, về sự thích nghi văn hóa và về khát khao đem lại trải nghiệm ẩm thực mới lạ cho thực khách.

Từ Văn Hóa Uống Trà Đến Sự Pha Trộn Đông – Tây

Trà vốn dĩ là thức uống truyền thống của Trung Quốc suốt hàng nghìn năm. Song, việc thêm sữa và đường lại không phải khởi nguồn từ châu Á, mà đến từ văn hóa uống trà của người Anh (milk tea). Người Anh, sau khi say mê hương vị trà, bắt đầu trộn trà đen với sữa để tăng sự béo ngậy, đồng thời giảm bớt vị chát. Và họ truyền thói quen này đến nhiều vùng thuộc địa, trong đó có Hồng Kông.

Tại Hồng Kông, nguồn sữa tươi lại vô cùng đắt đỏ do khí hậu, địa lý và sự hạn chế về chăn nuôi bò sữa. Vậy nên, sữa đặc có đường trở thành “cứu cánh” cho giới lao động, giúp trà có vị đậm đà hơn và chi phí dễ chịu hơn. Trà đen Hồng Kông từ đó “lấy lòng” không chỉ người Anh bản địa, mà cả người dân châu Á nhờ sự kết hợp hài hòa giữa vị ngọt và béo. Khi văn hóa đại chúng Hồng Kông (phim ảnh, ca nhạc) lan rộng sang Đài Loan, trào lưu trà sữa cũng được người Đài Loan đón nhận rất nồng nhiệt.

Dù ban đầu, người ta thường dùng tinh bột khoai lang hoặc hạt Sago (lấy từ cây cọ) để tạo các món thạch, chè, nhưng điều này sớm thay đổi khi cassava (sắn) – có nguồn gốc từ Nam Mỹ – xuất hiện tại châu Á. Qua thời kỳ thuộc địa và giao thương quốc tế, cassava được trồng đại trà vì dễ sống, dễ thu hoạch, giá rẻ hơn đáng kể so với cọ Sago. Từ bột sắn, người ta tạo ra những viên “bột lọc” dẻo dai, và dần dần, kích thước cũng được làm lớn hơn, đậm màu hơn, mang đến cảm giác nhai thú vị.

Riêng ở Đài Loan, trước khi “viên trân châu” phiên bản đen bóng trở nên phổ biến, những viên bột sắn trắng (còn được gọi là fen yuan) đã là món tráng miệng dân dã, ăn chung với nước đường và đá bào để “giải nhiệt” trong mùa hè. Sự biến tấu khi trộn các viên dẻo dai này vào trà sữa đá lắc có vẻ đột phá, nhưng thực ra lại rất “hợp lẽ tự nhiên” trong văn hóa ẩm thực xứ Đài. Và thế là, những viên trân châu đen bóng, dai giòn, trở thành dấu ấn nhận diện của QQ – khái niệm chỉ độ sần sật, nhai đã miệng, được người Đài Loan cực kỳ ưa chuộng.

Tính Chất QQ Và Sức Hấp Dẫn Khó Cưỡng

Khái niệm QQ không chỉ áp dụng cho trân châu, mà còn xuất hiện ở nhiều món ăn khác tại châu Á. Đối với người Đài Loan, độ dai và giòn sần sật là một “chuẩn mực” rất được ưa thích. Người ta tả trải nghiệm nhai trân châu như vừa sảng khoái, vừa kích thích vị giác, lại tạo cảm giác thư giãn. Một số món khác ở Đài Loan cũng sử dụng tính chất “QQ” như bánh mochi, các loại mì sợi, thậm chí cả xúc xích.

Theo lời của một chuyên gia ẩm thực Đài Loan: “Chúng tôi đã thử nghiệm hạt trân châu với nhiều loại bột khác nhau, từ khoai lang đến bột gạo, nhưng bột sắn vẫn là số một về độ dai và cảm giác nhai ‘đã’ hơn hẳn.”

Chính nét độc đáo này khiến ly trà sữa không chỉ là thức uống để giải khát, mà còn là trải nghiệm tương tác: vừa uống, vừa nhai, vừa tận hưởng hương vị sữa đậm và vị trà thơm.

Cuộc Tranh Cãi Pháp Lý Lịch Sử

Chun Shui Tang và Hanlin Tea House, đều ở Đài Loan, đã tham gia cuộc “so găng” xem ai mới là “cha đẻ” của món trà sữa trân châu. Trong khi Chun Shui Tang khẳng định người phát minh là bà Lâm Tú Huệ (Lin Shu Hui) – người từng ngẫu nhiên cho thêm viên trân châu vào trà đá lắc, thì Hanlin Tea House lại quả quyết chính ông Đồ Thông Hạ (Tu Tsong He) đã pha chế sữa và Sago trắng, tạo nên phiên bản “trân châu trắng” đầu tiên.

Sau nhiều năm kiện cáo, tòa án Đài Loan cuối cùng tuyên bố không thể cấp bằng sáng chế cho trà sữa trân châu, vì bất kỳ ai cũng có thể sản xuất và bán nó. Thức uống này đã trở thành “tài sản chung”, một biểu tượng văn hóa chứ không còn thuộc độc quyền hay danh nghĩa của một cá nhân. Có lẽ chính nhờ thế mà trà sữa trân châu tiếp tục được tự do lan tỏa, bùng nổ khắp thế giới.

Lan Tỏa Toàn Cầu

Từ Đài Loan, trà sữa trân châu nhanh chóng du nhập sang các nước châu Á lân cận như Hồng Kông, Singapore, Malaysia, Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam. Văn hóa ẩm thực đường phố tại nhiều thành phố lớn ở Đông Nam Á xem đây là thức uống “phải thử” đối với giới trẻ. Kết hợp cùng những biến tấu địa phương – như dùng đường thốt nốt, thêm kem cheese – trà sữa trân châu lại càng đa dạng và bùng nổ hơn.

Những năm 1990, người Hoa và người Đài Loan di cư sang Mỹ, Canada, Úc… mang theo món đồ uống đặc trưng này. Thời gian đầu, mô hình thường là các quán “bubble tea shop” nhỏ lẻ trong khu dân cư người châu Á. Về sau, sự ưa chuộng lan rộng đến thế hệ trẻ gốc Á và cả người bản địa, tạo nên một “cơn sốt” diện rộng. Nhiều chuỗi thương hiệu như Sharetea, Gong Cha, Kung Fu Tea… phát triển hàng trăm chi nhánh, trở thành cái tên quen thuộc trong ngành F&B quốc tế.

Những Con Số Ấn Tượng

• Thị trường tỷ đô: Theo ước tính, doanh thu toàn cầu của loại đồ uống này đã vượt con số hàng tỷ đô, với tốc độ tăng trưởng hằng năm lên tới hai con số ở nhiều khu vực.
• Số lượng chi nhánh: Chỉ riêng một số thương hiệu lớn như Gong Cha đã mở rộng hàng trăm, thậm chí hàng ngàn cửa hàng trên toàn thế giới.
• Sản lượng trân châu: Một số nhà máy tại Đài Loan có thể sản xuất tới hàng trăm tấn trân châu mỗi ngày, phục vụ cho nhu cầu xuất khẩu đến Mỹ, châu Âu, châu Phi và Đông Nam Á.
• Xu hướng thức uống đa dạng: Không chỉ dừng lại ở trà đen – sữa, thị trường còn có trà xanh, trà ô long, trà hương trái cây, kết hợp cùng trân châu trắng, thạch rau câu hay kem cheese. Tất cả làm nên một hệ sinh thái phong phú, níu chân khách hàng toàn cầu.

Ông Trần Vĩ Khang, chủ sở hữu một chuỗi quán trà tại TP.HCM, cho biết: “Ngay khi nhận thấy giới trẻ yêu thích cảm giác lắc trà, nhai trân châu, chúng tôi đã tập trung cải tiến chất lượng trà, nguyên liệu sữa và sáng tạo thêm topping mới. Chính sự đổi mới liên tục giúp giữ chân khách.”

Ý Nghĩa Văn Hóa Vượt Xa Một Thức Uống

Từ một phương thức giải khát tại địa phương, trà sữa trân châu dần được xem như một biểu tượng gắn với hình ảnh Đài Loan hiện đại – trẻ trung, năng động và giàu tính sáng tạo. Bất cứ ai đến Đài Loan hầu như cũng muốn thử một ly trà sữa “chính gốc”, xem như một phần trải nghiệm văn hóa.

Trong thời đại mạng xã hội, trà sữa trân châu dễ dàng gây chú ý nhờ vẻ ngoài hấp dẫn: lớp sữa trắng ngậy, trà nâu sóng sánh, hạt trân châu đen nổi bật. Những bức ảnh check-in lan truyền chóng mặt, biến mỗi ly đồ uống thành một “thông điệp” về phong cách ẩm thực. Cảm giác nhìn lớp đường nâu hòa cùng đá bào, hay trân châu lấp ló dưới đáy cốc khiến người ta muốn chia sẻ ngay lập tức.

Không chỉ đơn thuần mua một ly nước mang đi, nhiều người còn tìm đến các quán trà sữa như điểm hẹn gặp gỡ, làm việc, học nhóm. Đây còn là cơ hội để giới trẻ chia sẻ những trào lưu mới, thậm chí cả xu hướng âm nhạc, thời trang. Mô hình “trà sữa + không gian sáng tạo” ngày càng phổ biến, góp phần thúc đẩy các hình thức kinh doanh quán café độc đáo khác.

Hơn Cả Một Thức Uống

Nhìn lại chặng đường phát triển, chúng ta thấy Trà sữa trân châu không chỉ là kết quả ngẫu nhiên của một người hay một thương hiệu. Đó là sự giao thoa Đông – Tây, từ trà đen đậm vị của châu Á kết hợp với sữa đặc lấy cảm hứng từ Anh, và từ những viên “bột lọc” Sago pha trộn với bột sắn Nam Mỹ. Món đồ uống này như một điểm giao hòa của nhiều nền văn hóa, một biểu tượng về cách ẩm thực có thể biến chuyển và thích nghi suốt chiều dài lịch sử.

Tranh cãi pháp lý về ai phát minh, rốt cuộc, lại làm nổi bật câu chuyện: khi một xu hướng ẩm thực đã ăn sâu vào đời sống, việc sở hữu độc quyền hầu như là bất khả. Thay vào đó, nó trở thành di sản chung, luôn được sáng tạo và biến hóa. Cho đến hôm nay, câu hỏi về nguồn gốc không còn quan trọng bằng việc nó đã trở thành niềm vui, tình yêu ẩm thực và biểu tượng đoàn kết, kết nối hàng triệu con người trên thế giới.